Dudka Biełaruskaja (1907)/Pradmowa
| Pradmowa Публіцыстыка Аўтар: Францішак Багушэвіч 1891 год |
Maja dudka → |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: Прадмова да «Дудкі беларускай». |
Прапануем да спампаваньня!
Dla tych, szto nie wuczylisia na naszym lementary:
Znak Č czytaci jak polskae CZ, jak rasiejskaje Ч.
Znak Š jak polskae SZ, jak rasiejskaje Ш.
Znak Ž jak Ż, jak Ж.
Znak Ǔ jak sieredolsze pmiež Ł i U.
Pradmowa.
Bratcy miłyje, dzieci Ziamli — Matki majej! Wam afiarujučy pracu swaju, mušu z wami pahawaryć trochi[1] ab našaj doli-niadoli, ab našaj baćkawaj spradwiečnaj mowie, katoruju my sami, da i nie adny my, a ǔsie ludzi ciomnyje „mužyckaj“ zawuć, a zawiecca jana „Biełaruskaj“. Ja sam kaliś dumaǔ, što mowa naša — „mužyckaja“ mowa i tolki taho! Ale, pazdaroǔ Bože dobrych ludcoǔ, jak nawučyli mianie čytać-pisać, s toj pary ja šmat hdzie byǔ, šmat čaho wiedzieǔ i čytaǔ: i prakanaǔsia, što mowa našaja jość takajaž ludzkaja jak i prancuskaja, abo niamieckaja, abo i jinšaja jakaja. Čytaǔ ja ci mała starych papieraǔ pa dzwieście, pa trysta hadoǔ tamu pasanych u našaj ziamli i pisanych wialikimi panami, a našaj mowaj čyściusińkaj jakby wot ciapier pisałasia. Uwidzieǔszy heta ja časta dumaǔ: „Božež, moj Bože! štož my za takije biazdolnyje? — Jakajaś maleńkaja Bułharyja — žmienia taho narodu — jakijaść Charwaty, Čechi, Małarusy[2] i druhije pabratymcy našyje i rožnyje čužyje, žydy majuć pa swojmu pisanyja i drukawanyja ksionžački i gazety, i nabožnyja i śmiešnyja, i sloznyja, i historyjki, i bajački; i dzietki ich čytajuć tak jak i haworać, a u nas jakby zachacieŭ cydułku, ci da baćki listok napisać pa swojmu, dyk možeb i u swajoj wiosce ludzi skazali, što „piše pa mužycku“ i jak durnia abśmiajalib! A može i spraǔdy naša mowa takaja, što joju ničoha dobraha ni skazać, ni napisać nia možna? Oj nie! Naša mowa dla nas świataja, bo jana nam ad Boha danaja jak i druhim dobrym ludcam i haworymže my joju šmat i dobraha, ale tak užo my sami puścili jaje na ździek, nie raŭnujučy, jak i pany wialikije achwatniej haworać pa francuzku, jak pa swojmu. Nas že nia žmieńka, a z wosiem milijonaǔ — bolš i šmat bolš, nie raŭnujučy, jak žydoǔ, naprykład, abo tatar, aŭ ci armian, aŭ a pakažyž, waša, choć adnu ksionžečku ci ab haspadarce, ci tak ab žyci našym, kab pa našamu?
Ciž užo nam kaniečnie tolki na čużoj mowie čytać i pisać možna? Jano dobra, a nawet i treba znać susiedzkuju mowu, ale najpierš treba znać swaju. Pieradumaŭšy ǔsio heta, ja, bratcy, adwažyǔsia napisać dla was siakija-takija wieršyki: chto jich spadabaje, tamu dziakuj! a chto padumaje lepš i bolš napisać, tamu čeść wiečnaja i ad žywych ludziej i ad baćkawych kaściej! A pisać, jość šmat čaho!
S pradwieku, jak naša ziamielka z Litwoj złučyłasia, tak i s Polšaj zjadnałasia dobrawolnaja, dyk usio jaje „Biełarusiaj“ zwali, i nia darmaž heta! Nie wialikaja, nie małaja, nie čyrwonaja, nie čornaja jana była, a biełaja, čystaja: nikoha nia biła, nia padbiwała, tolki baraniłasia.
Šmat było takich narodaǔ, što stracili najpierš mowu swaju, tak jak toj čaławiek prad skananiem, katoramu mowu zajmie, a potym i susim zamiorli. Nia pakidajciež mowy našaj biełaruskaj, kab nia umiorli! Paznajuć ludziej ci pa adiežy, chto jakuju nosie; otoż haworka[3], jazyk i jość adzieża dušy.
Užo bolš jak piaćsot hadoǔ tamu, da panawańnia kniazia Witenesa na Litwie, Biełaruśija[4] razam z Litwoj baraniłasia at kryžackich napaściej i šmat miestaǔ, jak Połack, pryznawali nad saboj panawanie kniazioŭ Litoŭskich, a pośle Witenesa Litoǔski kniaź Giadymin złučyǔ susim Biełarusiju[5] z Litwoj ǔ adno silnaja karaleŭstwa i adwajawaǔ šmat ziamli at kryžakoǔ i ad druhich susiedaǔ. Litwa piaćsot dwaccać hadoǔ tamu nazad užo była ad Baltyckaho mora udoǔżki aż da Čornaho, ad Dniapra i Dniastra raki, da Niemana; ad Kamieńca miesta až da Wiaźmy, — u siaredzinie Wialikarusji; ad Dunaburga i za Kramiańčuh, a ǔ siaredzinie Litwy, jak toje ziernia ǔ harechu, była naša ziamlica — Biełaruś! Može chto spytaje: hdziež ciapier Biełaruś? Tam, bratcy, jana hdzie naša mowa žywieć: jana ad Wilni da Mazyra, ad Witebska za małym nie da Čarnihawa, hdzie Grodna, Mińsk, Mahiloǔ, Wilnia i šmat miastečkaŭ i wiosak…
Maciej Buračok.