Казкі (1923)/Сон
| ← Брыдкае качанё | Сон Казка Аўтар: Ганс Крысціян Андэрсен 1923 год Арыгінальная назва: En Historie (1853) Пераклад: Вацлаў Ластоўскі |
Маці → |
Прапануем да спампаваньня!
СОН.
У садзе цьвілі яблыні,—яны перш здолелі прыбрацца кветкамі, чым апрануліся ў зялёнае лісьцьця, а па панадворку спацыравалі качаняты і кот таксама; хаця, праўду кажучы, ён больш лежаў на сонейку і зьлізваў яго цеплату са сваей лапкі. А калі глянуць на поле, дык там было яшчэ лепш: высокае збожжа было такое цудоўна-зялёнае, птушкі так голасна і вясёла шчабеталі, што здавалася бытцам прыйшло вялікае сьвята. Хоць і запраўды, дзень быў сьвяточны — была нядзеля. Званы гудзелі; людзі прыбраныя ў сьвяточныя вопраткі ішлі у царкву і мелі такі вясёлы і радасны выгляд. Так, усе наўкол пазіралі вясёла і радасна. Дзень быў такі цёплы і жыватворны, што нельга было не падумаць як бязмерна ласкавы да нас Усемагутны Бог.
А ў сярэдзіне царквы на амбоне стаяў бацюшка і голасна і злосна казаў: што ўсе людзі грэшныя, што Бог іх пакарае, што ўсе грэшнікі, калі памруць, трапяць у пекла, дзе будуць гарэць і пражыцца ў агні. І яшчэ казаў ён, што чэрвяк, які будзе тачыць іх, ніколі не памрэ, агонь ніколі не згасьне, што ніколі ня будзе ім адпачынку і супакою. Страшна рабілася слухаючы яго. Ён казаў з такім вялікім пераконаньнем, пераказваў так выразна ўсе мукі пекла, гэтага смораднага бяздоньня, куды сьцекаецца ўся нечысьць сьвету,—што ажно валасы на галаве рухаліся. — Тамака,—казаў ён,—німа другога паветра, апрача гаручага серчанага дыму, тамака німа пад нагамі цьвёрдага грунту, і яны—грэшнікі—будуць вязнуць усё глыбей і глыбей у бяздоньне. Так, аб гэтым слухаць нават было немагчыма, але ён казаў з такою шчырасьцю, што ўсе людзі ў царкве ўздрыгалі ад жаху…
А між тым на дварэ, па за сьценамі царквы, птушкі пеялі ўсе так сама радасна, сонейка сьвяціла цёпла і ясна і кождая травінка, кождая жывінка, здаецца, гаварыла: — „Божа, як Ты бязмерна міласьцівы да ўсіх нас!“—Так, на дварэ, па за сьценамі царквы было саўсім не так, як казаў бацюшка.
У вечары, таго самага дня, перад тым, як трэ было класьціся спаць, бацюшка заўважыў, што жонка яго сядзіць нейкая сумная і задумлённая.
— Чаго ты гэткая.—спытаў ён яе.
— Чаго… Ды вось я ўсё не магу падпарадкаваць свае думкі аб тым, што ты казаў сягоньня ў царкве: бытцым на сьвеце ёсьць так шмат грэшнікаў і ўсе яны маюць гарэць у вечным агні. Вечна… Божа, як гэта доўга! Не, я—толькі чалавек, грэшнае стварэньне, але ў мяне не хапіла-б адвагі і помыслу засудзіць, нават найвялікшага грэшніка, на вечныя мукі. Няўжо-ж над ім ня злітуецца міласэрдны Бог,—Ён, каторы такі добры да нас, каторы ведае, што на кождым кроку чэлавека так многа перашкод і спакус. Не, я не магу даць веры, хоць ты і кажаш аб гэтым.
На дварэ была восень. Дрэвы былі пазбаўлены свайго зялёнаго лісьця. Срогі бацюшка сядзеў каля пасьцелі паміраючай; лагодная, веручая душа на векі закрыла свае вочы: гэта была жонка бацюшкі.
„Калі хто можа быць варты вечнага супакою ў магіле і вялікай ласкавасьці перад Богам, дык, гэта толькі ты,“—сказаў бацюшка. І ён склаў на крыж рукі нябошчыцы і адправіў над ёю заўпакойныя модлы.
Яе панясьлі на магілкі і пахавалі. Дзьве буйныя сьлязіны скаціліся па твары жорсткага чалавека. У яго доме было ціха і панура, сонца сямейнага сьвету зайшло—гаспадыня адыйшла на векі.
Стагнала васеньняя ноч. Халодны вецяр: закружыўся над галавою бацюшкі. Ён расплюснуў вочы і паказался яму, бытцам прамень месяца асьвяціў пакой… Але месяца не было на небе, сьвятло выходзіла з постаці, якая, стаяла перад пасьцельлю. Гэта была душа яго нябошчыцы жонкі. Яна ўзіралася маўкліва, але так тужліва і ўставічна, бытцам хацела нешта сказаць.
Бацюшка скора падняўся з пасьцелі і выцягнуўшы да яе рукі, ускрыкнуў:
Як? І ты не маеш супакою ў магіле! І ты мучышся, ты найдабрэйшая і найсправядлівейшая з усіх кабет?!“.
Душа схіліла галаву і сказала: „Так, так,“—і прылажыла руку да грудзей.
— „Ці не магу я дапамагчы табе здабыць вечны супакой“.
— „Можаш“—адказала душа.
— „Дык якім спосабам?“.
— „Дастань мне волас, адзін толькі волас з галавы таго грэшніка, які мае гарэць у вечным агні, якога Бог пакарае вечнымі пякельнымі мукамі“.
— „Ну, калі так, дык ты скора будзеш выбаўлена, ты добрая і справядлівая,“ — сказаў бацюшка.
— „Дык ідзі за мною,“—сказала нябошчыца.—„Разам з табою мы паляцімо туды, куды пакіруюць цябе твае думкі; нас ня будзе бачыць людзкое вока і мы заглянемо ў самыя патаемныя куткі чалавечага жыцьця і, перш, як прапяе певень, ты павінен мне паказаць таго грэшніка, які асуджаны на вечныя мукі“.
І, мігавічна, бытцам лятучы на крыльлях мысьляў, яны апынуліся ў вялікім горадзе. Ўсюды, на ўсіх сьценах дамоў вогненнымі літарамі былі сьпісаны назовы ўсіх сьмяротных грахоў: і пьянства, і зайздрасьці, і прагавітасьці і жаналюбства — словам ўся сямі колерная стуга грахоў.
—„Ну, але, разумеецца, я так і мяркаваў, так і ведаў,—сказаў бацюшка: — тамака толькі і жывуць тыя, якія павінны быць засуджаны на вечны агонь.
І яны затрымаліся прад ярка асьветляным ганкам; шырокія сходы былі ўсланы мяккімі, дарагімі каберцамі і прыбраны кветкамі; з пышных пакояў ліліся згукі балёвай музыкі. Каля дзьвярэй стаяў брамнік, апрануты ў шоўк і аксаміт, з вялікаю срэбнаю булаваю.
—„Наш баль ня згорш царскага!“ Сказаў ён фанабэрыста аглядаючы цікавых людзей, якія клуміліся каля ганку. І разам з гэтым з яго вачэй і выразу аблічча праглядала думка:—„Ўсе вы, што стаіцё тутака, перад ганкам, галадранцы і нікчэмнасьць ў параўнаньні са мною“.
—„Пыха“,—сказала нябошчыца.—Бачыш ты яго?“.
—„Бачу“- сказаў бацюшка.—„Але гэта маларазумны чалавек, які, праз сваю бязмыснасьць не заслугоўвае на пякельныя мукі.“
— „Толькі бязмыснасьць!“ — бытцам водгалас раздаўся са ўсяго дому Пыхі, дзе ўсе, што сабраліся былі такімі-ж маларазумнымі, малаўдумлівымі.
Яны паляцелі далей і апынуліся ў пустой кватэры скупца. Худы, як шкілет, дрыжучы ад холаду, галодны, сядзеў ён тутака адзінокі, стары і ўсе яго думы былі ськіраваны адно толькі да золата. Яны бачылі, як ён немарасна схапіўся са свайго цьвёрдага ложка і выцягнуў камянь са сьцяны: тамака было схавана яго золата, закручанае ў старую назутку; яны бачылі, як ён трасучыся мацаў свой лапсардак, ў якім былі зашыты чырвонцы і як пры тым дрыжэлі яго пальцы.
—„Дык гэта-ж хворы! Гэта ня прытомны чалавек спавіты страхам і пяжкімі снамі.“
Яны шпарка адыйшлі адтуль і трапілі ў турму, дзе на нарах, доўгімі радамі, спалі арыштанты. У гэтую мінуту адзін з іх прахапіўся са страшным крыкам і скочыўшы, бытцам дзікі зьвер, піхнуў суседа ў бок сваім войстрым локцям, а той павярнуўся і з прасоньня замарматаў:
—„Сьціхні ты, шалёны, і сьпі… Чаго ты крычыш тут кождую ноч!“
—„Кождую ноч!“—пераказаў першы: — „так кождую ноч ён прыходзіць сюды, вые і рве маё цела… Праз сваю запальчывасьць, я, праўда, зрабіў не мала злога,—такі ўжо ў мяне нораў, праз яго я і сяджу тутака другі раз; але калі я рабіў злое дык я-ж затое і цярплю кару… Хоць у адным я да гэтай пары ня прызнаўся. Як я апошні раз выйшаў з турмы і праходзіў каля дому майго быўшага пана, ў сярэдзіне ў мяне так і закіпела — прыпомнілася мне і тое і другое… і узяў я, чыркануў серчык і падпаліў… Страха была саламяная, дзень быў сухі,—ну, ўсё і загарэла… Я сам памагаў ратаваць маемасьць і жывёлу. Ўсё жывое было выратавана, а некалькіх галубоў, якія самі ўляцелі ў агонь, ды сабакі, што быў прывязаны на ланцугу. Аб ім я саўсім забыўся тагды! Я чуў, як ён выў, калі полымя абхапіла яго і… гэтае выцьцё я чую па сягоняшні дзень кожды раз, калі пачынаю драмаць… А як засну, дык сабака зьяўляецца да мяне, такі вялізарны і злы, і душыць і рве маё цела… Ды слухай-жа, што я табе разказваю! Ты усё сьпіш, ты можа-ж храпсьці ўсю ноч, а я і чверці гадзіны не магу праспаць спакойна!“ Кроў ударыла ў галаву нешчаснага арыштанта, ён накінуўся на свайго суседа і ударыў яго кулаком у твар.
—„Шалёны Рыгор ізноў разхадзіўся“—загаварылі са ўсіх бакоў.
І рэшта арыштантаў накінулася на яго, павалілі, скруцілі так моцна, што галава яго апынулася паміж каленаў і вэчы наліліся крывёю.
—„То-ж вы забьеце гэтага нешчаснага,—загаманіў бацюшка, а ў той момант, як ён, выцягнуў руку, каб вызваліць арыштанта, ўжо і без таго цяжка пакутуючага за свае грахі, абраз зьмяніўся. Яны зноў ляцелі па над пышнымі палацамі і беднымі хаткамі; зайздрасьнікі, абгаворшчыкі і рожныя, рожныя грэшнікі ўставалі перад імі і анёл Божы пералічаў грахі кождага, а таксама і тое, чаму ён грашыў і чаму яго трэба выбачыць. І хоць анёл абараняў грэшнікаў не так ужо красамоўна, але затое, суддзёю быў сам Бог, — Бог, каторы пазнае людзкія сэрцы, каторы ведае, як многа рожных спакусі;—Бог, які ўвесь ёсьць любоў і міласэрдзе.
Рука бацюшкі дрыжэла; ён не адважваўся падняць яе, каб вырваць волас з галавы грэшніка, і сьлёзы руччом паліліся з яго вачэй, сьлёзы любові і дараваньня,—сьлёзы, якія маглі загасіць нават вечны пякельны агонь.
Тутака прапеяў певень.
—„Міласьцівы Божа!“—ўскрыкнуў бацюшка.—„Дай ей той супакой, якога я не магу здабыць для яе“.
—„Я ўжо маю яго“.—сказала нябошчыца.—„Ты сам, твае страшныя словы, твой хмурны пагляд на Бога і на ўсё жывое створанае ім — вось што выклікала мяне да цябе. Навучыся лепей пазнаваць людзей. Нават у грэшніках ёсьць частка Божага, Сьвятога, і гэтая частка гасіць пякельны агонь.
Бацюшка пачуў, што яго нехта цалуе. Ён адкрыў вочы. Яснае сонейка заліло сьвятлом пакой у якім ён спаў, а каля пасьцелі стаяла яго жонка, жывая, ласкавая, поўная любові… Усё што збылося, было толькі сном—а сон гэты быў спасланы яму з неба.