Домбі і сын/54
| ← Раздзел LIII. Новыя весткі | Раздзел LIV. Уцекачы Раман Аўтар: Чарльз Дыкенс 1848 (пераклад 1938) |
Раздзел LV. Роб Тачыльшчык пазбаўляецца месца → |
Прапануем да спампаваньня!
РАЗДЗЕЛ LIV
Уцекачы.
Час — за гадзіну да поўначы; месца — нумар у французскім гатэлі, які складаецца з некалькіх пакояў: цёмнай, халоднай пярэдняй, або карыдора, сталовай, гасцінай, спальні, другой гасцінай або будуара, які меншы за астатнія пакоі. На галоўную лесвіцу выходзяць толькі адны двустворчатыя дзверы, але ў кожным пакоі па двое-трое дзвярэй, і пакоі злучаюцца паміж сабою, а таксама з вузкімі ходамі ў сценах, што вядуць, як гэта нярэдка бывае ў такіх дамах, на чорную лесвіцу.
Сцены і столь пазалочаны і размалёваны; падлогі да бляску нацёрты воскам; малінавая драпіроўка навісае фестонамі над вокнамі, дзвярыма і люстрамі, а кандэлябры, сучкаватыя і выгнутыя, як галіны дрэў або рагі звяроў, тырчаць на абшытых панеллю сценах.
У той вечар толькі ў адным пакоі — меншым з пералічаных вышэй — можна было бачыць асляпляльны бляск васковых свечак і іх адсвечванне ў люстрах, пазалоту і яркія фарбы. Бачны з пярэдняй, дзе цмяна гарэла лямпа, праз рад цёмных пакояў, гэты пакой здаваўся ззяючым, як каштоўны камень. У цэнтры гэтага ззяння сядзела прыгожая жанчына — Эдзіт.
Яна была адна. Такая самая непакорлівая, ганарыстая жанчына. Ніякіх адзнак сораму на яе твары; позняе раскаянне не сагнула яе ганарлівай шыі. Па-ранейшаму ўладная і велічная і па-ранейшаму абыякавая да сябе самой і да ўсяго астатняга, яна сядзела, апусціўшы цёмныя вочы, і кагосьці чакала.
Калі ў замку знадворных дзвярэй павярнуўся ключ і ў пярэдняй пачуліся крокі, яна закалацілася і крыкнула: «Хто там?»
Ёй адказалі па-французску, і два лакеі, звонячы падносамі, увайшлі, каб накрыць на стол да вячэры.
Яна запыталася, хто загадаў ім гэта зрабіць.
— Мс'е даў распараджэнне, калі ён заняў гэты нумар. Мс'е сказаў, калі спыніўся тут на гадзіну en route[1], і пакінуў пісьмо для мадам… Мадам, вядома, яго атрымала?
— Так.
Тысяча прабачэнняў! Раптоўная боязнь, што пісьмо, магчыма, забыліся перадаць, надало яму — лысаму барадатаму лакею з суседняга рэстарана — роспачы. Мс'е сказаў, што вячэра павінна быць гатова да гэтага часу, а таксама і аб тым, што ў пісьме ён папярэдзіў мадам аб адным распараджэнні. Мс'е зрабіў гонар «Залатой галаве», выказаўшы жаданне, каб вячэра была ўдалікатненай і тонкай. «Залатая галава» пастараецца апраўдаць яго давер'е.
Эдзіт больш нічога не сказала і задуменна сачыла за тым, як яны сервіравалі стол на дзве персоны і паставілі бутэлькі з віном. Перш чым яны накрылі на стол, яна ўстала і, узяўшы лямпу, прайшла ў спальню, а адтуль у гасціную, дзе агледзела спяшаючыся, але ўважліва ўсе дзверы, у асаблівасці тыя, якія вялі са спальні ў праход у сцяне. З гэтых дзвярэй яна выняла ключ і ўставіла яго са знадворнага боку. Пасля яна вярнулася.
Слугі — другі быў смуглявым, уедлівым суб'ектам, у куртцы, гладка выбрытым, з каротка астрыжанымі чорнымі валасамі — скончылі свае прыгатаванні і стаялі, аглядаючы стол. Першы лакей запытаўся ў мадам, ці хутка, на яе думку, прыедзе мс'е.
Яна гэтага не ведала. Гэта было ўсёроўна.
Pardon! Вячэра гатова! Яе варта было-б пачаць зараз-жа. Мс'е (які гаварыў па-французску, як анёл або як француз — гэта было ўсёроўна) вельмі выразна заявіў аб сваёй пунктуальнасці. Але англійская нацыя выслаўляецца сваёй пунктуальнасцю. Ах! Што за шум? Божа мой, гэта мс'е! Вось ён!
Сапраўды, мс'е, якога ўпусціў другі лакей, ішоў, пабліскваючы зубамі, па цёмных пакоях, якія нагадвалі ўваход у пячору, і, увайшоўшы ў гэта жыллё святла і фарб, абняў мадам і звярнуўся да яе па-французску, назваўшы яе сваёй чароўнай жонкай.
— Божа мой! Мадам вось-вось страціць прытомнасць! Мадам так узрадвалася, што ёй стала дрэнна! — Лысы барадаты слуга заўважыў гэта і не прамінуў крыкнуць.
Але мадам толькі адхіснулася і ўздрыганулася. Перш чым былі сказаны гэтыя словы, яна ўжо стаяла, паклаўшы руку на аксамітную спінку крэсла, выпрастаўшыся ва ўвесь рост і з нерухомым тварам.
Гарачыя стравы былі прынесены на жароўні, халодныя ўжо стаялі на стале, а запасныя прыборы на буфеце. Мс'е быў задаволены такой сервіроўкай. З тае прычыны, што стол быў маленькі, яна яму здалася надта зручнай. Няхай яны паставяць жароўню на падлогу і ідуць. Ён сам будзе браць стравы.
— Прабачце! — далікатна сказаў лысы. — Гэта немагчыма!
Мс'е быў іншай думкі. Сёння яму нічые паслугі больш не патрэбны.
— Але мадам… — пачаў лысы.
Мс'е сказаў, што у мадам была свая пакаёўка. Гэтага было дастаткова.
Тысяча прабачэнняў! Не! У мадам не было пакаёўкі.
— Я прыехала сюды адна, — сказала Эдзіт. — Мне так хацелася. Я прывыкла падарожнічаць; мне не патрэбны паслугі. Няхай нікога да мяне не прысылаюць.
Такім чынам, мс'е, дамагаючыся свайго немагчымага жадання, праводзіў абодвух слуг да знадворных дзвярэй і замкнуў іх за імі на ключ.
Калі шум замыкаемых Каркерам дзвярэй прайшоўся па ўсіх пакоях і даляцеў, нібы прыглушаны і прыдушаны, да гэтага апошняга і самага аддаленага пакоя, ён зліўся ў вушах Эдзіт з боем саборнага гадзінніка, які абвясціў поўнач. Яна чула, як Каркер спыніўся, таксама нібы прыслухоўваючыся, а пасля накіраваўся да яе, па дарозе зачыняючы за сабою ўсе дзверы. Яе рука на секунду адарвалася ад аксамітнага крэсла, каб прысунуць бліжэй нож, што ляжаў на стале; пасля яна села як і раней.
— Дзіўна, што вы прыехалі сюды адна, дарагая мая! — сказаў ён уваходзячы.
— Што гэта азначае? — усклікнула яна.
Яна сказала гэта такім рэзкім тонам, так злосна павярнула галаву, так няветліва зірнула на яго і так панура насупіла бровы, што ён з лямпай у руцэ спыніўся, пазіраючы на яе, нібы яна пазбавіла яго магчымасці рухацца.
— Я кажу — як дзіўна, што вы прыехалі сюды адна! — паўтарыў ён, нарэшце, паставіўшы лямпу і ўсміхаючыся самай ветлівай сваёй усмешкай. — Дапраўды-ж, гэта была залішняя перасцярога, якая магла нават пашкодзіць. Вы павінны былі наняць пакаёўку ў Гаўры або Руане, і часу ў вас для гэтага было дастаткова, хоць вы, мая дарагая, і самая капрызная і пераборлівая з усіх жанчын, а таксама і самая прыгожая. Сапраўднасць перавышае нават той вобраз, які я нястомна захоўваў у памяці ў часе гэтага пакутлівага выпрабавання і які я назіраў удзень і ўночы. Суровыя, жорсткія былі ўмовы выпрабавання! — з усмешкай прадаўжаў Каркер. — Але яны выкананы, асталіся ў мінулым, і тым больш цудоўнае, тым больш бяспечнае сучаснае! Мы знойдзем прытулак у Сіцыліі.
Ён весела накіраваўся да яе, але яна ўмомант схапіла са стала нож і адступілася на крок.
— Ні з месца! — сказала яна. — Не падыходзьце да мяне, калі вам дорага жыццё!
Абое пазіралі адно на аднаго. Твар яго выказваў раз'юшанасць і здзіўленне, але ён перамог гэтыя пачуцці і жартаўліва сказаў:
— Досыць, досыць! Мы-ж адны, і ніхто нас не бачыць і не чуе. Няўжо вы думаеце запалохаць мяне гэтай прытворнай добрадзейнасцю?
— Няўжо вы думаеце запалохаць мяне, — з запалам запярэчыла яна, — і прымусіць адмовіцца ад усякай вызначанай мною мэты і ўсякага прынятага мною рашэння, калі будзеце напамінаць мне аб тым, што мы тут адны і няма адкуль чакаць дапамогі? Калі-б я баялася вас, хіба была-б я тут у глухую ноч і сказала-б вам тое, што маю намер сказаць?
— Што-ж іменна, прыгожая капрызніца? — запытаўся ён.
— Я нічога вам не скажу, пакуль вы не сядзеце вунь на тое крэсла, — адказала яна, — або скажу толькі адно: не падыходзьце да мяне! Ні кроку далей!
— Ці не прымаеце вы мяне за свайго мужа? — усміхнуўся ён.
Нічога не адказваючы яму, яна выцягнула руку, паказваючы на крэсла.
Ён прыкусіў губу, нахмурыўся, засмяяўся і сеў.
Яна паклала нож на стол і, дакрануўшыся рукою да карсажа, сказала:
— Тут у мяне схованы зусім не сувенір кахання. Не жадаючы яшчэ раз цярпець ваша дакрананне, я павярну гэты прадмет супроць вас, — цяпер вы гэта ведаеце, — з большай ахвотай, чым супроць усякага з паўзучых гадаў!
Ён паспрабаваў весела засмяяцца і папрасіў яе хутчэй скончыць гэту камедыю, бо стыне вячэра.
— Колькі разоў, — прадаўжала Эдзіт, скіраваўшы на яго пануры позірк, — вы з уласцівай вам нагласцю і подласцю зневажалі мяне і крыўдзілі? Колькі разоў вы раздувалі агонь, на якім я курчылася на працягу двух год, і падбухторвалі мяне да помсты ў хвіліны самага жахлівага для мяне катавання?
— Не сумняваюся, пані, — адказаў ён, — што вы добрасумленна вялі падлік, і ён досыць дакладны. Годзі, Эдзіт! Усё гэта было да месца ў адносінах да гэтага бедака — вашага мужа…
— А што, калі-б, — пачала яна, сочачы за ім з такой ганарлівай пагардай і агідай, што ён мімаволі скурчыўся, як ні стараўся храбрыцца, — што, калі-б усе іншыя прычыны пагарджаць ім развеяліся, як пух, і замест іх досыць было толькі адной — той, што вы былі яго дарадчыкам і любімцам?
— З гэтай вось прычыны вы і ўцяклі са мною? — дакорліва запытаўся ён.
— Так, і таму вось мы і знаходзімся тварам у твар ў апошні раз. Няшчасны! Сёння ўночы мы сустрэліся і сёння ўночы расстанемся, бо я ні на хвіліну не астануся тут пасля таго, як выкажу ўсё!
Ён злосна павярнуўся да яе і схапіўся рукою за стол, але не ўстаў і нічога не адказаў.
— Я — жанчына, якую з самага дзяцінства ганьбілі. Мяне прадавалі і адкідалі, выстаўлялі напаказ і расхвальвалі, пакуль я не адчула глыбокай агіды. Мае бедныя, але гордыя сябры паглядалі на гэта з ухвалай, і ўсякая сувязь паміж намі парвалася ў маім сэрцы. Я асталася адна на свеце, вельмі добра памятаючы аб тым, якім бяздушным быў для мяне гэты свет і якой бяздушнай частачкай яго была я сама. Вы гэта ведаеце і ведаеце таксама, што мой поспех у грамадзе не мае для мяне ніякай цаны.
— Так. Мне так здавалася, — сказаў ён.
— І вы на гэта разлічвалі, — падхапіла яна, — і, значыцца, праследвалі мяне. Я дапусціла, каб мяне прадалі таксама ганебна, як прадаюць на нявольніцкім рынку жанчыну з пятлёю на шыі. Вы гэта ведаеце!
— Так, — сказаў, ён, ашчэрыўшы зубы. — Я гэта ведаю.
— І на гэта разлічвалі, — паўтарыла яна, — і, значыцца, праследвалі мяне. Пасля вяселля я пераканалася, што не абаронена ад ганьбы, ад дамаганняў і праследвання нейкага агіднага нягодніка, і я адчула, што да гэтага часу я яшчэ не ведала, што азначае зневажэнне. Гэтай ганьбай надарыў мяне мой муж. Не ведаю, супроць каго я загарэлася большым гневам — супроць пана ці супроць слугі!
Ён пільна пазіраў на яе.
— Што магла-б я сказаць вам аб гонары або нявіннасці? — прадаўжала яна. — Якое-б гэта мела значэнне для вас, якое гэта мела-б значэнне для мяне? Але калі я скажу вам, што ад агіды кроў стыне ў маіх жылах, калі вы дакранаецеся да маёй рукі, калі я скажу, што з той хвіліны, калі я першы раз вас убачыла і зненавідзела, вы былі для мяне самай паганай істотай, якая не мае сабе падобнай на зямлі, што тады?
Ён адказаў, ціха засмяяўшыся:
— Так, што тады, мая каралева?
— Што было ў той вечар, калі вы, набраўшыся адвагі пасля сцэны, што была разыграна на вашых вачах, асмеліліся прысці да мяне ў пакой і загаварыць са мною? — запыталася яна.
Ён паціснуў плячыма і зноў засмяяўся.
— Што было ў той вечар? — паўтарыла яна.
— У вас такая добрая памяць, — адказаў ён, — што вы, вядома, можаце гэта ўспомніць.
— Так, магу! — сказала яна. — Слухайце! Загаварыўшы тады аб уцёках, — не аб гэтых уцёках, але аб тых, якімі яны вам уяўляліся, — вы мне сказалі, што я сябе загубіла; я, паводле вашых слоў, сябе загубіла, бо дапусціла гэта спатканне, даўшы вам магчымасць быць злоўленым, калі вы знойдзеце гэта патрэбным, і шчыра вам прызналася, што да мужа я не адчуваю нічога, апрача агіды. Вы маглі мяне ачарніць, і мая рэпутацыя добрадзейнай жанчыны залежала ад вас.
— У каханні ўсе сродкі… — перапыніў ён усміхаючыся. — Старая прыказка…
— У той самы вечар, — прадаўжала Эдзіт, — я ацуралася ад ўсяго, апрача гневу і нянавісці. Я нанесла ўдар, які разбіў нашчэнт вашага ганарлівага пана, а вас прымусіў стаяць вось тут, перада мною, пазіраць на мяне і даведацца, нарэшце, якая ў мяне мэта!
З моцным праклёнам ён усхапіўся з крэсла. Яна сунула руку за карсаж, і ніводзін палец у яе не здрыгануўся, ніводзін волас на галаве не зварухнуўся. Ён стаяў нерухома, яна таксама; паміж імі — стол і крэсла.
Яе пабліскваючыя вочы — на момант яна іх падняла — зноў спыніліся на Каркеры, і яна працягнула яму пісьмы, трымаючы іх левай рукой.
— Паглядзіце на іх! — пагардліва сказала яна. — Вы адрасавалі іх мне на выдуманае імя. Пад гэтым імем вы цяпер жывеце; адно адрасована сюды, другое — на нейкую прамежную станцыю. Яны не распячатаны. Вазьміце іх назад!
Яна іх скамячыла і шпурнула да яго ног. А калі яна зноў зірнула на яго, у яе на твары была ўсмешка.
— Сёння ўночы мы сустрэліся і сёння ўночы мы расстанемся, — сказала яна. — Надта рана вы пачалі марыць аб Сіцыліі.
— Эдзіт! — закрычаў ён з пагражальным жэстам. — Сядзьце! Час скончыць з гэтым! Які д'ябал усяліўся ў вас?
— Імя ім легіён! — адказала яна, ганарліва выпрастаўшыся, нібы жадаючы знішчыць яго. — Вы са сваім панам выгадавалі іх на добрай глебе, і яны разарвуць вас абодвух. Здрадзіўшы яму, здрадзіўшы яго нявіннаму дзіцяці, здрадзіўшы ўсяму і ўсім, ідзіце і пахваляйцеся сваёй перамогай нада мной і скрыгайце зубамі, ведаючы, што вы хлусіце!
Ён стаяў перад ёю, мармытаў пагрозы і панура азіраўся навокал, нібы шукаючы штосьці, з дапамогай чаго ён-бы яе перамог.
— Так мы з вамі не расстанемся, — сказаў ён. — Няўжо вы лічыце мяне дурным, думаючы, што я вас пушчу, калі вы не ўладаеце сабою?
— Няўжо вы думаеце, што мяне можна ўтрымаць? — адазвалася яна.
Ён прадаў-бы сваю душу, толькі каб прыбіць яе да падлогі, ва ўсёй яе прыгажосці, з бездапаможна павісшымі рукамі. Але ён не мог пазіраць на яе без страху.
— На развітанне выслухайце мае перасцярогі! Будзьце напагатове! — сказала яна і зноў усміхнулася. — Вам здрадзілі, гэта лёс усіх здраднікаў. Вядома, што вы знаходзіцеся тут, або павінны сюды прыехаць. Сёння вечарам я бачыла на вуліцы ў карэце майго мужа!
— Вы хлусіце, нягодніца! — закрычаў Каркер.
У тую-ж хвіліну ў пярэдняй моцна зазванілі. Ён пабляднеў, а яна падняла руку, нібы чараўніца, якая сваімі заклінаннямі выклікала гэты гук.
— Вось! Чуеце?
Ён прыхінуўся спіною да дзвярэй, бо заўважыў у іх нейкую перамену і падумаў, што яна хоча вышмыгнуць міма яго. Але яна хутка вышла ў процілеглыя дзверы, якія вялі ў спальню, і захлопнула іх за сабою.
Ён падумаў, што спалох, выкліканы гэтай начной трывогай, зламаў яе ўпартасць, бо яна і без таго ўжо была стомлена. Расчыніўшы дзверы, ён паспяшаўся пайсці за ёю.
Але ў пакоі было цёмна, а з прычыны таго, што яна не адзывалася на яго голас, яму мімаволі давялося вярнуцца па лямпу. Высока трымаючы лямпу, ён аглядаўся навокал, думаючы, што яна забралася куды-небудзь у куток; але ў пакоі нікога не было. Тады ён перайшоў у гасціную, пасля ў сталовую, ідучы няўпэўнена, як чалавек, які знаходзіцца ў незнаёмым месцы; баязліва азіраўся і заглядаў за шырмы і канапы, але яе не было нідзе.
Увесь гэты час званочак зноў і зноў пачынаў пазвоньваць. У дзверы ўжо стукалі. Ён паставіў лямпу і, падышоўшы да дзвярэй, пачаў прыслухоўвацца. Размаўлялі некалькі чалавек; прынамсі, двое з іх гаварылі па-англійску; не гледзячы на тое, што дзверы былі тоўстыя, і не гледзячы на шум, ён занадта добра ведаў адзін з гэтых галасоў, каб сумнявацца, хто гаворыць.
Ён зноў узяў лямпу і пайшоў назад, цераз усе пакоі, прыпыняючыся ў дзвярах і, трымаючы лямпу над галавой, аглядаўся навокал. Ён стаяў у спальні, як раптам яго ўвагу прыцягнулі дзверы, што вялі ў праход у сцяне. Ён падышоў да іх і пераканаўся, што яны замкнуты знадворку. Але, адыходзячы Эдзіт згубіла вуаль, якая асталася ў дзвярах.
Увесь гэты час людзі на пляцоўцы лесвіцы званілі і рукамі і нагамі білі ў дзверы.
Ён не быў баязліўцам, але гэтыя гукі, сцэна, што адбылася перад імі, крушэнне ўсіх яго планаў (як гэта ні дзіўна, але ён быў-бы значна мацнейшым, калі-б яны не рухнулі), позні час, усведамленне, што блізка няма нікога, да каго-б ён мог звярнуцца з просьбай аб сяброўскай ласцы, — усё гэта прывяло яго да панічнай жахлівасці. Ён паспрабаваў выламаць дзверы, у якіх засталася вуаль, але гэта было яму не па сіле. Ён адчыніў акно і праз жалюзі паглядзеў уніз, на двор; але вышыня была значная, а каменні не ведалі літасці.
Званкі і стук не спыняліся, не праходзіў і панічны страх. Ён вярнуўся да дзвярэй у спальні і, з роспаччу напружваючы ўсе свае сілы, адчыніў іх. Убачыўшы недалёка вузкую лесвіцу і адчуўшы струмень начнога паветра, ён, крадучыся, вярнуўся назад па капялюш і паліто, пасля моцна зачыніў за сабою дзверы, паціхеньку спусціўся па лесвіцы, трымаючы ў руцэ лямпу, якую пасля патушыў і паставіў у куток, і вышаў пад зорнае неба.
- ↑ Праездам.