Rodnyje zierniaty (1916)/III/Hrodnia

← Dzie my žywiom i skolki nas?

Hrodnia Гістарычная праца Аўтар: Вацлаў Ластоўскі 1916 год

Wilnia →

Іншыя публікацыі гэтага твора: Горадня (Ластоўскі).

Прапануем да спампаваньня!

Hrodnia.

Hrodnia — spradwiečnaje pasielišče biełaruskaje. Ludzi tut žyli ŭ časy, daloka siahajučyje za pamiać historyi; pierežywali jany kamienny i bronzawy wiek. Spierša budawali tut nadwodnyje sieliščy, a paśla na prytkim i wysokim bierezi Niomana abasnawali «horadniu», heto znače miejsco abwiedzienaje abharodaj i, tak ci jnačej, umacawanaje dziela abarony ad worahoŭ. S časam pieršapačatkowaja «hórodnia» pieretwaryłasia u abaronny zàmak, a kala zámku pabudawałosia «miesto» s toržyščami, tarhowymi ludźmi i «sławetnym» mieščanstwam.

U letapisiach Hrodnia pieršy raz uspaminajecca hodu Božaho naradžeńnia 1167; haworycca tam ab hetaj miaścinie, jak ab sialibie udzielnaho kniazia Ŭsiewałoda, Raścisławawaho syna, katory ŭ swoj čarod mieŭ dwoch synoŭ: Barysa i Hleba. Mabyć henyje syny Ŭsiewałodawy pabudawali adnu sa starejšych światyń u Biełarusi, jak ciapier zawuć — Kałožskuju cerkwu, wielmi cikawy pamiatnik siwoj staraświeččyny.

Słowo «kaloža» nie tutejšaje: pryjšło jano u Hrodniu za časoŭ słaŭnaho Biełaruska-Litoŭskaho kniazia Witoŭta, paśla taho, jak jon, napaŭšy na Pskoŭ, zawajewaŭ jaho i 11 tysiač žycharoŭ pskoŭskich, najbolej sa słabady «Kałožy», pieresialiŭ u Hrodnu.

Paśla spaminajuć letapiscy ab Hrodni ŭ 1224 hadu: hrodničanie zawialisia s kryžakami, i tyje, napaŭšy na Hrodniu, spapialili i zamak i miesto, a nad narodam nazdziekawalisia. Ale kažuć; «adna bieda — nie bieda», i hrodničanam niadoŭha tre’ było ždać druhoj biady, bo ŭžo ŭ 1241 hadu na Hrodniu napali tatary. Wajewoda tatarski Kajdan z wialikaj mocaj manholskaj, ahniom i miačom spustošyŭ ziamlu…

Paśla tataroŭ pryjšła Litwa i zapanawała nad usiej staronkaj.

Jak z wyšej wywiedzienaho možna sudzić, dahetul hrodničanie byli sami sabie haspadarami, a ciapier pačała haspadaryć Litwa.

Litoŭski kniaź Erdziwił na pažaryščy daŭnaho zamku pabudawaŭ nowy, sabraŭ žmieniu ludziej i pačaŭ baranicca ad kryžakoŭ i palakoŭ, kijeŭskich i halickich kniazioŭ.

U 1250 h. halickije kniazi napali na haradničan.

U 1282 h. kniaź polski Lešak Čorny spustošyŭ wakolicy Hrodni.

U 1284 h. kryžaki pad wierchawodztwam Konrada Tyrberha zrujnawali miesto i zamak.

U 1284 h kryžaki pad wierchawodztwam Konrada Tyrberha zrujnawali miesto i zamak.

U 1288—89 h. hoład wialiki byŭ u hrodzienskaj ziamli «i matki dziaciej swaich jedali», świedčyć letapisiec.

U 1391 h. — wialiki mahistar kryžacki Malborh dabyŭ Hrodniu.

Adnym słowam, ab haradničanach možna skazać za piaŭcom ab pałku Ihora, što: «pad šełomami hadawalisia, kancom dzidy uskarmliwalisia i lili kroŭ, baroniačy ziamli rodnaj.

Paśla Litwa-hasudarstwo zjednałosia s Polščaj. Kažuć, što tady hordničanie «pačali lečyć rany». Može i lečyli, dy nia doŭha. U 1655 hadu na Hrodniu nastupiła wialikaja moc maskoŭskaho kniazia i zawaładzieła miestam i zamkam. Maskoŭcoŭ zmianili Šwedy, katoryje haspadaryli čatyry hady.

A tymčasam jednaść s Polščaj rabiła swajo: naše bajarstwo pieretwarałosia u šlachtu i… swoj čužyncam ličyŭsia ŭ swajej staroncy.

U paławinie XVII, stalećcia Hrodnia stałasia sejmowym horadam. Aŭhust III pabudawaŭ sejmowy budynak u Hrodni. U hetym hmachu byŭ senatarski pałac, krajowyje rady i karaleŭskije kancelaryi. U 1775 hadu u Hrodniu byŭ pierawiedzien hałoŭny sud, tak zwany Trybunał, i hrašawaja kamisija, ci bač niešta kštaltam ministerstwa finansoŭ. U hetym časi padskarbi Wialikaho Kniaźstwa Litoŭskaho Tyzenhaŭz załažyŭ u Hrodni tkackije i druhije fabryki, usiaho kala 15, a takže weterynarnuju školu, medycynskuju, akušerskuju, chirurhičnuju, a pry škołach — bahatuju biblioteku i ješče bahaciejšy botaničny sad. Tyzenhauz chacieŭ atkryć u Hrodni Akademiju Nawuk.

A tym časam pryjšoŭ čas razdziełu Polšy, i Hrodnia dastałasia Rasiei ŭ 1793 hadu aktam, zaćwierdženym u Hrodni na sejmie.

Hrodnia lažyć na prawym bierazi Niomana i pa abodwych bierahoch Haradničanki. Usiaho žycharoŭ u Hrodni 41,896. Na blizka paławinu žycharoŭ Hrodni składajucca žydy, katoryje ad świata doma i dziela fanaberyi u ludziach haworać pa rasiejsku i prydajuć Hrodni rasiejski poler. Sam že fundament Hrodni i wakolicy zasieleny biełarusami, jak i tysiača hadoŭ tamu nazad.