Doktar Francišak Skaryna — pieršy drukar biełaruski (1925)/VII

← VI. Skarynaǔskija druki ǔ Wilni.

VII. Idei Skarynaǔskich drukaǔ. Навуковая праца Аўтар: Адам Станкевіч 1925 год

VIII. Mowa Skaryny. →

Прапануем да спампаваньня!

VII. Idei Skarynaǔskich drukaǔ.

Fr. Skaryna, jak biełaruski patryjot i čaławiek usiestaronna aświečany, harawaǔ horam swajho narodu i ciešyǔsia jaho radaściaj i ščaściem. Jon zaǔsiody jasna bačyǔ usie niedastatki kulturnaha žyćcia Biełaruskaha narodu, a bačyŭ ich jašče jaśniej, kali raǔnawaǔ sučasnaje jamu žyćcio Biełarusi z žyćciom zachodniaj Eǔropy.

U Skarynaǔski čas wyjaǔlałasia na Biełarusi niastača nia tolki drukawanaj, ale i rukapisnaj knižki ǔ patrebnaj ličbie. Dyk nia dziwa, što čytać i pisać umieli nia mnohija. Takim ščaśliǔcam było duchawienstwa, dy ahułam zamožnyja klasy. Narod byǔ ciomny, niahramatny. Ad hramatnych klasaǔ da šyrokich narodnych masaǔ hramatnaść dastawałasia duža niaznačna. Tolki tyja, što paznačalisia da čarodnaj słužby, abo što papali ǔ asabliwuju łasku swajho pana, — nawučalisia čytač, a časam i pisać.

Nawuka hramaty adbywałasia na carkouna-sławianskich bohasłužebnych, ci biblejskich knižkach.

Słužyč pašyreńniu hramatnaści i aświety ahułam, a tak-ža uzmacawańniu i pahlybleńniu žyćcia maralnaha siarod Biełaruskaha narodu — woś hałoǔnaja ideja drukarskaj dziejalnašci Skaryny. Ideja hetaja čyrwonaj nitkaj prachodzie praz usie Skarynaǔskija knihi.

U najbolšaj pašanie ǔ Biełaruskaha narodu była najbolš siarod jaho pašyranaja kniha Psałtyr. Kniha hetaja najbolš słužyla i praktyčnamu nawučańniu hramatnaści. Dyk da nadrukawańnia jaje Skaryna ǔ Prazie nasampierš i ǔzialisia.

Woś što ab hetym hawora naš drukar u pradsloǔi da Psałtyra: „Wsiako pisanije Bohom wodchnienoje polezno jest koučeniju ikoobličeniju isprawleniju ikonakazaniju prawdy... Suć bo wniej psałmy jakoby sokrowišče wsich drahich skarbow Wsiakii niemošči duchownyi itielesnyi ouzdrawlajuć. Dušu ismysły oswieščajuć, hniew i jarosć ousmiriajuć mir i pokoj činiat".

Miž hetymi idejami maralnymi Skaryna wyrazna prawodzić i idei praświetnyja, bo dalej u tym-ža pradsłoǔi hetak kaža: „Dietiem małym počatok wsiakoje dobroje nauki dorosłym pomnoženie wnauce“.

I tak drukawać Psałtyr pakirawali Skarynu idei praświetna-maralnyja.

U pradsloǔi da ǔsiej Biblii Skaryna jašče jašniej hawora ab praświetnaj idei: „Choščešili, — kaža Skaryna, — umieti hramatiku ili poruski howoriači Hramotu ježe dobre česti i mowiti učić, znajdieši Wzupolnoi Biblii Psałtyru čti jeje“.

Ale treba tut adznačyć, što Skaryna kulturnyja idei praz swaje knižki prawodziǔ nia u wuzkim razumieńni nawučańnia hramaty, ale kudy šyrej! U Skarynaǔski čas u Eǔropie pa wyšejšych škołach nawučali tak zwanych siamioch swabodnych nawuk, ab jakich my ǔžo ǔspaminali. Woś-ža Skaryna pieraniaǔsia imi. Praz swaje knižki jon dumaǔ nia tolki dać Biełaruskamu narodu paniaćcie ab hetych nawukach, ale nawat dać niekatoruju mahčymaść pryswoić ich.

I sapraǔdy Skaryna ǔ swaich pradsłoǔjach i paślasłoǔjach, miž inšym, uspaminaje, što knihi swaje jon praznačaje dla "naučenija siedmi nauk wyzwolenych".

Z Psałtyra, jak my bačycca adnej z hetych siamioch nawuk: heta - hramatyki. A inšych nawuk Skaryna radzić wučycca z inšych Biblejskich knih.

Dziela nawučańnia lohiki „onaže učić zdowodom rozoznati prawdu otkrywdy čti knihu Iowa ili posłanija Apostoła Pawła“.

„Aščeliže pomysliti umieti Ritoriku, ježe jest Krasnomowność, čti knihi Sołomonowy. Ato suć tri nawuki słowiesnyje".

Dalej, dla, nawučannia muzyki, Skaryna, nie naznačajučy nijakaj asobnaj biblejskaj knižki radzić usiu Bibliju: „Premnožestwo stichow i pieśniei swietych, powsiei knizie siei znaidieši"

Dla nawučeńnia troch druhich „wyzwolenych“ nawuk Skaryna radzić hetkija knihi Biblii: "Luboliši jest umieti Aritmietiku, Ježe wokratcie Anieomyłnie sčitati učić. Četwiertyi knihi Moisiejewy často čti. Pakliže imati pried očima nawuku Hieomietriju, ježe poruski skazujetsia Ziemlemierenije. Čti knihi Isusa Nauwina. Jest li Astronomii ili zwiezdočesti, naidieš napočatku knihi sieje o sotworenii sołnieca imiesiaca izwiezd, Naidieš Woisusie Nauwinie, jako stojało sołniece“.

I tak idei drukam Fr. Skaryny — heta pašyreńnie i pahłybleńnie kultury na narodnym biełaruskim hruncie.

Tut budzie nie ad rečy prypomnić, što natchnieńnem dla Skaryny da padobnaj dziejalnaści biazumoǔna pasłužyǔ humanizm, jaki bujna ǔ toj čas rasćwitaǔ u Italii i ahułam u Zachodniaj Eǔropie, dy hałoǔnaj idejaj jakoha było padychodzić jak najbližej da žyćcia ludzkoha, da dušy čaławieka i raskrywać jaje tajnicy i bahaćcie.

Nieśmiarotny Dante, słaǔny Petrarka, Bokkačio i inš. wialikija paety — patryjoty soniečnaj Italii, pradwieśniki humanizmu, twarcy nieśmiarotnych literaturnych tworaǔ u žywoj narodnaj mowie, byli dobra wiedamy Skarynie i słužyli bahatymi ǔzorami da jaho kulturna-praświetnaj dziejalnaści.