Наша Ніва (1906)/1910/48/В. Марцінкевіч у практычным жыцьці

← Грамадзянскае становішчэ В. Дунін-Марцінкевіча

В. Марцінкевіч у практычным жыцьці Артыкул Аўтар: Ядвігін Ш. 1910 год

Прапануем да спампаваньня!

В. Марцінкевіч у практычным жыцьці.

---

Навука такіх „вучыцелёў чэлавечэства“, каторые кажуць: „ты жыві, як я вучу, а не як жыву“, ня можа быць трывалай і ў жыцьцёвай практыцы умацавацца ня можэ. Народу трэба пратаптаных сьцежэк, а не намалеваных на паперы; таптаць жэ іх у нас, калі нават і ёсьць змога, часта нехват ахвоты, а ешчэ часьцей — адвагі.

Бадай, не ахвоты, а адвагі не хапіло і ў нашаго бацькі беларускай літаратурнай мовы — нябошчыка Дуніна-Марцінкевіча.

У 1877—8 гадох давялося мне жыць пад стрэхой песьняра: дачка яго вучыла невялічкую грамадку дзяцей. Учылі нас там па расейску, па польску, па французку, вучылі розных навук, але ані гісторыі Беларусі, ані нават беларускай мовы мы ня чулі…

Мó гэтаго нашы бацькі не вымагалі, мó нават не хацелі, але ўсё-ж такі ў дзіцячай памяці (а былі паміж нас і ладные падросткі), як на мяккім воску, песьняр беларускі павінен быў сваю печатку выціснуць. Марцінкевіч гэтаго не зрабіў. Мы нават яго твороў ня ўмелі. Калі-ж, бывало, прыежджалі суседзі-госьці, то чулі мы, як толькі зрэдка перакідываліся яны з гаспадаром, бытцам жартам, беларускімі слоўцамі, як гэта і цяпер вядзецца паміж дробных памешчыкоў (да каторых прыналежаў і Марцінкевіч), калі хочуць паказаць сваю дружбу, сваё, „запанбрацтва“. Умеў нябошчык заахвочываць нас да навукі, умеў строіць жарты, быў для нас вельмі добрым; любілі і шанавалі яго акалічные селяне і суседзі, але с пісаньнем сваім, з думкамі сваімі — ад усіх запіраўся ў каморку! І хоць хаваў ён там беларускую жывую мову; хоць ён першы паказаў, што мова гэта не цяжкая, не тапорная, за якую яе ўважалі, а гладкая, гібкая, пявучая, лірычная, багатая у словы і звароты, каторых хватае выказаць нават такіе чароўные творы, як Міцкевіча; хоць ён першы сеяў зерняты, ўсходу каторых, бадай, ці спадзеваўся сам; — але у штодзенным сваім жыцьці ня меў адвагі заявіць сябе шчырым беларусам, ня меў адвагі беларускую ідэю прыпасаваць да жыцьця і дзеля таго ня змог пацягнуць за сабой бóльшаго гуртка блізкіх сабе людзей, ня змог нават знайсьці насьледнікоў сваей ідэі; і, хоць справу беларускаго адраджэньня зачапіў, але з мейсца яе не скрануў.

І вось цяпер, калі мы перэжываем 25-ую гадаўшчыну сьмерці Марцінкевіча, найлепшым успамінкам будзе, калі мы, сабраўшы ўсе свае сілы, ня толькі пісаньнем, але і жыцьцёвай практыкай станем пратаптываць тую заросшую зельлем сьцежку, якую назначыў нам час, назначыла гісторыя, каторая вучыць, як павінны мы брацца за гэту працу.

Гляньце толькі на нашых братоў-чэхоў. У XVI сталецьці національная культура чэхоў стаяла вельмі высока, але падчас трыдцацілетняй вайны, пасьля бітвы пры Белай Гарэ, ўсе чэшскіе арыстократы і буржуазія былі або зніштожэны, або уцяклі з роднаго краю; іх мейсцэ занялі немцы. Вось с таго часу національная сьведомасць чэхоў стала гінуць і ў XVII сталецьці яе лічылі саўсім ужо прапаўшай. Але ў пачатку XIX сталецьця прыглушэная гісторычнымі прыпадкамі чэская мова пачынае ажываць; народ — сам народ змагаецца за яе і ні важыцца прыстаць хоць і да вышэйшай, але чужой культуры; ён шчыра бярэцца супольнымі, хоць ешчэ і слабымі сіламі за адраджэньне і узрост сваей прыдушэнай культуры. Праца была не малая, але за тое цяпер чэхі, бадай, сталі найбольш сьведомым сваей національнасьці і высокай культуры народам ў славянскай сямьі.

Нам — беларусам варта вучыцца у іх вытрваласьці і тых спосабоў, якіе яны ўжываюць і цяпер для самоабароны ад няпрошэных апекуноў.

Мораўская суполка „Еднота“ аддрукавала тысячы лісткоў і разаслала сваім братом-чэхам, у каторых спісаны вось якіе правілы:

1) Кожын чэх нехай стараецца гаварыць добра па чэску, высьцерэгаючыся слоў і зваротоў чужой мовы.

2) Чэскае дзіця павінно трымацца з дзяцьмі чэскімі і гаварыць заўсёды па чэску.

3) Бацькі, ці то старшые ў хаці, перад тым, як аддаваць дзяцей ў школу, павінны навучыць іх дома чытаць і пісаць па чэску.

4) Чэскае дзіця павінно хадзіць у чэскую школу.

5) Маліцца і пеяць у цэркві чэх павінен па чэску.

6) Чэская хата павінна быць прыбрана чэскімі гісторычнымі малюнкамі і партрэтамі.

7) Чэскае дзіця павінно вучыцца чэскіх прыказак, вершоў, песень, народных танцоў і гульні.

8) Старшые ў хаці павінны успамінаць, шанаваць і трымацца народных звычаёў і сьвяткаваць гадаўшчын гісторычных выпадкоў у Чэхіі.

9) Падчаc доўгіх зімовых вечароў супольна чытаць чэскіе кніжкі.

10) У кожнай чэскай хаці павінна быць чэская газэта.

11) Хатнім багацьцем павінна быць бібліотэка чэскіх кніжэк.

12) Чэх павінен гаварыць па чэску ня толькі у сваей хаці: хай мова яго адважна зьвініць на вуліцы, у краме, у дарозе — ўсюды. Калі да каго-колечы звертаешся з якім пытаньнем, насамперш звертайся па чэску.

13) Семействы чэскіе павінны дружыць паміж сабой.

14) Кожын чэх павінен старацца быць ці то ў чэскім тэатры, ці то на народным сьвяце.

15) Чэх павінен сьцерагчыся ўсяго таго, што можэ зневажыць яго національнае пачуцьце.

16) Чэх павінен купляць чэскіе вырабы і гэтак памагаць сваім рэмесніком.

17) Сем’я чэская павінна моцна трымацца сваей зямлі і не пушчаць яе ў чужые рукі.

18) Грошы, ці то складаць, ці пазычаць, толькі ў чэскіх банчках.

19) Чэская сем’я павінна сумленна спаўняць національные павіннасьці.

20) Кожын чэх павінен карыстаць с свайго права пры выбарах.

21) Падчас народнай перапіскі ўся сем’я павінна запісывацца чэхамі.

22) Бацька, матка і старшые хатніе нехай запісываюцца ў чэскіе суполкі.

23) На національные патрэбы кожын чэх хай дае сваю складчыну.

24) Несьвядомых сваей національнасьці чэхоў старацца перэцягнуць на карысьць роднаго краю.

Якіх ешчэ спосабоў ужываюць чэхі для узросту свайго краю, шмат мейсца і часу заняло-б спісаць, але і з гэтых правілоў каб мы хоць тые спаўнялі, якіе наша змога!

На гэта трэба ня толькі ахвоты, але, ешчэ раз скажу, і грамадзянскай адвагі, каторай 25 лет таму назад нехапіло Марцінкевічу. А раздабыцца на яе пара!

Ядвігін Ш.