Канстанцыя Буйло
| ← Алёйзія З Пашкевічаў Кейрысовая (Цётка) | Канстанцыя Буйло Артыкул Аўтар: Антон Луцкевіч 1918 Крыніца: Našy pieśniary: Litaraturna-sacyjalnyja narysy |
Зьмітрок Бядуля (Луцкевіч) → |
Прапануем да спампаваньня!
Цётка і Буйло — бясспорна, найбольш выдатныя жаноцкія сілы ў беларускай паэзіі, але якія ж гэта розныя тыпы!
Цётка — уся адзін парыў у выш, да вялікіх ідэалаў. Яна б’ецца са злыбедамі жыцьця, надрываючы свае сілы, яна змагаецца зь нядоляй і няволяй свайго народу, а шчасьце асабістае — гэта толькі ціхае, таёмнае жаданьне збалелай душы. Буйло — маладая, поўная сіл і ахвоты да жыцьця дзяўчына, каторая глядзіць на сьвет такімі вачыма, як павінна глядзець дзяўчына з гарачым сэрцам і чыстай душой, маючы 18—20 гадоў. І ня дзіва, што на першым месцы ў яе стаіць асабістае шчасьце, што ў яе вершах чуюцца гарачыя словы каханьня, што яна жджэ тэй любові, якую бачыць толькі ў марах-снах, якую душа яе прачувае.
Ўжо сьвечка пагасла, ўжо ноч за вакном...
У пасьцелі мне душна, ня сьпіцца...
О сон! Ты самкні мае вочы скарэй,
Мо мілы сягоньня прысьніцца! («Дзяўчына»)
І сны прыносяць ей абразы мілага — ніколі ня бачанага, незнаёмага:
Я шукала цябе, мілы мой, ужо даўно, —
Я шукала цябе, выглядала
Вось такога, як сьніўся ў дзявочых мне снах,
Хоць тагды я цябе йшчэ ня знала!
Хоць ніколі цябе йшчэ ня бачыла я, —
Ты мне сьніўся штоноч такі самы,
Як цяпер вось стаіш, поўны дзіўнай красы,
З прамяністымі ўзгляду лучамі.
Ты мне сьніўся штоноч — такі пекны, як бог,
Твае вочы так мякка ясьнелі,
І здавалася мне, што то анял сьвяты
Прыбыў сон мой сьцярэгч у пасьцелі... («Я шукала...»)
Сіла прачуваньня ў Канстанцыі Буйло — гэткая, што яна напярод перажывае і радасьць спатканьня невядомага «мілага», і мукі любові без адказу, і жаль за мінулымі сьветлымі мамэнтамі:
Адна, ізноў адна, як колас той у полі,
Ня сьцяты ў час жніва нагостраным сярпом,
Зламаны ветрамі, гулячымі на волі
Між апусьцелых ніў, спалосканых дажджом.
Адна, ізноў адна... Тужліва сэрца ные.
Наўкола пуста, глуш... Ноч цёмная стаіць.
А за вакном віхор так жаласьліва вые,
Як бы сканаць ня мог, ня хочучы больш жыць.
І сумна, сумна мне... Дзе ж той, каго любіла?
Дзе ж тыя, што мяне любілі так даўней?..
Адны забыліся, другіх ўзяла магіла...
І жаль мне прошлых мар, шчасьлівых шкода дней.
Адна, ізноў адна... А вецер думцы ўторыць
І стогнамі мяне ўцяшае ён сваймі:
— Я — брат табе, я — друг, — мне стогнучы гаворыць, —
Адзін нас ломіць боль — дык плачма ж разам мы!..
(«Адна»)
Эратычная інтуіцыя — гэта характэрная адзнака творчасьці Канстанцыі Буйло, і з гэтага пагляду мы маглі б назваць «песьнямі каханьня» вершы яе, сабраныя ў томіку пад загалоўкам «Курганная кветка» (Вільня, 1914). Але гэтым не абмежываюцца тэмы яе вершаў, бо, пры яе інтэлектуальным разьвіцьці, жыцьцё вабіць яе ўсемі сваімі праявамі — вабіць і ідэйная работа:
О, не кажы ты мне, што жыцьце надаела
І што на сьвеце жыць ня хочаш болей ты,
Бо ўжо ад мук жыцьця душа твая збалела,
А ў сьвеце столькі ёсьць гразі і цемнаты!
....................................................................
Нам сьветачамі быць! У цемнаце ніводнай
Ня бачна зорачкі?.. Мы будзем распаляць!
Да працы час, браты! Ніхто няхай ня сьмее
Магутную руку бясьсільна апускаць.
Да працы час, браты! Мы туманы разьвеем:
Бо, як у пялёнках, ў іх наш сумны край ляжыць;
Каханьнем маладым мы дух яго сагрэем, —
Нізіны кіне ён і вышай узьляціць.
(«Да працы»)
Буйло горача любіць свой край і народ, бо ня можа не любіць: каханьнем сагрэта ў яе ўсё, што яна робіць, што піша. Адгэтуль — шчыры спогад чужому няшчасьцю, спогад усім, каго гоніць і прасьледуе сьвет:
Каб я крыльле лёгкай птушкі
Салавейкі мела,
Ў гай вясёлы, гай зялёны
Я б не паляцела.
Каб я мела голас звонкі,
Голас салаўіны,
Я б сьпяваці не ляцела
На дрэўцаў вяршыны.
Я бы зь песьняй паляцела
Ў горад той далёкі:
Там ёсьць дом пануры, сумны,
Цёмны і высокі.
На вакне закратаваным
Зь песьняй бы я села
І вастрожнікам няшчасным
Сваю песьню б пела.
Я пяяла б аб свабодзе,
Аб шчасьлівай долі
І забыліся б пры песьні
Яны аб няволі.
Галасамі дзіўных чараў
Я бы залівалась,
Лясоў нашых, ніў прывольле
Ўспомніць ім старалась.
І пад песьню маю думкі
Іх бы прасьвятлелі,
Твары радасным бы сьмехам,
Шчасьцем заясьнелі.
І ня цяжкая была бы
Ім тады няволя.
Бо пад песьню яны б сьнілі
Аб шчасьлівай долі.
(«Каб я мела...»)
Жаласьць да ўсіх нешчасьлівых глыбока пранікае ў сэрца пясьняркі, вызываючы ў ім востры боль. Гэты боль лечыць толькі хараство прыроды:
Як я лесам іду — на душы лёгка мне:
Я адна у лясной цішыне;
Аддыхаю душой. Тут, між елак, бяроз,
Не чуваць ані енкаў, ні сьлёз;
Тут між іх я люблю так хадзіць і хадзіць
Слухаць толькі, што лес гаманіць.
Часам хочацца птушкай у высь узьляцець,
Між зялёных галінак запець,
І шчасьліва пажыць, і ня відзець бяды,
Што пануе ў людзей заўсяды.
Тут люблю я глядзець, як дубочак з сасной
Ціха шэпты вядуць між сабой;
Як з расою-сьлязінай бярозка адна,
Як бы мужа схаваўшы жана,
Да зямлі валасы апусьціўшы стаіць,
Чагось сумна і нудна шуміць...
(«У лесе»)
Любіць Буйло і старыя народныя легенды-казкі, любіць адкрываць страніцы мінуўшчыны, аб каторай ей апавядае вечна жывая прырода:
Ціхім гоманам гордых вяршын,
Шапатаньнем зялёных галін
Лес адвечную казку казаў;
Казкі той зразумець не маглі
Птушкі, што у ём гнёзды вілі,
Ані вецер, што там пралятаў.
Казку ту зразумеў чалавек:
Лес казаў пра даўнейшы той век —
Ён гісторыю пеў старыны,
Што была таму сотні гадоў,
Аб жыцьці-быцьці нашых дзядоў —
Як і дзе пражывалі яны.
Ён аб войнах крывавых казаў —
З кім і дзе прадзед наш ваяваў, —
Пеў аб долі-нядолі яго;
Ён аб веры яго гаварыў:
Ў што той верыў, каго другам быў
І за ворага меў ён каго.
Ціхім гоманам гордых вяршын,
Шапатаньнем зялёных галін
Лес казаў пра аджыты ўжо век,
І хоць казкі спазнаць не маглі
Птушкі, што у ём гнёзды вілі,
Яе ўсю зразумеў чалавек.
* * *
Пасьля такога пекнага ўступу Буйло дае нам некалькі легенд, напісаных вельмі ўдачна. Да лепшых твораў яе можна залічыць такжа напісаны белым вершам «Русалкі» — з добра вытрыманай рытмікай. Прабуе яна пісаць і фантастычныя сцэнічныя абразкі («Кветка папараці»), і драматычныя рэчы («Сягоньняшнія і даўнейшыя», драма ў 3 дзеях, вершам). Але з гэтых спроб, зь літаратурнага пагляду цэнных, яшчэ нельга судзіць аб нашай паэтцы: гэта — яшчэ маладая сіла, каторая можа даць многа, залежна ад таго, куды завядзе яе толькі што пачаўшаеся жыцьцё.