Rodnyje zierniaty (1916)/II/Wiesna/Try admieny wady
| ← Niwa | Try admieny wady Навукова-папулярны артыкул Аўтар: Вацлаў Ластоўскі 1916 год |
Abłoki i chmary → |
Прапануем да спампаваньня!
Try admieny wady.
Usie wy, samo saboj, bačyli i wadu i lod i páru. Wy wiedajecie, što zamierzšaja wada robicca lodam, a nahrewajučy wadu možna jaje pieremianić u paru. Kab wy nia wiedali hetaho, wy by nikoli nie pawieryli, što wada, lod i pára — ŭsio heto adno i toje-ž, — choć hetak jany mała padobny adno na adno.
Wy bačyli wadu ŭ rekach, waziorach i ŭ łužach. Ahramadnyje mory i akijany hetak sama napoŭnieny wadoj. Wady na pawierchni ziamielnaj bolej, jak sušy.
Wada — płaŭ. Pławam nazywajecca ŭsio, što možna lić: małako, wocat, gaza, alej — usio heto pławy.
Nie adna tolki wada bywaje to ćwiordaj, to płaŭkaj. Woławo — ćwiordaje cieło, ale kali jaho krepka nahreć, to woławo rastopicca, zrobicca płaŭkim i papływie, abo, jak kažuć, paciače. Hetak samo žalezo, sierabro i in.
Kali-ž wadu nahreć, to z jaje zrobicca pára. Wy bačyli, jak para kłubami wyrywajecca z nosika kipiačaho čajnika, abo z dzirački u wiečku samawara? Kali kipić wada, ad jaje padnimajucca ŭ wierch drobnieńkije častački wady — heto i jość pára. Častački wady, wytwarajučyje paru — takije maleńkije, što nawat hledziačy na kipiačyj kacioł ich nie ŭbačym.
Kali-ž para wylacić s katła, to ŭ ściudzionym pawietry drobnieńkije častački wady złučajucca u maleńkije kučki, i ich tady možna bačyć. Tady nad kipiačym katłom staić jak-bytcym tuman, abo hustaja, biełaja chmarka.
Pieretwaryŭšysia ŭ paru, wada zanimaje bolej miejsca, čym pierš. Ot dziela čaho wiečko nad čajnikam s kipiačaj wadoj padskakiwaje: páry ciesna pad wiečkam, pára choče wyrwacca, padnimaje wiečko i wyrywajecca praz ščełku. Wyrwiecca para, wiečko apuścicca. Iznoŭ nabiarocca pad wiečkam páry hetulki, što može padniać wiečko, i znoŭ wyrwiecca para na wolu.
Kali páru začynić krepka i nie dać jej wychadu, to jana može razarwać nawat wialiki, krepki kacioł. Ludzi umiejuć karystacca hetkaj wialikaj siłaj pary, umiejuć prymusić jaje pracawać. Maleńkije častački pary napirajuć z hetkaj siłaj, što mohuć prymusić krucicca koły ciažkoha parawozu i ciahnuć doŭhi rad nahruženych wahonaŭ, mohuć krucić koły mašyn na fabrykach i inš.
U pawietry kruhom nas zaŭsiody jość wadzianaja para. Kali-ž wadzianoj páry zbiarecca lišnie mnoha, jana wytwaraje wysoka, na niebi, abłoki, abo kruhom nas — tuman. Nočču wadzianaja para apuskajecca na ziamlu rasoj; časta ranicaj trawa ad rasy bywaje saŭsim mokraja.
U paru možna pieremianić nie adnu wadu, a i inšyje płaŭkije i ćwiordyje cieły. Kali doŭha hatawać małako, jano wyparycca, kali nahreć woławo, žalezo, sierabro, miedź, to jano spierša raspływiecca, zrobicca žydkim, a paśla budzie pieretwaracca ŭ paru, ale na heto treba wielmi krepka ich nahrewać.
Kali wada wielmi zastyhnie, to robicca ćwiordaj, stanowicca lodam. Lodam my nazywajem zamierzšuju wadu; kali robicca ciopła, lod taje, pieretwarajecca ŭ wadu.
Kali wada mierźnie, jej treba bolej miejsca, čym pierš. Ot dziela čaho łopajucca butelki, kali ŭ ich zamierzaje wada.
Hrad — heto zamierzšyj doždž. Kapli doždžu, pádajučy skroś pawietre, časam zastyhajuć u ściudzionym pawietry hetak, što pieretwarajucca ŭ lod.
Jak wy dumajecie, s čaho robiacca pieknieńkije śniažynki? Heto zamierzšaja wadzianaja para s chmary.
Nie adnu wadu možna, zastudziŭšy, zrabić ćwiordym ciełam. Roznyje ćwiordyje i płaŭkije cieły robiacca ćwiordymi na marozie. Jość hetkije ściudzionyje staronki na ziamli, dzie žywoje sierabro zamierzaje i robicca ćwiordym, jak žaleza.
Pytańnia dla hutarak i piśmiennych rabot. Nazawicie, jakije znajecie pławy, ćwiordyje cieły, pary? Čym ćwiordaje cieło rožnicca ad pławu? Sto takoje drobnyje puzyrki na kipiačaj wadzie? Jakaja rožnica pamiž obłakam i páraj? Nazawicie niekolki ćwiordych cieł, jakije mohuć tajać? Sprobujcie z wiečera pierewiarnuć harščok na trawu i ranicaj, pakul nie zyjšła rasa, zahlańcie pad harščok. Ci jość tam rasa? Čamu jaje tam nima? Zapalicie sierkawy sierčyk, i wy pačujecie pach sierki; wy čujecie hety pach tamu, što drobnieńkije častački sierki traplajuć wam u nos i dražniać jaho. Ci bačycie wy častački sierki ŭ pawietry? Što ciažej, lod, ci wada? Što było-b z rekami zimoj, kab lod byŭ ciažejšy? Jakaja roznica miž śnieham, hradam, daždžom, rasoj i sadździu (inijem)? U jakije miesiacy bywaje u was śnieh?