Домбі і сын/28

← Раздзел XXVII. Цені згушчаюцца

Раздзел ХХVІІI. Перамены Раман Аўтар: Чарльз Дыкенс 1848 (пераклад 1938)

Раздзел ХХІХ. Місіс Чык зрабілася відушчай →

Прапануем да спампаваньня!

РАЗДЗЕЛ ХХVІІI

Перамены.

— Нарэшце-такі, С'юзен, — сказала Фларэнс, звяртаючыся да непераймальнай Ніпер, — прышоў дзень, калі мы можам вярнуцца ў наш ціхі дом!

— І сапраўды вельмі ціхі, міс Флой, няма чаго і казаць! Надзвычай ціхі.

— Ці здаралася вам, — задуменна сказала Фларэнс пасля нядоўгіх размышленняў, — ці здаралася вам, калі я была маленькай, бачыць гэтага джэнтльмена, які вось ужо тры разы патурбаваўся заехаць сюды, каб пагаварыць са мною… здаецца тры разы, С'юзен?

— Тры разы, міс, — адказвала Ніпер. — Першы раз, калі вы гулялі з гэтымі Скет…

Фларэнс ціхмана паглядзела на яе, і міс Ніпер стрымалася.

— З сэрам Барнетам і яго жонкай, вось што я хацела сказаць, міс, і з маладым джэнтльменам. А пасля яшчэ два разы ўвечары.

— Калі я была маленькай і калі ў таты бывалі госці, С'юзён, ці не бачылі вы калі-небудзь у нас гэтага джэнтльмена? — запыталася Фларэнс.

— Ведаеце, міс, — адказала, падумаўшы, яе служанка, — дапраўды, я не магу сказаць, бачыла я яго ці не. Калі памерла ваша няшчасная дарагая матуля, міс Флой, я толькі-толькі сюды паступіла, і мае месца было, — Ніпер пакрыўджана задрала нос, перакоканая, што містэр Домбі заўсёды наўмысна недаацэньваў яе заслуг, — наверсе, пад самым дахам!

— Так, правільна, — па-ранейшаму задумана сказала Фларэнс, — бадай ці маглі вы ведаць, хто бываў у доме. Я зусім забылася.

— Ва ўсякім выпадку, міс, — прадаўжала С'юзен, — я вельмі добра памятаю, што гэты самы джэнтльмен, містэр Каркер, быў і тады ўжо амаль не такім самым важным джэнтльменам пры вашым тату. Бывала гаварылі ў доме, што ён стаіць на чале ўсіх спраў вашага татулі ў Сіці і ўсім кіруе і што ваш татуля лічыцца з ім больш, чым з кім-бы там ні было, а гэта і не так ужо цяжка, прашу прабачэння, міс Флой, таму што ён ніколі і ні з кім не лічыўся.

— Так, С'юзен, — сказала Фларэнс, калі гэта маладая лэдзі замоўкла. — Ён карыстаецца давер'ем таты, і я ўпэўнена, што ён яго сябра.

Думкі Фларэнс усе былі заняты гэтым прадметам, і на працягу некалькіх дзён яна не магла ўнікнуць іх. Містэр Каркер у часе двух сваіх візітаў, што адбыліся пасля першага, трымаўся так, як быццам дамагаўся давер'я — на права з яго боку быць таямнічым і асцярожным, паведамляючы ёй, што пра карабль да гэтага часу нічога не чуваць, — на нейкую захаваную ўладу над ёю і ўплыў, — што прыводзіла яе ў неразуменне і выклікала трывогу. У яе не было магчымасці адштурхнуць яго або разарваць павуцінне, якім ён паступова яе аплятаў, бо патрабавалася пэўнае ўмельства і веданне свету, каб працівіцца яго хітрасці, а ў Фларэнс гэтага не было. Праўда, ён сказаў толькі, што пра карабль няма ніякіх вестак і ён баіцца горшага, але Фларэнс была вельмі ўстрывожана тым, як мог ён даведацца, што яна цікавіцца лёсам карабля, і чаму прысвоіў сабе права так каварна і таямніча намякаць ёй, што яму гэта вядома.

Пра Уолтэра яна думала часта. Ах, як часта думала яна пра яго ў цёмныя ночы, калі вецер завываў за сцяною! Але надзея не памірала ў яе сэрцы.

Яна напісала старому інструментальнаму майстру, але не атрымала адказу на сваю запіску, якая, між іншым, і не патрабавала адказу. Такія былі справы ў Фларэнс у тую раніцу, калі яна з радасцю ехала дадому, каб вярнуцца да ранейшага адзінотнага жыцця.

Доктар і місіс Блімбер, у суправаджэнні (зусім не па яго жаданню) свайго сябра, дарагога пітомца, майстра Барнета, ужо накіраваліся ў Брайтон. Канікулы закончыліся; большая частка моладзі, што гасцявала на віле, раз'ехалася, і візіт Фларэнс, які зацягнуўся, скончыўся.

Быў між іншым, адзін госць, хоць і не гасціўшы у сэра Барнета, які нязменна аказваў увагу гэтай сям'і і па-ранейшаму аставаўся ёй адданым. Гэта быў містэр Тутс, што некалькі тыдняў назад аднавіў знаёмства, якое меў шчасце завязаць са Скетлсам-малодшым у той вечар, калі парваў блімбераўскія путы і, надзеўшы кальцо, вырваўся на волю, містэр Тутс, які з'яўляўся акуратна праз дзень і пакідаў у вестыбюлі цэлую калоду візітных картак; іх было столькі, што гэта цырамонія нагадвала партыю ў віст, прычым містэр Тутс раздаваў, а слуга быў партнёрам.

Затым містэр Тутс, якому прышла ў галаву дзёрзкая і шчаслівая думка напамінаць аб сабе гэтай сям'і, набыў шасцівёсельны катэр; экіпаж складаўся са спартыўных сяброў Пеўня, а рулём кіраваў гэты надзвычайны герой асабіста, які апранаў для гэтага выпадку яркачырвоную куртку пажарніка і хаваў пад зялёным казырком свой нязменны сіняк пад вокам. Пасля глыбокага раздум'я і вялікага напружання разумовых сіл містэр Тутс вырашыў назваць сваю лодку «Радасць Тутса», — далікатны камплімент Фларэнс, які не мог не заслужыць ухвалы ўсіх, хто ведаў зацікаўленых асоб.

Разваліўшыся на малінавай падушцы на барту сваёй элегантнай шлюпкі і задраўшы ногі, містэр Тутс снаваў узад і ўперад непадалёку ад саду сэра Барнета, загадваў сваёй камандзе зноў і зноў перасякаць раку пад вострым кутом з мэтай пакрасавацца, а вось хто-небудзь на яго глядзіць з вокнаў дома сэра Барнета, і прымушаў «Радасць Тутса» рабіць такія эвалюцыі, што здзівіў усіх прыбярэжных жыхароў. Але калі-б ні здарылася яму ўбачыць каго-небудзь у садзе сэра Барнета на беразе ракі, містэр Тутс абавязкова прытвараўся, быццам трапіў сюды ў выніку збегу акалічнасцей, надзвычай дзіўных і неверагодных.

— Як маецеся, Тутс? — пытаўся сэр Барнет, махаючы яму рукою з лужка, у той час як спрытны Певень кіраваў проста да берагу.

— Як маецеся, сэр Барнет? — адказваў містэр Тутс, — ну, ці не дзіва гэта, што я вас тут сустрэў! Ніколі яшчэ мне не здаралася так здзіўляцца! — усклікаў містэр Тутс. — А міс Домбі тут?

Пасля гэтага з'яўлялася часамі Фларэнс.

— Дыаген зусім здаровы, міс Домбі! — крычаў містэр Тутс. — Я даведваўся сёння раніцой.

— Вельмі дзякую вам! — гучаў у адказ прыемны голас Фларэнс.

— Можа на бераг сойдзеце, Тутс? — гаварыў затым сэр Барнет. — Спяшацца вам няма куды. Зайдзіце да нас.

— О, гэта не мае ніякага значэння, дзякую вам, — чырванеючы, адказваў містэр Тутс. — Я думаў, што міс Домбі рада будзе пра гэта даведацца, вось і ўсё. Бывайце!

І небарака містэр Тутс, які паміраў ад жадання прыняць запрашэнне, але не адважваўся гэта зрабіць, з болем у сэрцы даваў знак Пеўню, і «Радасць» адплывала, рассякаючы ваду, як страла.

Раніцою, у дзень ад'езду Фларэнс, «Радасць», упрыгожаная з незвычайнай раскошшу, стаяла ля прыступак саду. Калі Фларэнс пасля размовы з С'юзен спусцілася ўніз развітацца, яна застала ў гасцінай чакаўшага яе містэра Тутса.

— О, як маецеся, міс Домбі, — сказаў узрушаны Тутс, які заўсёды вельмі сароміўся, калі здзяйснялася сардэчнае яго жаданне і ён з ёю гутарыў. — Дзякую вам, я зусім здаровы, спадзяюся — і вы таксама, і Дыаген быў здароў учора.

— Вы вельмі добры, — сказала Фларэнс.

— Дзякую вам, гэта не мае ніякага значэння, — запярэчыў містэр Тутс. — Я падумаў, што з прычыны такога цудоўнага надвор'я вы не супраць былі-б вярнуцца дадому па рацэ, міс Домбі. У лодцы ёсць месца для вашай пакаёўкі.

— Я вам вельмі ўдзячна, — нерашуча сказала Фларэнс. — Дапраўды-ж, вельмі ўдзячна, але… мне-б не хацелася.

— О, гэта не мае ніякага значэння, — адказаў містэр Тутс. — Да пабачэння.

— Ці не хочаце пабачыць лэдзі Скетлс? — ласкава запыталася Фларэнс.

— О, не, дзякую вам, — адказаў містэр Тутс, — гэта не мае абсалютна ніякага значэння.

Але ў гэту хвіліну ўвайшла лэдзі Скетлс, і містэра Тутса раптам ахапіла нястрымнае жаданне запытацца, як яна маецца, і выказаць надзею, што яна здарова; паціскаючы ёй руку, містэр Тутс не мог яе адпусціць, пакуль не з'явіўся сэр Барнет, за якога ён адразу-ж ухапіўся ў вялікай роспачы.

— Сёння, Тутс, — сказаў сэр Барнет, паварочваючыся да Фларэнс, — мы трацім тую, якая свеціць усім нам у доме.

— О, гэта не мае ніякага значэння… гэта значыць, я хачу сказаць — так, вядома, — прамармытаў збянтэжаны Тутс. — Да пабачэння!

Не гледзячы на гэта энергічнае развітанне, містэр Тутс замест таго, каб пайсці, стаяў і разгублена азіраўся. Фларэнс, каб яго выручыць, пачала развітвацца і дзякаваць лэдзі Скетлс і ўзяла пад руку сэра Барнета.

— Ці магу прасіць вас, любая мая міс Домбі, — сказаў гаспадар дома, праводзячы яе да экіпажа, — перадаць найлепшыя мае пажаданні вашаму дарагому тату?

Горка было Фларэнс прымаць гэтае даручэнне, бо ей здавалася, быццам яна ашуквае сэра Барнета, дазваляючы яму думаць, што ветлівасць, ёй аказаная, была аказана таксама і бацьку. Але не маючы магчымасці даць тлумачэння, яна нахіліла галаву і падзякавала яму, і зноў у яе прамільгнула думка, што нудны дом, дзе не пагражалі ёй падобныя цяжкасці і напамінанні пра яе няшчасце, з'яўляецца для яе зусім натуральным і найлепшым прытулкам.

Памякчэла нават С'юзен Ніпер, прыбліжаючыся да дома, дзе правяла столькі гадоў. Які не быў ён пануры і з якой суровай справядлівасцю не асуджала яна яго за гэту панурасць, аднак, яна многае яму даравала.

— Я рада, што зноў яго ўбачу, гэтага я не адмаўляю, міс, — сказала Ніпер. — Вядома, пахваляцца яму няма чым, але я не хацела-б, каб ён згарэў або яго знеслі!

— Вы рады будзеце прайсціся па старых пакоях, ці не праўда, С'юзен? — з усмешкай запыталася Фларэнс.

— Ну што-ж, міс, — адказала Ніпер, змякчаючыся ўсё больш і больш па меры набліжэння да дома, — не буду адмаўляць, што рада, хоць, як відаць, я іх зноў зненавіджу заўтра.

Ахопленыя такімі развагамі, яны павярнулі ў доўгую і змрочную вуліцу. Фларэнс сядзела ў экіпажы з таго боку, які быў далей ад яе дома, і калі яны пад'язджалі да яго, выглянула з акна, каб зірнуць на дзяцей, што жылі насупраць.

У гэты момант усклік С'юзен прымусіў яе шпарка азірнуцца.

— Божа-ж мой! — задыхаючыся, крыкнула С'юзен. — Дзе-ж наш дом?

— Наш дом? — паўтарыла Фларэнс.

С'юзен, адкінуўшыся ад акна, высунулася зноў, а калі экіпаж, нарэшце, спыніўся, зноў адкінулася і ў здзіўленні паглядзела на сваю гаспадыню.

Вакол усяго дома, ад фундамента пад самы дах, падымаўся лабірынт рыштаванняў. Груды цэглы і камення, кучы вапны і штабялі дошак завальвалі шырокую вуліцу да сярэдзіны ўздоўж усяго дома. Да сцен прыстаўлены былі лесвіцы, па іх падымаліся і спускаліся рабочыя; у доме працавалі маляры і абойшчыкі; падводы выгружалі вялізныя рулоны абояў; воз драпіроўшчыка загарадзіў дарогу; праз цёмныя адтуліны акон з разбітымі шыбамі не відаць было ніякай мэблі ў пакоях, — толькі рабочыя і іх інструменты напаўнялі дом ад кухні да гары.

Фларэнс вышла з карэты, неразумеючы, ці той гэта дом, пакуль не пазнала Таулінсона з загарэлым тварам, які сустрэў яе ў дзвярах.

— Нічога не здарылася? — запыталася Фларэнс.

— О, не, міс!

— Тут вялікія перамены.

— Так, міс, вялікія перамены, — сказаў Таулінсон.

Фаларэнс, нібы ў сне, прайшла міма яго і ўзбегла па лесвіцы. Рэзкае святло пранікла ў гасціную, у якой доўгі час панаваў змрок і ўсюды былі страмянкі і платформы і людзі ў папяровых каўпаках на высокіх памостах. Партрэт яе маці знік таксама, як і ўся мэбля, а на тым месцы, дзе ён вісеў, было накрэмзана мелам: «Гэты пакой абшыць панеллю. Зялёнае з золатам». Пакой Фларэнс аставаўся пакуль нечапаны, але за акном падымаліся бэлькі і дошкі, якія не давалі магчымасці пранікнуць дзённаму святлу. Яна шпарка паднялася ў тую — другую — спальню, дзе стаяў маленькі ложак, і ўбачыла ў акне цёмную фігуру велікана з люлькай у зубах і з галавой, абвязанай насавой хустачкай, які пучыў на яе вочы.

Вось тут і знайшла яе С'юзен Ніпер, якая шукала Фларэнс, і прапанавала ёй спусціцца ўніз, да бацькі, які хоча з ёю пагаварыць.

— Ён дома! І хоча гаварыць са мною! — крыкнула Фларэнс, якая ўся дрыжэла.

Па дарозе яна думала аб тым, ці адважыцца яна пацалаваць яго.

Бацька мог пачуць біццё яе сэрца, калі яна з'явілася да яго. Яшчэ секунда — і яно білася-б каля яго грудзей…

Але ён быў не адзін. Тут былі дзве лэдзі, і Фларэнс спынілася. Яна змагалася так пакутліва са сваім хваляваннем, што, калі-б яе неразумны сябра Ды не ўварваўся ў пакой і не абсыпаў яе сваімі ласкамі, вітаючы яе зварот, — ад гэтага адна з лэдзі паціхеньку піснула і гэта перарвала яе ўвагу, — яна абамлела-б.

— Фларэнс, — сказаў бацька, працягваючы руку так холадна, што гэта стрымала яе на месцы, — як маецеся?

Фларэнс узяла яго руку ў свае і, нясмела паднёсшы да губ, не супраціўлялася, калі ён забраў яе.

— Што гэта за сабака? — нездаволена запытаўся містэр Домбі.

— Гэта сабака, тата… з Брайтона.

— Так! — сказаў містэр Домбі, і твар яго пацямнеў, таму што ён зразумеў яе.

— Ён вельмі добры, — сказала Фларэнс, звяртаючыся з уласшівай ёй грацыяй і ветлівасцю да двух незнаёмых лэдзі. — Гэта ён абрадаваўся, што ўбачыў мяне. Калі ласка, не злуйцеся на яго.

Зірнуўшы на іх, яна заўважыла, што лэдзі, якая запішчэла, сядзела ў крэсле і была старая, а другая, што стаяла побач з бацькам, была вельмі прыгожая і вельмі элегантная.

— Місіс Ск'ютон, — сказаў бацька, звяртаючыся да першай і паказваючы на Фларэнс, — гэта мая дачка Фларэнс.

— Дапраўды-ж яна чароўная, — заўважыла лэдзі, паглядзеўшы на яе ў ларнет. — Такая непасрэдная! Любая Фларэнс, вы павінны пацалаваць мяне, прашу вас!

Фларэнс, выканаўшы яе жаданне, павярнулася да другой лэдзі, каля якой у чаканні стаяў бацька.

— Эдзіт, — сказаў містэр Домбі, — гэта мая дачка Фларэнс. Фларэнс, гэта лэдзі хутка будзе вашай мамай.

Фларэнс уздрыганулася і зірнула на прыгожы твар.

— О, тата, будзьце шчаслівы! Будзьце вельмі-вельмі шчаслівы ўсё жыццё!

І, плачучы, упала на грудзі лэдзі.

Было кароткае маўчанне. Прыгожая лэдзі, якая спачатку не рашалася, ці падыйсці да Фларэнс, абняла яе і моцна прыціснула да сябе руку, што абвілася вакол яе таліі, нібы хацела супакоіць Фларэнс і ўсцешыць. Ні слова не сарвалася з вуснаў лэдзі. Яна нахілілася да Фларэнс і пацалавала яе ў шчаку, але не сказала ні слова.

— Ці не агледзець нам дом, — запытаўся містэр Домбі, — паглядзець, як ідзе работа? Дазвольце мне, пані.

Пры гэтых словах ён прапанаваў руку місіс Ск'ютон, якая разглядала Фларэнс у ларнет, як быццам спрабавала ўявіць, якой-бы тая зрабілася, калі-б ёй дадаць — бясспрэчна, з уласных невычарпальных запасаў місіс Ск'ютон — трошачкі больш Сэрца і Натуральнасці. Фларэнс усё яшчэ плакала на грудзях лэдзі і прыціскалася да яе, калі з аранжэрэі пачуўся голас містэра Домбі:

— Ну што-ж, запытаемся ў Эдзіт. Ах, божа мой, дзе-ж яна?

— Эдзіт, дарагая мая! — крыкнула місіс Ск'ютон. — Дзе вы? Вядома, яна шукае містэра Домбі. Мы тут, любачка!

Прыгожая лэдзі выпусціла Фларэнс са сваіх абдымкаў і, яшчэ раз дакрануўшыся губамі да яе твара, хутка вышла і далучылася да іх. Фларэнс не кранулася з месца; шчаслівая, сумная, радасная, заплаканая — усё гэта адначасова — яна не ведала, колькі прайшло часу, калі вярнулася яе новая мама і зноў абняла яе.

— Фларэнс, — шпарка сказала лэдзі, пільна пазіраючы ёй у твар, — вы адразу мяне не зненавідзіце?

— Зненавіджу вас, мама? — усклікнула Фларэнс, абдымаючы яе за шыю і пазіраючы ёй у вочы.

— Ціха! Пачніце з таго, што думайце аба мне добра, — сказала прыгожая лэдзі. — Верце, што я пастараюся зрабіць вас шчаслівай і гатова любіць вас, Фларэнс. Бывайце! Мы хутка сустрэнемся зноў. Бывайце! Ідзіце цяпер адсюль, я прашу вас.

Зноў яна прытуліла яе да грудзей — гэтыя словы яна праказала спяшаючыся, але цвёрдым голасам, — і Фларэнс бачыла, як яна вышла да іх, у другі пакой.

І цяпер Фларэнс пачала спадзявацца, што яна навучыцца ад гэтай новай і прыгожай мамы, як заваяваць любоў бацькі; і ў тую ноч, у закінутым старым доме, ёй снілася, што яе родная мама з ззяючай усмешкай благаслаўляе гэту надзею. Мары Фларэнс!