Шчаслівая дарога (1935)/Турэцкая трубка

Турэцкая трубка
Паэма
Аўтар: Андрэй Александровіч
1935 год

Прапануем да спампаваньня!

Турэцкая трубка

1

Дзе ні станеш,
Дзе ні глянеш,
Вырастаюць рыштаванні.

Вось гатовы
Пабудовай
Новы дом шматпавярховы.
Ў гэтым доме — камбінат,
Тут і сад для акцябрат,
Тут і школа,
З імі — тут
І тэхнічны інстытут.

А на тым баку дарогі
Велікан-завод гудзіць.
І заўсёды, без трывогі,
Пад штандарам перамогі
Мы жывем і будзем жыць!

Толькі рань зайграе зычна,
Як дудой гудком фабрычным,
Выйдуць з хат адным заходам
І бацькі, і дзетвара;
І зліецца гул завода
З гулам школьнага двара.
Праца там, і праца тут,
Там і тут адзін маршрут,
Шлях адзін, адны імкненні
Трох вялікіх пакаленняў:
Горда, смела і няспынна
Будаваць сваю краіну!
Вораг вочы хітра жмурыць,
Злую ён рыхтуе буру,
Падрыхтоўвае напад.
Ён штодня, шалёна гэтак,
Шчэрыць зубы на Советы,
На совецкі грозны лад.
Мы сябе спакойна чуем,
Край будуем,
Моц гартуем,
Бо ў мароз і ў навальніцу
Большэвіцкія граніцы
Злым набегам стан варожы
Урасплох застаць не зможа.
А спрабуюць — будзем біцца, —
Ой, завые пан жалобай!..
Хай жыве спакой граніцы
І спакойная вучоба!

2

— Дзе-ж ён Грышка светлабровы? —
У мяне спытаць гатовы.
Адкажу абавязкова:
— Светлабровы хлопец Грышка
Стаў найлепшым другам кніжкі;
Ён змяніўся,
Як ніколі.
Лепшым вучнем стаў у школе,
Нават сінь яго вачэй
Заіскрылася ярчэй.

А зіма ўжо наступала,
Горад снегам засцілала.
Бушавала дзетвара.
Завіруха не сціхала,
І, на славу, вырастала
Беласнежная гара.

Ажывіўся двор ля школы
Працай дружнай і вясёлай.
З снега мучацца,
Майструюць,
Лепяць чучала буржуя.
І раскатам злых насмешак,
Як гранаты,
Свішчуць снежкі.
Адлятае нос і вуха,
Бараду загналі ў бруха;

Грышка метра,стаўшы з боку,
Збіў цыліндр і манокль.
Раскрышылі, расстралялі,
Перацёрлі на пясок.

Грышка рад, бо ўсе прызналі
Што найлепшы ён стралок.

3

Час праходзіў скора, скора…
Грышка ў школе быў бадзёрым,
Дзіч сваю перамагаў.
Толькі горад, любы горад,
Рух яго, яго прасторы —
Грышка штось не ўпадабаў.

Горад Грышку быў нязвыклым
‘Шчэ да гэтых нават пор.
І аўто,
матацыклы,
трамвай,
светафор,
паток людзей руплівых,
нястрымна-быстры ход —
Грышку робіць палахлівым,
Хоць другіх наадварот.

Аж да вечара ад ранку,
Як пальба з гарматных дул,
У яго — бесперастанку
У вушах ракоча гул.
З дома выйсці ён баіцца,
Ён баіцца нават зліцца
Ў баявы людскі паток.
Горад шумны, горад гулкі,
Плошчы, вуліцы, завулкі,
Можна зблытаць, заблудзіцца,
А падумаюць, што ўцёк!
І яшчэ не змог адкінуць
Злосных дум пра дысцыпліну.
— Ўсё, — казаў ён, — роўна, гладка,
Па званку — на фіззарадку,
Па званку — на медагляд,
Па званку — і на заняткі,
Па званку — і ў інтэрнат.

Хочаш так, а будзе гэтак,
Зробіш гэтак, будзе так —
Што падхопіць сценгазета
І надоўга дасца ў знак!

4

Дні ішлі. Ішла вучоба.
Грышка ўжо тлумачыў глобус.
Паказаў мерыдыяны,
Расказаў пра акіяны,
Пра бураны і самум,
Пра пустыню Кара-Кум.
Як спыталі пра Карпаты,
Вышла штось неякавата, —
Ён зблудзіў, замест Карпат
Пальцам ткнуў на Арарат.
Больш за ўсё любіў задачы,
Тут заўсёды меў удачы.
Есці Грышку не давай,
А задачы задавай.
Раз на лекцыі выкладчык
Даў наступную задачу:
Жыў на хутары кулак,
У яго служыў батрак.
10 месяцаў гарбеў,
2 рублі за месяц меў.
А кулак на развітанне
За начлег і харчаванне
Два чырвонцы адлічыў.
Што тут вышла, падлічы:
Колькі грошы ўзяў батрак,
І што выгадаў кулак?
— Атрымаў батрак за працу
2 на 10 мінус 20,
А кулак…
І… тут — адразу
Грышка змоўк, не даў адказу.
У яго перад вачыма
Выплывае з нетраў дымных
Злой тугой і крыўдай лютай —
Бацька, Лось, сястра і хутар.

Грышку сум праняў наскрозь,
— Бедны Лось,
Харошы Лось,
Як жывеш, ці ўспамінаеш?
З кім цяпер ты байкі баеш?
Падрасту, цябе з нягоды
Забяру я назаўсёды…
І ў мурожныя даліны
Беглі думкі-успаміны,
Завіваліся ў вянок;
Беглі лётам жураўліным,
Беглі лётам сакаліным,
Аж пакуль на перапынак
Не пазваў дзяцей званок.

Грышка ўздрогнуў…
Звонкі выбух,
Аж дрыжаць у вокнах шыбы,
Карты гойсаюць на сценках,
Гэта значыць —
Пераменка!
Гэта значыць — звонкай бурай
Непакорнай і шчаслівай
Ускрыляла весялосць.
Толькі Грышка сумны, хмуры,
Ён трымаўся сіратліва,
І бурчэў сабе нудліва:
— Бедны Лось,
Харошы Лось!

5

Раптам трубку ён убачыў
(Ідучы згубіў выкладчык);
Трубка дзіўная такая,
З‘яе, быццам залатая,
— Ўзяць такую трубку ў рот
Саладзей за пчолін мёд.

Прыляцела злая думка,
Чорным зманам стала крумкаць:
— Не пужайся, смела, брат,
Будзь рашучым, раз… і ў сумку,
Будзе Лосю падарункам,
Лось да смерці будзе рад!
Грышка доўга не ўтрымаўся,
Зману чорнаму паддаўся,
Баязліва, крок за крокам,
Падышоў, зладзейскім вокам
Азірнуўся, бокам стаў —
Цап за трубку, трубку ўзяў!
І за пазуху схаваў.

Як прышоў у клас выкладчык,
Трубкі ў класе не знайшоў.
Як-жа так? Што гэта значыць?..
Цішыня шуршыць, як шоўк…
І пытаецца выкладчык:
— Хто маю тут трубку бачыў?
Мне-ж яе падаравалі,
З дальняй Турцыі прыслалі.
Як-жа так? Няўжо выходзіць,
Што з‘явіўся ў класе злодзей?..
Ўсе плячыма паціскалі:
— Не, не бачылі, не бралі!
Страх у Грышкіных вачах,
Ён не рад свайму паступку.
— Трубка,
Трубка,
Трубка,
Трубка —
Сэрца стукала ў грудзях!