Adam Honory Kirkor (1911)

Adam Honory Kirkor Літаратуразнаўчы артыкул Аўтар: Рамуальд Зямкевіч 1911 год

Іншыя публікацыі гэтага твора: Адам Ганоры Кіркор (Зямкевіч).

Прапануем да спампаваньня!

Roduald Ziemkiewicz.

---

ADAM HONORY KIRKOR.

(Biohrafično-bibliohrafičny narys u 25-letniuju hadaŭščynu śmierci).

WILNIA.

Drukarnia Marcina Kuchty, Tatarskaja, d. № 20.

1911 h.

ADAM HONORY KIRKOR.

(Biohrafično bibliohrafičny narys u 25 lelniuju hadau- ščynu śmierci).

23 listapada 1911 hoda prajšło 25 hadoŭ ad dnia śmierci wiadomaho archeologa, historyka i žurnalista Adama Kirkora.

Piśmiennik hety, chacia i nie pisaŭ pa biełarusku, ale jak biełarus z rodu i ščyry pracaŭnik dla rodnaho kraju, maje i budzie mieć wialikaje značeńnie ŭ historyi biełaruskaho nacionalnaho razwićcia.

Radziŭsia Kirkor ŭ 1818 hadu ŭ Śliwinie Mahiloŭskaj hubernii. Byŭ jon synam unijackaho parocha (świaščennika). Wučyŭsia Kirkor s pačatku ŭ domie baćkoŭ, paśla ŭ mahiloŭskaj himnazii i nakaniec ŭ wilenskim šlachockim (dwaranskim) instytucie. Asieŭšysia ŭ Wilni Kirkor zajmaŭsia literaturnaj pracaj, pišučy karespandencyi da polskich i rasiejskich hazet i wydawajučy literaturnyje zborniki almanachi. Pieršym takim zbornikam Kirkora byŭ almanach «Radegast» (Wilno 1843), dalej u hadach 1845—1846 pad pseŭdonimam (prozwiščem) «Jan ze Sliwina» wydaŭ Kirkor 3 tomy zbornika «Pamiętniki umysłowe».

---

A. Kirkor kali byŭ redaktoram „Kur. Wil.“.

Pieršyje zborniki Kirkora mała zadawolili hramadzianstwo tak, što Kirkor maniŭsia ŭžo pakinuć literaturnuju pracu. Pašla 1846 hoda pačynaje Kirkor

słužbu ŭ «kaznačejstwie» ale adnaka literaturnaj pracy nie adroksia, dziela taho, što ŭ swabodnym časie cikawicca archeologijej i historyjej rodnaho kraju. Paznajomiŭšysia ŭ Wilni z usimi najbolš wydatnymi

---

A. Kirkor pad kaniec swajho žyćcia.

wučonymi i historykami, jak naprykład Baliński, M. Homoliński, M. Malinoŭski, Narbutt, Kanstancin i Eustachy hrafy Tyškiewičy, Kirkor šmat ŭ čym skarystaŭ i ŭ kancy kancoŭ uzmacawaŭsia ŭ kirunku swajej pracy. Ad 1846 da 1856 hoda Kirkor piše nadta mała, kali nie ŭspaminać jaho redaktorskaj pracy ŭ «Памятной книжкѣ Виленской губерніи» za hady 1850—1854 dy sabrańnia staciej u knižcy «Историко-статистическіе очерки Виленской губерніи» (Wilnia 1853).

Paśla krymskaj wajny nastupili značnyje palahčeńnia dla drukawanabo słowa i woś ad 1856 hoda pačynajecca wialikaje literaturnaje i hramadzianskaje ažyŭleńnie ŭ Wilni i ŭ celym našym kraju. Arhanizujucca, asabliwa pamiž maładymi, literaturnyje hurtki palakoŭ, litwinoŭ i biełarusoŭ. Hurtki hetyje majuć metu słužyć sprawam demokratyzmu i šyreńniu aświety pamiž sielanami, kab padhatowić ich da budučaho wolnaho žyćcia. Pieršyje łastoŭki, biełaruskije knižki Marcinkiewiča, radasna witaje tahočasny niewialiki biełaruski hurtok u Wilni. Redakcija hazety «Kurjer Wileński», Syrokomla, Moniuško, Wincuk Korotyński i Kirkor heta soncy, kala katorych i hurtujucca usie zorki biełaruskaho adradžeńnia. S pačatku Romuald Padbereski a paśla Kirkor stanowiacca zahadčykami biełaruskano literaturnaho kružka. Kirkor pad upływam hetaho biełaruskaho hurtka układaje i drukuje biełarusko-rasiejski słoŭnik^[1], piše staćci: «Этнографическiй взглядъ на Виленскую губ.»^[2] i «Объ этнографической границѣ литовской и славянской народностей въ Литвѣ»^[3].

Ŭ 1856 hadu hraf Eustachy Tyškiewič adkrywaje ŭ Wilni muzej. Kirkor ščyra i z ŭsich sił pracuje ŭ im, a kali pry muzeju ustanaŭlajuć Archeołogičnuju Kammissiju, Kirkor paśla hr. Eŭstachoho Tyškiewiča zajmaje najbolš wydatnaje miejsce ŭ wialikaj i cennaj nawučnaj pracy hetaj Kamissii. U hetym časie piše i drukuje «Przechadzki po Wilnie», katoryje robiać Kirkora nadta popularnym u našym hramadzianstwie dy pačynaje nadta cennaje wydaŭnictwo «Teka Wileńska», dzie drukujuć swaje pracy najlepšyje tahočasnyje literaturnyje siły. «Teka Wileńska» wychodzić praz 1857 i 1858 hod i znachodzić šmat padpisčykoŭ i čytačoŭ. Ŭ 1858 hadu pryježdžaje ŭ Wilniu car Aleksandr II. Kirkor drukuje na prywitannie albom «Bъ память пребыванія Государя Императора Александра II въ Вильнѣ, 6 и 7 сентября 1858 года». U albomie kolki prac pamieščeno u polskaj i francuskaj mowie i staćcia Kirkora pa rasiejsku «Очеркъ истории города Вильны». Аproč hetaho ŭ kancy alboma pamieściŭ Kirkor dwa wieršyki adzin litoŭski M Akielewiča, a druhi biełaruski «пѣсьня зъ паклонамъ адъ литоўcко-русинскай мужыцкай грамады» Wincuka Korotynskaho.

Ŭ hetym samym 1858 hadu byŭ wialiki ŭ Wilni zjezd šlachty, katoraja deklarawała caru Aleksandru II swaju dumku ab skasawańni pryhonu. Hod hety dla nas wažny tym, što ŭ Wilni adbyŭsia pieršy biełaruski schod piśmiennikoŭ, katoryje apracawali plan wydaŭnictwa knižek dla biełaruskaho narodu, što mieŭsia być wyzwolenym z ciažkaho pryhonu.

Zmianilisia časy i z hetaho ničoha nie wyjšło. Z biełaruskich piśmiennikoŭ byli tady ŭ Wilni, aproč Syrokomli, Moniuški, Wincuka Korotynskaho, Romualda Podbereskaho i Kirkora, Wincuk Dunin-Marcinkiewič, Arciom Weryha-Dareŭski i kolki maładych. Woś z hetaho času majem cikawy wieršyk Arcioma Weryhi-Dareňskaho, u katorym jon, aproč druhich ludziej, zwiertajecca i da Kirkora:

Adaśka, rodny Adaśka!
Jak my ciešymsia z Ciabie!
Duša Twaja zusim naśka,
A hornieš usich k sabie.
Murašačka pracawita,
Chwała brat sile Twajej!
Jak našy u puniu žyta,
Kładzieš usio u Muzej.
Budż zdaroŭ! nichaj-že pilna
Tak usie robiać swaje;
Nichaj pomniać kraj i Wilna
Starannia hety čyje.

Ŭ 1859 hadu wydaje Kirkor 2 tomy zbornika «Pismo zbiorowe wileńskie», a ŭ 1860 hadu prynimaje na siabie redakciju hazety «Kurjer Wileński», i jak świedčyć Wincuk Korotyński^[4] pastawiŭ jaho na takuju literaturnuju wysokaść, što hazeta pačynaje cikawić ŭsich i znachodzić adrazu bolš za 3,000 padpisčykoŭ: reč niebywałaja ŭ Wilni. Ale z hetym wydaŭnictwam iduć ŭ pary i złydni, dziela taho, što na Kirkora pačynajuć napadać ludzi, katorym była nie da spadoby jaho praca ŭ rasiejskich wydaŭnictwach. Najbolš pryšłosia wyciarpieć Kirkoru za wydaŭnictwo «Alboma». Pieršy napaŭ na Kirkora emihrant Juljan Klačko ŭ brašury «Odstępcy» (Paryž 1860), druhim byŭ Romuald Podbereski, katory krytykuje wostra kirunak hazety «Kurjer Wileński»^[5]; treci praciŭnik Kirkora wiadomy polski paet Kornel Ujejski najhorš zaškodziŭ Kirkoru swajej staccioj «O Albumie wileńskim»^[6], nadrukawanaj paśla ŭ addzielnaj knižcy (Listy z pod Lwowa. Lipsk 1861). U 1864 hadu irkor jedzie ŭ Piecierburh i razam z Jumatowym wydaje «Новое Время». Ŭ 1871 hadu Kirkor piereježdžaje da Krakowa i tamaka žywie až da śmierci swajej ŭ dniu 23 listapada 1886 h. U 1872 h. Kirkor napisaŭ wielmi cikawuju staćciu: „Этнографическіе очерки Сувальской губ.“ (Памятная книжка Сувалкской губ. на 1873 г.), dzie jość i pieśni suwalskich biełarusoŭ. U 1874 hadu drukuje Kirkor i Krakowie knižku «O literaturze pobratymczych narodów słowiańskich». Knižka heta maje dla nas wialikaje značeńnie: u jej šmat jość cikawych rečy ab biełaruskaj literatury iz jaje dawiedalisia my ab ŭsich biełaruskich tworach Arcioma Weryhi-Dareňskaho, katoryje dahetul ješče nienadrukawanyje badziajucca niedzie u ludziej. Ŭ hetym samym hadu pamieščaje ješče Kirkor u waršaŭskim miesiačniku Niwa» cikawuju staćciu: «Pierwotna Słowiańszczyzna», dzie piše i ab Biełarusi^[7]. Paśla 1874 hoda Kirkor piše mała, pracuje bolš jak archeołog u Haličynie. Tolki u 1882 hadu drukuje Kirkor swaju staruju pracu ab Litwie i Biełarusi, katoraja i ŭchodzić ŭ III tom wydaŭnictwа «Живописная Росciя». Heta najbolšaja i najcenniejšaja z prac Kirkora. Apošniaj pracaj Kirkora była knižka «Bazylika Litewska» (Kraków 1886) Jak žurnalist i palityk Kirkor šmat wyciarpieŭ ad palakoŭ i rasiejcoŭ, katoryje i dahetul nie zdabylisia na praŭdziwuju acenu jaho pracy dla kraju; jak ščyry i niezmardawany pracoŭnik, tutejšy karysny archeolog, historyk i etnohraf Kirkor astaniecca niezabytym ŭ historyi nacionalnaho adradžeńnia tak biełarusoŭ jak i litwinoŭ.

Chacia Kirkor paśla wiadomaj zabarony druku biełaruskich knižek straciŭ nadzieju na utrymańnie nacionalnaj biełaruskaj asobiennaści, pišučy: «Biełarus nie pabačyć bolš pracy swajej u druku. Hołasu rodnaj mowy nie pačuje jon u kaściele. Biełaruś pamierci pawinna»^[8], Biełaruś nie pamiorła i biełarusy zaŭsiody pamianuć jaho «nie złym, cichim słowam», jak ščyraho i dobraho syna Biełarusi, katoraj jon słužyŭ čym moh i jak moh.

Romuald Ziemkiewič.

---

1. Записки Императ. Географич. Общества tom XI i XXI.
2. Этнографический сборникъ, выпускъ III. С.-Петербургъ 1858 года.
3. Вѣстникъ Россійскаго Географическаго Общества. Knižka IV str. 236—257 (СПБ. 1857).
4. Gazeta Warszawska 1886 № 265.
5. Dziennik Literacki. Lwów 1860 № 33.
6. Dziennik Literacki. Lwów 1860 № 34
7. Niwa. Warszawa 1874 str. 19, 140, 252—253, 254, 357—361, 412—417.
8. O literaturze pobratymczych narodów słowiańskich, Kraków 1874. str. 55.