Чысты чацьвер (Сыракомля/Паўловіч)
| Чысты чацьвер Паэма Аўтар: Уладзіслаў Сыракомля 28 сакавіка 1856 (пераклад 1918) Арыгінальная назва: Wielki Czwartek Пераклад: Альберт Паўловіч Крыніца: Вольная Беларусь, 1918 - №36 - с. 267-270 |
| пераклад няскончаны |
Прапануем да спампаваньня!
Быў Чысты Чацьвер—паранак пагодны.
У полі счарнелым лёд гіне і тае;
Жаўранкі пелі, і ветрык лагодны
Цёплыя мысьлі у сэрца зганяе.
Хінуцца людзі да Бога і сьвета,—
Міла для сэрца вясны пара гэта;
Ціснуцца хмаркі па сіняму небу,
Ранняя мтла ахіліла ужо глебу,
Над ціхай вёскай скрозь полаг свой сьцеле...
Звон гудзе нудна... імша у касьцёле.
І.
Перад званіцай замшовай, драўлянай
І пад нахіленай сьценкай касьцёла
Сонна люд Божы зусюль навакола
З тайнай вялікай сходзіцца зрана—
Грэх свой і болькі, за год перажыты,
Вызнаць з сьлязьмі каля кратаў на вухо
І посьля—цяжкаю скрухай разьбіты—
Хлеб спажыць мілы—дар Божага Духа.
Покі касьцёл арганісты адчыне,
Люд да званіцы што-раз прыбывае:
Моліцца нехта, той грэх успамінае,
Тыя гавораць,—і час неяк міне.
Есьць аб чым весьні размову вясною:
Час з сахой выйсьці, а тут німаш хлеба,
Луг апранецца наскора травою,
Быдло для працы хоць як карміць трэба;
Сена няхватка ужо у вадрыне—
Вязка апошняя зьесца у хвілю;
Рунь штось с-пад сьнегу галовачку хіне,—
Бог сьвяты знае, ці голад абміне?
Хоць, бач, у кожнага роўная была
Доля, худоба, адны таямніцы.
Але з суседам пагутарыць міла,
Сеўшы на прызьбе, ля самай званіцы.
Міла «патакаць» у шчырай бяседзе:
«Так, так, Бог знае, што будзе, суседзе!»
ІІ.
Ключ аб ключ бразнуў: ужо арганісты,
Шэпчучы псальмы, прайшоў па цьвінтары.
Старцы гавораць: «Вось дзень урачысты
Згодна адбудзем, пазбыўшыся мары».
Ключ стары скрыгнуў у замку заржавелым;
Млее, дрыжыць стогн, калоціцца зволі;
За арганістым люд крокам нясьмелым
Сьледам уходзіць у касьцёл што-раз болей.
Хаця найцішэй грамада прахадзіла,
Рэхо той тупат нягулкі адбіло.
ІІІ.
Касьцёлік убогі. Там-сям па пары
Чадзяць васковыя жоўтыя сьвечкі.
Вобраз старэнькі у самым аўтары:
Хрыстус маленькія пасьвіць авечкі,
А на бакох вось—налева, направа—
Божая Матка і «сьвенты» Антоні;
Анёл прад імі ўкленчыў слухава,
Патрон лялею трымае у далоні,
Твар і узгляд яго ясны, набожны.—
Песьціць Дзіцятко сваё асьцярожна.
Тут пры амбоне ёсьць дзьве спавядніцы,
Абраз старэнькі: на ём Збаўца сьвета
Ключ ад нябеснай аддаў таямніцы
Пётру сьвятому,—то ласкі прыкмета!
Ля самых лавак пастаўлены збоку
Пара пратэсаў, з іх кожна падзёрта;
Там сьвяты Юры гарцуе на цмоку,
Тут сьвяты Міхал барсокае чорта,
Пальмачку Войцех дастаў ад анёла,
Сьмерць увесь люд падзывае наўкола...
IV.
Скрыпнулі дзьверы, грамада вясьнякаў
Міла узглядае туды за баляскі:
А ксёндз старэнькі ўкленчыў, заплакаў:
Просе прад споведзьдзю Божае ласкі.
Паў ля падножжа аўтара сьвятога,
Глуха азвалося рэхо у склепе;
Служкі касьцельнаго, хлопца малога,
Новенькі голас Miseratur трэпе,
І Confiteor з дзяціяных вуст лыне,
З усьмешкаю ціхай, з абмылкай у лаціне.
V.
Плебан падняўся, з малітвай у згодзе
Да спавядніцы паволі падходзе, —
Промянем зьяе абліччо сьвятое;
Скрэсьліў знак крыжа, а людзі пад тое,
Сьціха жагнаючыся, цяжка уздыхнулі.
Лагодна кіўнуўшы, ксёндз першага з краю
К градкам пакутным к сабе падклікае.
Бліжшыя сьведкі далей чуць умкнулі.
Стулу ўзьдзеўшы крыжам на грудзі,
Ксёндз цёплым словам і цешыць, і будзіць
Глыб душы смутнай, што змучана дыша,
Бог адзін толькі размову іх слыша.
VI.
Той, другі, трэці, за ім і чацьвёрты,
Зьліўшысь сьлязамі, адходзе ад гратак,
З скрухай праўдзівай у сэрцы разьдзёртым
Сповядзі шчырай ліецца астатак.
Ксёндз больш ня чуе, а Бог яшчэ слыша,
Як люд пакорны у далонях твар крые,
Шле ён пакутныя пацеры у цішы
Сем раз «Айчэ наш» і «Здровась Марыя».
Покі ж сардэчна, як Збаўца у Агройцу,
Модлы на споведзі люд адпраўкае
І раз апошні шапне: «Хвала Ойцу»,—
То з шыб касьцельных промень спадае.
VII.
Дзевяць і дзесяць гадзіннік бье глуха.
Ксёндз паміж гратаў сядзіць, спавядае,
Люд пачародна грэх шэпча на вухл,
А то з адпустай ідзе—ксёндз жагнае.
Кленчыць адзін, зноў другі, а там трэці
Перад абразам, як малыя дзеці.
Пэўне,—які-ж бо быць грэх у іх можа?!
Той штосьці пану адбуркнуў нягожа.
Той прадаў жыто задораго вельма.
Трэці у нядзелю ўпіўся, як шэльма,
Альбо на братні надзел хто сягае,
Косячы, межу суседа займае,
Ці мо’ у лётку дожджы дакучалі,
Дык у клапотах, каб сено ня згніло,
Крывава працуючы, сёмы дзень вале,—
Ломе нядзельку—і у сьвято так было,
Мо’ наракаў з іх хто часам на Бога;—
Во грэх селяніна—скарга, трывога.
VIII.
Плебан, што з людам пражыў сваё жыцце,
Стаў яго бацькам: кіруе, правадзе,
Знаючы грэх і сэрца іх біцце,
Лекаў гаючых дае ім і радзе.
Слоўцо уцехі і слоўцо парады—
Шчырая кляцьба на усе Збаўцы раны:
Зараз жаль пройме, сьлеза выплывае,—
Грэшнік пакорны ўжо з Богам зьяднаны.
З лёгкай душой, без уціску сумлення,
Выйшаў з адпустай - хто варт разграшэння.
ІХ
Так пачародна народ падступае;
Скора селянка пры гратах тут стане,
Добрую душу пакора змушае
Поўніць касьцёлаў сьвятых прыказанні.
Твар шчэ лагодны. Злой мысьлі, ня мае
Ані у усьмешках, ні у шчырым паглядзе,—
Грэх і [неразборліва]сьлед пакідае
І на абліччу межа й думак сядзе,
Можа з цяжару жыцця і нядолі,
Тут знайсьці хоча спакой свайму духу,—
Хто ж можа ведаць? Мо’, церпючы болі,
Жаль прывёў моцны пазбыць сваю скруху?
Хоць на галоўцы калючак ня мае,
Што уядаюцца у цемя знароку
Ні тых маршчынаў, што век укладае,
Нібы як з літар, на твары глыбока
Жыцця гісторыю. Промнем злацістым,
Зьяе бязвіннасьць на вобліччу чыстым.
Нібы стыдаючысь, к гратам нясьмела
Наша пакутніца што-раз бліжэла.
Гэтак руменіцца грэшнік ня можа,
Гэта ня ганьба, ня сорам—крый Божа!
Х.
Ксёндз знамя крыжа адзначыў над ёю.
Дзеуча жагнаецца, кленча пад граты,
Тулючысь сьцісла к сьцяне галавою:
Рукі злажыла і—-споведзь зачата.
Сьведкі! Схініцеся,слухаць няможна,
І у твар паглядайце ёй асьцярожна,—
Хай ваша вухо грахоў ня прыкмеце,
Кожны з вас твару хай смутнай ня відзе:
Слове падчутае,—ведайце прэце,—
Споведзь дзяўчыны зьнявэча, абідзе.
Дайце ёй шчыра прызнаціся Богу,
Хай сілы узмоцніць у мілым натхненні,—
Хвіля, другая—уступе дарогу,—
Споведзь каротка, як дыху натхненне.
ХІ.
Цэлы квадранец, як споведзь дзяўчыны
Цягнецца. Людзі глядзяць вось цікава:
Бачыш, бье квадра і бье поугадзіны,
І што раз далей гадзіннік бье справа.
Плахтай ўкрыўшыся, дзеўчынка тая,
Кленчыць яшчэ перад гратай пакутнай,
Плебан старэнькі, як бацька, пытае.
Шэпча на вухо ёй штось памінутна.
Кончана споведзь. Пакутніца здалю
Пала расчулена ля спавядніцы;
Бледная, плача, калоцючысь з жалю,
Сьлёз ня стрымае. А ксёндз таямніцы
Выслухаў добра і доўга маліўся.
Твар пахмурнейшы што-далей рабіўся,—
Мусіць за цяжкі ім грэх быў пачуты.
Ох, калі грэх той сашпэціў нябогу
І заслужыла чысцовых мук многа,
То цяпер одпуст, напэўна, мець будзе.
Першы раз глянула вокам, бо людзі
Вельмі цікавяць: узгляды зыйшліся,—
Тысячы джалаў ёй у сэрцо упіліся,
З тугі вялікай, хоць надта хацела
Плач стрымаць горкі ды сіл больш ня мела,
Лканне балеснае чуюць у касьцёле...
Посьля, каб людзі ужо не глядзелі,
Вочы у абедзьве укрыўшы далоні,
Хутка адходзе між немных філяраў;
Там, перад Маткай Найсвентшай у кароне
Падае ніцма, складае ахвяру.
ХІІ.
Тым часам споведзь ішла чарадою,
Той, другі, трэці падходзе з віною
Шчыра прызнаўшыся, плача, прыёма:
Дзеўка ці матка, ці муж, невадома,
Так пачародна усім даўшы пакуту,
Ксёндз адпушчае грахі праз мінюту.
Ад спавядніцы адходзе люд крыху...
Старац касьцельны на ранню мшу звоне;
Хвілею тою, з сівізнай на скроні,
Дзед падыходзе да гратаў паціху.
Укленчыў пакорна, жагнаецца зволі,
Цяжка уздыхнуўшы,свой твар засланяе;—
Простае сэрцо ня маніць ніколі,—
Шчыра грахі па адным выкладае.
Грэх невялікі мог быць у чалавеку.
Што у ціхай вёсцы з прастымі людзямі
Век аджывае, і у цэлым тым веку
Скрыўдзіць суседа бярогся часамі.
Чыстая кроў. што па жылах бье ціха,
Сталыя мысьлі заве да спакою,
Любасьць, нянавісьць ня рвецца ужо ліха,
Сэрцо ня йграе, як даўнай парою.
Дарма на хорах злуе арганісты,
Хоць і пара ужо імшу адпраўляці,
Старац праз хвілю абрад урачысты
Сконча; ксёндз доўга ня будзе трымаці,
Мша праз квадранец зачнецца, — ні далей,
Сьмела хай сьвечкі закрыстыяц пале.
XIII.
Старац, тым часам, кажа усё віны;
Люд, зацікавіўшысь, здале вартуе,
Зэгар касьцельны прабіў паўгадзіны,
Бье тры квадранцы — ксёндз з старцам талкуе.
Вось закрытыян з нецярпеннем чакае,—
Снуе усюды, стаў хлопцаў ганяці,
А арганісты «Introit» іграе.
Каб з спавядніцы ксяндза адазваці.
Сьвечкі гараць пры усіх ужо аўтарах,
Псальмы пакутныя сьпеяла грамада;
Ксёндз спаведае, між імі йдзе рада,
Відно узрушэнне у абоіх на тварах.
А як, нарэшці, па сповядзі мілай,
Старац паў тварам, ксёндз пацер стаў правіць,
То, па вачах іх пазнаць можна было,
Што яны плакалі,—мабыць пазбавіць
Старца ад грэху ксёндз ня мёў права.
Моцна дзед плакаў—дзіця, быц, малое;
Ніцма лежаў, а народ так цікава
Быццам на дзіво глядзіць: што такое?
Доўга дзед плакаў і енчыў з прытугі,
Твар у касьцістыя скрыўшы далоні...
А цераз хвілю з ксяндзом разам слугі
Выйшлі ужо на мшу. Званок ярка звоне,
Ксёндз пяе «Gloria» звычайна, як трэба,
Чэцьвярам Чыстым ахвяра для неба.
Ціжба народу абняла баляскі,
Моліцца, у грудзі бье шчыра шмат разы,
Каб як даждаціся Божае ласкі:
Цела й Крыві Збавіцеля без змазы,
Пацер з ахвярай набожнай злучае,
Мукі Хрыстуса ў душы разважае.
ХІV.
Ксёндз узяў пальму, чытае у мшалі,
Што сьвяты Лукаш аб муках тых піша;
Хрыпла сьпеваючы «Горкія жалі»
Арганіст пальцамі цісьне клявішы.
Моліцца ціжба... хто добры тон мае,
Той арганістаму у тахт памагае;
Хлопцы касьцельныя сьмела і чыста
Кажуць адповедзь «Laus Libi, Christe!»
Грымкнулі разам клякоткі старыя
У гэтых хлопцаў свавольнай далоні,
Кожны па «Sanctus» па дзевяць раз звоне,
І як кверху падыме ксёндз Дары Сьвятыя,
Келіх ці Гостыю. Але клякотка
Моцна заляскае у шмат разы можа,
Як ксёндз дастане ужо пушку з сяродка,
Зьвернецца к люду і нашча хлеб Божы
Прыме. А слугі у тэй самай хвілі
Белаю канай баляскі абкрылі.
Люд у рад кленча са скрухай на твары,
Рукі як нібы у гробе складае.
Жанке, мужэ, дзеці, дзеўчаты, дзед стары, —
Кожны прад Гостыей мысьль спавядае.
Ксёндз пражагнаўшы люд увесь касьцельны,
Скора падходзе к грамадзе спачатку
І, паўтараючы тэкст эвангельны,
Гостыю у вусны кладзе па-парадку.
Кожны, спажыўшы, скрыць радасьць ня можа.
Сёння бо у грудзях гасьцюе Сын Божы!
А пакідаючы зволі баляскі
Рады старыя, і моладзь і дзеці;
Знаць па вачах іх, што варты ужо ласкі,—
Твар іх спакоем і згодаю сьвеце.
Ці-ж то надоўга? Мой Божа, мой Божа!
Вельмі душа чалавека слабая;
Ліхо у парозе, на могілках можа
Забраць спакой наймілейшы чакае.
Покі дзень заўтра крыху разьвіднее,
Сколькі-ж пад намі хмур зьвісьне ізноў?
Скарб нашай споведзі з хвіляй малее,
Мы нешчасьлівы і грэшны нанова.
Але, каб толькі ставала ахвоты,
Ёсьць для пацехі нам: сьлёзы, хлеб Божы;
Тым толькі цяжка, шмат жалю, нудоты,
Ксёндз адпусьціць каму грэху ня можа:
Тыя ня могуць спажыць Божых Дараў,
Мусюць ад стыда шукаць, сабе сховы;
Мусяць туляцца між цёмных філяраў,—
Так, як дзяўчына і старац вясковы.
XV.
Сьвечкі згасілі, каберац прыбралі,
Сьвяты Сакрамант на мейсцо схавалі,—
Рытуал Рымскі у Чацьвер Вялікі
Споўнены пекна... Чутны толькі усхлікі, —
Горкай сьлязою увесь народ зьліты,
Моліцца шчыра і б’ецца у грудзі, —
На успамінак, як Хрыстус пабіты
Быў у Пілата, год з тысяч дзьве будзе.
Ксендз, што ад досьвітку працу нёс срога
Зьдзеў ужо орнат, ідзе спачываці,
І арганісты прысьпешвае многа.
Люд сьпевы скончыў — ужэ ня чуваці.
На мове сялянау чутно у здагадку,
Што люд адыйшоўся далёка і скора.
Змучаны два жабракі на астатку
Ідуць, кульгаючы, к дому з узгорра.
Толькі прад облікам Найсьвентшай Панны
Старац з дзяўчынай зносяць лёс срогі.
Неразграшоныя, льюць бязустанна
Сьлёзы і туляць свой твар да падлогі.
Старац падняўся, як сілы ставало,
Кіем падпёршысь шоў, молючысь Богу;
Дзеўча йшчэ доўга свой жаль вымаўляла,
Посьля устала, пашла... ля парогу
Скленчыла, крыж на сябе налажыла
Ды цераз поле барджей пасьпяшыла.
XVI.
Здаля за вёскай відаць вунь магілы;
Крыжаў драўляных тырчыць там багата,
Дуб за магілкамі думны, пажылы;
Далей бярозка, пры ёй прыпадняты
Насып пешчаны, абросшы дзіка:
Тут ня чуваць жаднай птушачкі крыка.
Гроб у канцы быў. У ім ужо даўна
Сын удавы спачывае самотны,
Колісь на скрыпцы іграў надта слаўна,
Песьні у жніво складаў ён ахвотна.
Посьля прад сьмерцю сваёю рок цэлы
Змоўк, як-бы сьценка; ня вырак ні слова,
Як у пасланні. Нарэшці нанова
Піць стаў ганебна, з людзямі стаў сьмелы.
А калі часам ня меў з кім дзяліцца,
Сам адзін піў так бяз меры, без краю;
Снуў, як шалёны, як нібы-то скрыцца
Думаў у мшарах далёкіх ці у гаю.
Праве паўгода, ці можа і болей
Піў і пену ён аб злой сваёй долі.
І цераз трунак збалеў надта, знужаў,
Зьдзёрлося сэрцо і пульс біў гвалтоўна,
Мелі лячыць бедака, бо зьнядужаў,
Але уцёк ён, сказаўшы: «Усё роўна,
Беднаму хлопцу напрасна лячэнне;
З лекароў жадны ня дасьць, палягчэння,
Лепяй у лесе самотнаму марыць,
Голасна песьні на волі пеяці, —
Чымся у вёсцы, паміж сваёй брацці,
Паміж вясковых дзяўчатак састарыць.
Там у прасторы... Пусьціце самога,
Думак і песянь злажу я там многа,
Там бо дзяўчына мне сэрца ня струе:
Міласьць дадзержа, калі дэкляруе».
Брэдзючы гэтак адрэчы бяз долі,
Сьвет праклінае і пье што-раз горай;
Песьні заводзіць аб шчасьці, аб волі,
І аб каханні, аб плузе, аб моры.
Часам у лесі бярозку, яліну
З плачам абніме рукой у палавіну,
З ціхай усьмешкай праз сьлёзы пытае:
«Ці-ткі, сапраўды, яна йшчэ кахае?
Шчыра ці будзе кахаць яго, верне?»
Потым аслабеў наш нябога бязмерне,
Змоўк і ня піў і ня еў, і збляднелы
Тут, пры дарозі, аддаў Богу душу.
Людзі знайшлі яго груп пасінелы,
Тут у капцы пахавалі пад грушу.
Але як быў нешчасьлівы пры жыцці, —
На вёску няшчасьце прывёў ад паліц’і.
Тыдзень, ня болей прайшло. Во з прыказам
Смале пачтовая тройка імглою,—
Прэцца у вёску з вураднікам разам.
Кожны стрывожана шапку здымае,
Голаву хіліць, паклон адбівае.
Кожны з прымусу прыймае прысягу.
Што бедны хлопец меў усюды павагу
І што з пухлізны памёр ён, нябога,
І што вады ужывау вельмі многа.
Хто-ж прысягаць ня хацеў—адказаўся,
Той плаціў грошы. А хто па прыказу
Прысягу прыняў.—таму Бог адразу
Кару зазначыў—ён бедным застаўся:
Дзеці, здароўе, здабытак—руко
Гінуло, чэзло з агнём і вадою.
Во і ня дзіво, што у вёсцы усякі
Злосна успомне, бо даўся у знакі.
XVII.
Хутка дзяўчына бяжыць куды вочы,
Аж да магілы, ня знаючы згрозы;
А пры капцы ужо старац шапоча
Ціха малітву, крыючы сьлёзы.
Не на згавору зыйшлося —з прычыны,
Бо разграшэння яны ад плебана
Сённі удвох, спавядаўшыся зрана.
Не адтрымалі, бо Бог іх правіны
Ім праз ксендза вось ня мог дараваці.
Але няужо-ж-ткі віна тых двух брацці
Мела штось спольнае з тою магілай?
Што іх двух вяжа з страшнаю сілай?
Грэх ці адкупяць свой, плачучы столькі?
Бог адзін знае, а ксёндз другі—толькі!
XVIII.
Белаго сьнегу пушыстая капа
Дзе-ня-дзе трохі чарнець пачынала...
Цёпла надворье, мінула ахляпа,
Там сям с-пад лёду руччоў струя гнала
І, спаласкаўшы узоравы нівы,
К рэчцы цягнууся іх шум галасьлівы.
Толькі на узгорках, на гэнай магіле
Суха, жвір жоўты сьвяціўся здалёку.
Цень на блакіце адзначвае усхілле
Старца, што кленчыў пры гробе тым збоку.
Бедны, схіліўшыся нізка, чытае
Псальмы з кантычкі і сьлёзы раняе
З твару, укрытага моцна у далоні,
А як рукою сьлязінку са скроні
Сьцёр і стаў згортаць воласы з твару,
Дзеўчына, узглянуушы, скора пазнала
Грайку вясковага. Нам роўную кару
Ксёндз даў абоім – ці што яму стала?
Чым да нябошчыка мець ён што можа?
Не, нават мысьлі пускаць тэй ні гожа!
Ён для нябошчыка быў лепшы ад брата,
Снуу разам песьні, іграць вучыў міла,
Быў неразлучны у будні і сьвята
І за сумленнасць уся вёска любіла.
Жаднаму у жыцці ня зробіў абразу, —
Але чаму-ж яму ксёндз разграшэння
Сёння на споведзі даць ня мог зразу
І на магілку прышоў, каб прашчэння
Плачучы, выпрасіць у свайго друга?
Чым жа ён вінен, і што за прытуга?
Старца, угледзіўшы, дзеўчына тая
Мела ужо скрыцца, ды дзед той у хвілі
Глянуў і моўчкі прыпамінае,
Роіцца – разам сягоння дзесь былі.
Хмуры узгляд уляпіўшы ёй у вочы,
Дзіка сьмяецца: «Відаць гэта чары!..
І тваё сэрцо тут сплакацца хоча!?.
Двух нас тут —збаўцаў—ля гроба ахвяры...
Знаю, бо чуў я... Чаго ж ты, нябога,
Сённі прышла сюды? мысьліш сьлязамі
Цень упрасіць яго? — Не, ужо нічога
Плач не паможа. Мы вінны тут самі;
Вечным сном бедны Сымон спачывае.
Ён толькі нас абаіх любіў дужа.
Што-ж у падзяку за гэта ён мае:
Ты дала горо, я—джало ад вужа».
Сказаў так сярдзіта, зноў бярэ у рукі
Ксёнжку і псальмы пакутныя правіць.
Бедная дзеўчына шмат церпяць мукі,
Сёння няшчасьце жыццё яе давіць.
Цьмацца ёй вочы, у твары бляднее.
Кленчыць, заломіушы рукі пры гробе,
Хваце пяску горсьць і з жалю аж млее;
Цісьне жвір к твару — ня помне, што робе.
Плача крыёма і енк ціха тое, —
Ледзьве ужо месьцяць яго яе грудзі.
Старац, разжалены моцна, пад тое
Кажа «Дзіцятко, паплач, лягчэй будзе».
Радзючы беднай у цяжкай нядолі,
Ціха заплакаў і сам з тэй адмогі;
Лягчэй таму стане і зьменшацца болі.
Хто яшчэ можа паплакаць з трывогі.
Дый незаўсёды той камень, што цісьне,
Зваліцца з сэрца і сьлёзкай павісьне.
XIX.
Плакала моцна дзяўчына; здаецца,
Сьлёзы наскрозь аж у гроб дахадзілі,
Столькі у тэй кроплі, с-цад сэрца што рвецца,
Сілы жывучай і жалю у той хвілі.
Плач яе, моў пасланец той ад Неба,
Мукі аблегчыў, уцеха ёй мніцца.
Сэрцо дзяўчыны пачуло, што трэба
Словам з кім небудзь цяпер падзяліцца.
XX.
«Вы на мяне усё? Мой Божа... дзіўлюся!
Хочаце кідаць закалец нязгоды...
Мілы Тарасе, на усё я склянуся!
Як Бог на небе. як ёсьць дзень пагоды.
Несправядліу ты, ня зводзь мяне к болю!
Калі я й грэшна, то мо' праз сваволю.
Пэўне, казаў ён, калі, у якой хвілі
З ім я зыйшлася і гдзе яны жылі,
Гдзе Сымон з маткаю хатачку мелі,
Як спатыкаліся мы што нядзелі.
Як на Сымона уся вёска, бывала,
З нейкай абрыдай усьцяж паглядала,
Бо з імі разам ня вёў ён забавы,
З твару праз тое ня быў ім цікавы.
Але я постаць і твар сіраціны
Крэпка узлюбіла усёю душою,
Узгляд яго войстры, ласкавая міна
Сэрца сяродак дастане бяз бою.
Часам, сабраўшысь, суседзі, суседкі
Весела жарты разводзяць і сьмехі;
Скажуць пустое—вось так для пацехі,
Ен толькі гляне, але узгляд меткі
Мігам прыстыдзіць. Дык кожны баяўся
Жарт які дрэнны сказаць пры Сымоне;
Так між усімі ён стала трымаўся,
Слова ня скажа — ды узгляд у сэрцы тоне.
Вось, калі часам між гурту самотны,
З радасьцю у вочы яму паглядаю;
Сэрцо узгадвае мысьлі ахвотна,
Альбо аб чым ён казаць яшчэ мае.
Але-ж і ён во,—ня раз прыкмечала,—
Мысьлі мае адгадаць ўмеў скора,
Як-бы то дзіва яму памагала.
Мілы Тарасе, я шмат мела гора!
Днём ня убачу яго, дык мне смутна,
Сны ноччу лезуць, аж жыць мне ня міла...
А там пад рэчкай, пад вербай пакутнай,
Камень ёсьць... там мы, ня раз гэта была,
Сядзем, гаворым... У вечар пагодны
Шастае ветрык цяплюткі, лагодны.
Часта Сымон тут з работы прысядзе,
Мне зноу здарэнне, патрэба,—паможа
Бегчы у тую старонку пры стадзе,
А то матуля пашле чаго можа.
Бацька прыпомне калі пры вячэры,
Што у затоцы ня уставіў вянцеры,
Альбо забыўся на беразе вуды,—
Мушу пабегчы, бывала, усюды.
А там над рэчкай Сымон прывітае,
Дасьць «добры вечар», аб чымсь запытае,
Рада ня рада—выслухаць мушу...
Чы-ж я любіла?.. Шчаміло штось душу!..
Бо Сымон часам кажа мне: «Марта,
Хоць будзем бедны, ды будзем у пары,
Аб іншым жыцці і мысьліць ня варта!
Але, сястрыца, пакуль усё мары,
Покі нас шчасьце абодвых зьяднае,
Покі у бацькоў папрашу дазвалення,
Покі к аўтару падойдзеш,—сьвятая,
Шчыра прызнайся, адкрыйся сумленна,
Чы мяне любіш? скажы мне, нябожа!
Але ты, Марта,—крый Божа! крый Божа!
Мысьлі напусьціш свае за другімі,
Шчасьце шукаць ты пачнеш паміж імі,
То тагды будзе беда нашай долі,
Лопне апошняя нітка у жмені...»
І аж заплакаў; прад ім на калені
Марта прыпала. «Не! Бог не пазволе,
Каб наша сэрцо забілася здрадай,
Ці мо’ астыло, ці сшпэцілось вадай!»
Меў мне шчасьлівы Сымон штось сказаці,
Але час позны.—умкнула я з лавы
З радасьці мо’, ці з апаскі—як знаці?
Сэрцо дрыжэло. У хаце цікавы
Бацька пытае у Марты прычыну,
Што так збляднела, насупіла міну.