Наша Ніва (1906)/1910/48/Грамадзянскае становішчэ В. Дунін-Марцінкевіча
| ← Памяці Вінцука Марцінкевіча | Грамадзянскае становішчэ В. Дунін-Марцінкевіча Артыкул Аўтар: Альгерд Бульба 1910 год |
В. Марцінкевіч у практычным жыцьці → |
Прапануем да спампаваньня!
Грамадзянскае становішчэ В. Дунін-Марцінкевіча.
Доўгіе часы наша родная мова знаходзілася толькі ў адным сільным схаронішчы — ў песьні мужыка-беларуса. Зайшло сонэйка даўнейшай славы, калі райчые народа і замковые харомы вялікіх князёў гудзелі ад нашай мовы… Край наш памалу залівала мова і цывілізація чужая — і паны-беларусы пачалі — ці то для большаго значэньня, ці дзеля іншых карысных мэт — пакідаць сваю мову і пераймаць чужую.
Народ мужыцкі, закуты ў кайданы паншчыны, ні маючы ніякаго палітычнаго значэньня, служачы толькі як матэр’ял для узбагачэньня шляхты, — самым жыцьцём прымушэны быў аддзяліцца ад гэтай другой часьці едынаго і суцэльнаго народу; і калі паны думалі толькі аб тым, як больш павялічыць свае шляхоцкіе свабоды, „просты“ народ, ідучы адно за інстыктам, мог толькі апеваць сваю долю-нядолю ў роднай мове, заховываць даўные абычаі, памінкі і т. д. ды гэтак бараніць сваю національную душу ад пагібелі.
На гэту народную душу першы звертае увагу Вінцук Дунін-Марцінкевіч. Сам радзіўся на Беларусі, дзіцячы і дзяцюковые гады перажывае ён у вёсцы. Гуляе і слухае таго, што дзеецца серод беларусоў, і пасьля, калі настае час умацаваньня яго думак, пішэ поэзіі па беларуску, працуе над падняцьцем сьведомасьці. — Марцінкевіч чуць не першы з беларускіх песьняроў гаварыў да нас рытмованым родным словам і надрукаваў свае творы. І за тое яго назвалі беларускім дударом, хаця гэта і не зусім справедліва: Марцінкевіч не умеў абняць і апеваць думак і жаданьнёў усяго беларускаго народу, а толькі тэй яго часткі, каторая пазнала, што вялікі час надыйшоў споўніць грамадзянскую павіннасць і пайсьці на падмогу свайму народу. І Марцінкевіч ня пішэ с паэтычнаго натхненьня, але с павіннасьці. І ўсё-ж такі заслуга Марцінкевіча вялікая: ён як бы даў пачатак зваротнай хвалі — ён быў новаторам, байцом за новае жыцьцё Беларусі.
Ў ім прабілася супольнасць з грамадзянствам. І імя Марцінкевіча ў гісторыі беларускай літэратуры займае пачэснае мейсцэ. Марцінкевіч прадстаўляе сабой тып спольшчэнай беларускай шляхты, між каторай творыцца перэлом — пачынае сьвітаць думка польско-беларускаго народнічэства, і гэта відаць у яго творах.
Марцінкевіч быў „пан с пана“ і любіў „мужычкоў“, бо любіў спакой. Для свайго спакою мусіў балакаць і дружыць з мужыкамі-беларусамі. Падружыўся і палюбіў сваіх. Ён жыў у той момэнт, калі паншчына ўжо канала, калі у разумнейшых паноў пачало ў галаве сьвітаць, што „вечна паншчыны ня будзе, трэба выдумаць новые формы“ супольнаго жыцьця з мужыком. Другая часць панства пачала гвалту крычаць: не маглі людзі сабе прэдставіць, як яны выжывуць у новую эпоху, калі мужык ня будзе „падданым“! Тут Марцінкевіч становіцца на старане разумнейшых паноў. Сам сын арэндатара, выхаваны ў залежнасьці ад пана-памешчыка, ён мог ацэніць сучасны момэнт. Азірнуўся ўвакруг і бачыў вялікае морэ „простаго“ народу. Тады прабіваліся дэмократычные думкі Польшчы і з Заходу ішлі галасы аб „правох чалавека грамадзяніна“. — У нашай старонцы было ціха! — На Беларусі ў гэты час панство жыло як бы аддзеленае ад усяго сьвета, жыцьцём патрыархально-шляхоцкім. Але Марцінкевіч глядзеў шмат далей за рамкі гэтаго панскаго круга. Ён ня меў ўласнаго маёнтку, дык пайшоў працаваць у Мінску ў дэпутацкім сабраньні; тут збірае грошы купляе ў Мінскім павеці невялікі хвольварак — Люцынку. Тут думкі моладасьці, падкрэпленые практычным жыцьцём, ўкладаюць яму перо ў рукі, і пачынае Марцінкевіч пісаць „па простаму“. Прыяцелем Марцінкевіча быў слаўны композытор Станіслаў Монюшко, і яны разам працуюць. Марцінкевыч пішэ камэдію „Селянка“, Монюшко дарабляе да яе музыку. Марцінкевіч жыў серод грамады такіх людзей, як Ст. Монюшко і песьняр Сырокомля (Кондратовіч). Усіх іх злучало жаданьне пазнаць душу народа. Але на наше нешчасьце, ня ўсе яны былі звязаны з нашым народам.
Гэтые ўсе варункі складаліся на тое, што Марцінкевіч павінен быў стаць „народнікам“ у даўнейшым значэньні гэтаго слова. І Марцінкевіч малюе жыцьцё народу, робіць фотографіі з натуры, праводзіць у творах сваіх думкі моралізатора — (у цяперашніх часах такую працу вядзе заслужэны працоўнік на роднай ніве А. Ельскі). Ен мае найлепшые думкі, найлепшае сэрцэ, пачуцьце грамадзянства і грамадзянскай павіннасьці; але прычынай усяго злога лічыць не варункі жыцьця, а самых людзей. Калі-б А. Ельскі аперэдзіў Фр. Богушэвіча, ён у нас заняў бы тое мейсцэ, якое займае Марцінкевіч, — значыць, першаго будзіцеля грамадзянскай павіннасьці. — Марцінкевіч — чэлавек добрадушны, і яго мужычкі добрадушные. Марцінкевіч добры пан — дбае аб сваіх людзей і пасьля сябе пакідае добрую памяць. Працуе над асьветай і дае нам перэклады. — Такіе людзі, як Марцінкевіч, прыносяць карысць насамперэд сваей службе, суседзям, а пасьля цэламу грамадзянству.
Творы Марцінкевіча без спрэчкі для нас беларусоў маюць вялікае значэньне: яны былі тымі „першымі ластоўкамі“, каторые палажылі фундамэнт для далейшай працы над прабуджэньнем „вясны" ў нашым народзе. І цяпер — у двадцаціпяцілетнюю гадаўшчыну сьмерці нашаго песьняра-грамадзяніна Вінцука Дунін-Марцінкевіча — мы памяці яго складаем належную чэсць, бо бачым, што праца яго была карыснай і плоднай для прабуджэньня беларускаго народу. — Сьпі, наш бацько, спакойне, а мы заўсёды памянём Цябе добрым словам!
А. Бульба.
Гэты твор знаходзіцца ў грамадскім набытку ў краінах, дзе тэрмін аховы аўтарскага права на твор складае 70 гадоў або менш.
