Цмок (Ластоўскі)
| Цмок Апавяданьне Аўтар: Вацлаў Ластоўскі 1926/1927 год Крыніца: Часопіс «Крывіч», № 12, ліпень 1926-сакавік 1927 г., б. 6-8 |
Прапануем да спампаваньня!
В. Л.
Няма, кажаце, цмокаў? Як-то няма?! Есьць. Напэўна ёсьць… Скуль яны, кажаце, бяруцца? Ага. Пустое… Ня тое што людзі ведныя, дасьветчаныя, але кожды смаркач табе ў вёсцы скажа, як выводзіцца цмок, каторы дабро і грошы цягае свайму гаспадару.
Вось, прыкладам, каму ня ведама, што стары Грынец адпаівае ў клеці малаком-сырадоем свайго цмока? Дык, паглядзі, які ён багаты затое!
Што! Розум? Праца?! Ды, ты саколе, працуй, хоць расьцягніся, а калі табе ня йдзе рукой,—усё роўна нічога ня будзе. А наш Грынец і да працы ленты і чаркі не чураецца, а ў кішані ў яго заўсёды ня менш трох рублёў пабразгуе. А зайдзі ў хату… круглы год ў яго на стале хлеб знойдзеш. І то-ж хлеб! Ні табе ў ім пылінкі ні пялюшынкі: з чыстага, як золатца, жытца! от табе!
Што да рублёў, тых Грынцовых, то, праўда, людзі рожнае дзейкаюць. Хто яго ведае… мо і праўда, што склютаватыя яны, фармазонскія…
Сьмешны, вы паніч, гаварыць з табой што з малым. Склют, гэта такі рубель, які ня йдзе ад рук: сколькі не мяняй яго, ён ізноў да гаспадара ў кішэнь вяртаецца. Але аб гэтым калі колечы пазьней раскажу.
Ты, вось, кажаш, што цмока ніхто не бачыў. Дый я сам бачыў і няраз, ня два. Сядзь ты, саколе, восеньню, ноччу пры вакне, паўзірайся ў гару, і, ручаюся, што ўбачыш, як жухаюць цмокі па небе, толькі сьветлыя паясэ рысуюцца. Чаму вясной і летам ня лётаюць? Як ня лётаюць? Лётаюць… А толькі не відаць, бо тушчма лётаюць; пуста кругом, што ад каго ён возьме вясной, ці летам? А ў восень—другое: і самы горшы харляк якое-сь маймо ў сябе туляе. Ці мала хто на свае вочы бачыў гэтага Грынёвага цмока, як ляцеў сьвігтаючыся ў паветры, прасьцюсенька на яго клець. Карта карце пераказуе, што калі жоўтым сьвятлом сьлед значыць, то гэта ён золата валачэ, а калі—белым, то серабро. Грынёў цмок бялёсы, дык серабро носіць… Не, склюты яму непатрэбны! І так багацей ён. Грынь нікагусенькі да сябе ў клець не пушчае, то таму, што ў засеках у яго грошы панасыпаны.
Кажаш, паніч, зямлі ў яго больш як у нас, цэлая валока нядзеленая, а мы толькі па чвертцы ды па шостцы маем. Гэта ня тое. Не, і з валокі багаты ня будзеш калі няма ад „таго“ падмогі. Вун, у Матуза, ў Новасёлках, і зямлі валока і дружына свая вялікая, а грошы няма.
Дык не-ж, не гультай, крый Божа! І не пьяніца, Ну, бывае, выпье чарку ад сьвята, але, не, не пьяніца ён. Гэта, панічыку, таму што ў яго злыдні завяліся. І ў нас у ўсіх злыдні па хатах вядуцца. А Грынь вывёў іх у сабе загадаваўшы цмока…
Чаму мы не загадуем сабе цмокаў? Цяжка гэта. Я сам пробаваў, але нічога ня вышла…
Як гэта было? А вось як. На гэта трэба мець найперш чорнага пеўня. Каб загадаваць яго, я вымяняў у Цітовіча шостку яец: у яго ўсе куры чорныя. Ой, гэты чалавек „знаецца“!… Пасадзіў я гэта курыцу на яйкі, і, праўда, вылупіліся два чорныя пеўнікі. Аднаго з іх, чутчэйшага, на племя пакінуў, а другога—Бэрцы па шабас прадаў. Шэсьць гадоў быў, падла, певень як певень, а на сёмы квактаць курыцай пачаў, але, нічога… Яечка такое, маленькае, як галубінае, зьнёс.
Э, панічок, байкі! Я-ж кажу, што певень зьнёс яйко, а не курыца. Кожды певень на сёмым годзе жыцьця яечка зносіць, я-ж сам, на свае вочы бачыў: кругленькае, падаўгаваценькае, шыланосенькае. Саўсім да курачага не падобнае. Вось тады гэтае яечка хутчэй я ў намітачку, дый падвязаў сабе пад паху. Знаў я, што тры гады яго трэба пад пахай насіць і каб ніхто не падгледзіў. Насіць дужа не выгодна, але, гэта, яно сабе: да ўсяго можна прывыкнуць. А, вось, ухавацца ад людзкіх вачэй, во, што цяжка. Суседзяў я не надта баяўся: сьвіткі не ськідаў, у лазьню не хадзіў… Але як ухавацца ад бабы?! А Марыля мая, сьціпная баба: ўсюды нос свой уткне… Але, нічагусенькі: зацяўся я сьвіткі не зьнімаць ні днём ні ў ночы. Каб баба ня гопталася каля мяне, я летам спаў у пуні на сене, а зімой у клеці. Гэтак тры гады я вынасіў пеўнява яечка пад пахай нікому не аказаўшыся, ні сам ні разу не зірнуўшы на яго… Калі трэці год зыйшоў, і, нічога: цмок не вылупляецца, падумаў я, што, мо, яйко-заморыш было, мо трэба паглядзець… Але, паўслухаўшыся добра, чую--пад пахай нешта ціханька, як бытцам—тук, тук, тук! Ага, думаю сабе, вылупляецца мой цмок! Слабенькі ён, маленькі будзе але я яго малачком, мядком адпаю, ведама-ж як сваю худобінку… Ды не судзіў Бог і Мілавіца-Прачыстая… Сьвятым днём было гэта. Пахадзіў я каля жыта, і, папалуднаўшы, шусь, у паветку, заснуць пры сьвяце. Толькі гэта я зьмірнуў павекі, аж, чую, ідзе мая Марыля. Падкацілася да мяне, цап, рукой за паху.
— Што гэта, кажа, ў цябе? Ды, торг, да сябе рызмак той, у які было ўвязана яечка. Я тут і шугнуў увесь са злосьці. Жарт, сколькі гадоў мукі, надзеі тэй!…
— А. каб ты зьвялася! кажу. Ды ў хрыбет, ды ў седаўку яе. А яна дай не паддавацца мне!
— Што ты, кажа, вылюдак, без дай прычыны бьешся! Ды ўляпілася абаруч мне ў хахол. А Марыля мая, баба як ялаўка… Ажаргала мяне ды ў адварот мне куксанцы садзіць. Тут я спохапу ды паназласьці прытчэй крутануўся, і, чую, хрусы! у мяне пад пахай… І такі свонд пайшоў, серкай і пеклам панясло, што мне ажно дух заняло.
— Марыля! крычу. Марыля, лаві: цмок вылупіўся! А яна як захлібнулася сморадам тым дык так і пакацілася кулём-понырью з сена далоў. Адсапнулася ўнізе дый кліча:
— Тумаш, ці жыў ты? што гэта з табой?! Ці не кіндзюк трэснуў?
Я толькі закляў чортаву бабу, зазірнуў у рызманок. А адтуль пеклам нясе… і нічагусенькі кром шалупінак і слаты нямашака.
Дык хто яго ведае быў цмок ці не?
А не, паніч, не курачае а пеўнява было яечка! Сам-жа я бачыў. Хто-то ведае, мо і мая скацежынка, мной так працавіта кукобленая, цяпер Грыню грошы цягае… Гэта саўсім магчыма… Чаму-ж: ад мяне выляцеў, да яго прыстаў і служыць яму.
Сьмяшны, вы паніч: у кнігах нідзе аб гэтым не чыталі! І ня знойдзеце ў кнігах. Пра наскае ў кнігах ня пішуць. Аб гэтым пытай ня кнігі, а людзей ведных, то і дазнаешся. О, многа можна дазнацца пра ўсякае наскае, але ня з кніг толькі…