Хрэстаматыя новай беларускай літэратуры (1927)/IV/Б/Уладыслаў Галубок/Званы

← Парабкі

Званы Апавяданьне Аўтар: Уладзіслаў Галубок 1927 год

Сяўцом →

Іншыя публікацыі гэтага твора: Званы (Галубок).

Прапануем да спампаваньня!

Званы.

Вартаваць лінію жалезнай дарогі прышла чарга старому Ігналю. Хоць і стары быў Ігналь, але ахвотна браўся за гэты абавязак.

Выходзіў з хаты ён шмат раней, чым трэба, і займаў сваё месца пры лініі ў будцы, зложанай з яловых лапак.

Так было і цяпер.

Узьдзеўшы кажурынку, ён, апіраючыся на кій, звольна пайшоў к таму месцу, дзе ўжо не адну ноч вартаваў.

Вечарэла.

Сонца толькі-што спусьцілася за могільнік і прамяніста асьвячала дрэвы і постаць Ігналя.

Зірнуўшы ў бок могільніку, Ігналь уздыхнуў і нешта прамовіў.

Пранясьліся ў яго памяці малюнкі ўсяго бядацкага жыцьця: спрытная моладасьць, што прамігацела, як сон, а там горкая беспрасьветная старэцкая доля, сынкі, вайна, чорныя, чарней ночы весткі, сіроты-ўнукі.

Ідучы паміж кустоў могільніка, Ігналь углядаўся на пажоўклыя лісточкі, каторыя раней ад другіх афарбаваліся іншым колерам, і мысьліў сабе, што недалёчка ўжо восень, а там ізноў вясна, але не для яго.

Больш жыць ён не спадзяваўся, дый не хацеў. Усё, што было сьвятога, згінула навекі. Толькі адна іскрынка пацехі тлела ў яго добрым сэрцы — гэта любоў да сірот-унукаў, каторыя жылі разам з ім. Бацькі ў гэтых дзяцей ужо ня было — згінуў на вайне.

∗
∗          ∗

Вось Ігналь прышоў да лініі. Высокі адкос пад густым ценем высіўся ўбаку, зьнізу дзесь булькатала вада.

Гэта была ручалка, каторая плыла з-за лініі.

Вядомая ваколіца Ігналю была. Тут ён ад маленства памятае і ведае ўсё. І шмат працы палажыў, ён, пасыпаючы адкос, пракладаючы рэйкі^[1], падбіваючы шпалы, а цяпер прышоў сьцерагчы ўсё гэта.

∗
∗          ∗

Абложаная яловымі лапкамі будка, як пляма, цямнела на прывяўшай траве.

Пры будцы ляжала абгарэлая гнілая шпала — сьвятло начлежнікаў.

∗
∗          ∗

Сеў Ігналь на шпалу і задумаўся. Кругом было ціха, толькі час-ад-часу даносіўся здалёку стук, як-бы з пустой бочкі.

Гэта рэха гарматных стрэлаў далятала сюды.

Уздыхнуў дзед, пачувала сэрца нядобрае. Не баяўся ён сьмерці ніколі, але думка, што часам прыдзецца пакінуць родны край, дарагую бацькаўшчыну, трывожыла сэрца яго.

∗
∗          ∗

Тут-жа ён радзіўся, вырас, тут-жа правёў сваю моладасьць, тут сьляды яе, і тут, паміж бярозак, курганок з парахнёю тае, з каторай кляўся і па сьмерці разам быць.

— Не, ніколі не адыйду адсюль, няхай будзе, што будзе! — прамовіў ён, вытрасаючы попел з люлькі і гледзячы ў даліну.

Вочы яго выглядалі то дзікімі, грознымі, то плачучымі.

∗
∗          ∗

Думкі яго абарваў голас унука. Сьледам за дзедам ён краўся, прыцемкам, хаваючыся то за кусты, то ў траву, і вось, толькі дзед прысеў, ён з заліўным сьмехам падбег да яго.

— Дзядок, гэта я! — сакатаў ён: — маці ня пушчала, а я вось тут, разам будзем вартаваць, казку дзедка раскажа.

— Ах, мой каласок, уцёк такі! — як спрасонку казаў дзед: — добра што кажушок узяў, лезь у будку, у куточак, — бачыш, цёмна як.

Унук залез, падкурчыў там ногі ды пазіраў у цемнату.

— Дзядок! — адазваўся ён, калі ўжо занялася гарэць шпала і асьвяціла частку поля: — а што гэта гурчыць вунь там далёка, за рэчкаю?

— Гэта вораг нішчыць край, абяздольвае людзей і стрэл гарматны чуцён тут.

— У-у… вусьцішна як! Страшны вораг, страшны. Няўжо ён будзе тут, няўжо нас пабярэ к сабе? Казалі хлопцы мне, што вораг шабляй лес сячэ, рве горы, вёскі і людзей. Хто абароніць нас? Быў-бы татка — але-ж яго няма…

Пры гэтых словах унучка дзед глыбока ўздыхнуў.

Тут з шумам праняслася машына і зьнікла ў імгле. Аднекуль, ледзь чутно, плыло працяжнае рэха званоў.

Унук сядзеў у куточку, пазіраючы на іскры, як яны выляталі з полымя і ніклі недзе ў цёмным абшары.

— Сьпі, унучак! — дрыжачым голасам адазваўся дзед.

— А байку? — бяз байкі спаць ня лягу.

— Ня байку, а ўспамін далёкага мінулага жыцьця паслухай…

— Калісь, даўно-даўно, я быў маленькі, як і ты. Любіў я ў нядзельку, або так у якое сьвята, узьлезшы на званіцу ў царкве з сваім таткам, біць у звон і прыслухоўвацца к рэху. Татка быў званар.

І вось, як пацягнем, бывала, за вяроўку, — зварухнецца звон, і працяжнае, якатлівае рэха вырвецца і стралой імчыцца бог ведае куды, — далёка праз лес, праз пушчу, туды… к народу бяздольнаму, пакрыўджанаму.

І зварухнецца люд, глядзіш — ідуць, ідуць, а звон гудзе й гудзе.

Я не забыў слоў бацькі свайго: „любі народ, як я, склікай яго сюды, ў гурт, цясьней будзь заўсёды з ім, кажы пра дабро, праўду і братэрства“.

Быў ён шчыры чалавек, але жыцьцё сваё скончыў у далёкай Сібіры. Яго ня стала…

І цяпер я чую той самы зык званоў. Яны гудуць, яны кратаюць маё хворае сэрца, уваскрашаюць далёкія ўспаміны.

Так вось, хлопча ты-ж мой, кажу табе: захавай і ў сваім сэрцы пашану да краю, да людзей…

Апошнія словы дзед расьцягваў, вымаўляў з болем. Сьлёзы спаўзалі па маршчыністаму^[2] твару на гарачы попел.

— Людзі кінуць сялібы, поле, уцякуць; выпраўлю і вас, дзеткі, з матуляй, а сам не пераступлю за мяжу бацькаўшчыны ні кроку. Дзе радзіўся, там і памру.

∗
∗          ∗

Калышацца, аж стогне зямля. Дрыжаць сталетнія бары, страшэнны гук стаіць у паветры праз усе дні. Ужо гарматы блізка. Ужо іх цяжкія кулі рвуцца непадалёчку гумнаў старога Ігналя.

Сонца ўдзень зацягнута дымам, ўночы неба ў агні.

Зруйнованы вёскі, спляндрована^[3] поле, плач абяздоленага народу за лесам замёр.

∗
∗          ∗

На родных межах, пад будкай, зложана багацьце Ігналя. Тут яго ўсе пажыткі. Ужо запрэжаны каняка.

З буды пудліва пазіраюць унукі. Іх галоўкі асьвячае паўднёвае сонца. Плач нявесткі зьліваецца са стогнам гарматаў.

— Ну, дзеці! — траскучым голасам прамовіў ён: — благаслаўляю^[4]. Ідзеце сьцежкай за жыцьцём, якое-б яно ні было. Ідзеце, ня блукайце, вас чакае лепшая доля. Не шкадуйце, ня плачце па мне. Я гаспадар слову, я вартаўнік дзедаўскіх курганоў, ня выйду за мяжу роднага загону.

Скрыпнулі калёсы і зьзіліся з плачам выяжджаючай сям’і.

∗
∗          ∗

Доўга стаяў Ігналь, паводзячы мутнымі вачыма па дарозе, дзе ледзь былі відаць мажы з унукамі, а пасьля, цяжка ступаючы і сланяючыся ў бакі, пайшоў на могільнік і сеў пры тым курганку, дзе вітала сьмерць і жылі словы прысягі.

Грукаталі гарматы, стагнала зямля, і сярод гэтага стогну даносілася аднекуль сумнае рэха званоў…

---

1. Шыны, рэльсы.
2. Карпатаму, скарпацеламу.
3. Патопната, зьнішчана.
4. жагнаць і благаслаўляць — абодва чужыя. Першае — ад нямецкага — Segnen, другое — старабаўгарскае. З увагі на тое, што першы складнік другога слова — блага — мае ў беларускай мове зусім працілежнае значэньне, чым у баўгарскай (таксама ў іншых паўднёваславянскіх і чэскай), беларусы ўжываюць — багаславіць, якое фактычна замяняе свой орыгінал толькі з неабходнасьці і ўжываецца хіба толькі з чуцьця славянскай солідарнасьці.