Хрыстаматыя беларускае літэратуры. ХІ век—1905 год/Я. Баршчэўскі/З фантастычных апавяданьняў

← З поэмы „Рабункі мужыкоў“

З фантастычных апавяданьняў Апавяданьне Аўтар: Ян Баршчэўскі 1922 год Пераклад: Максім Гарэцкі

А. Рыпінскі →

Іншыя публікацыі гэтага твора: Пра чарнакніжніка і пра цмока…

Прапануем да спампаваньня!

З ФАНТАСТЫЧНЫХ АПАВЯДАНЬНЯЎ.

Яшчэ за мае маладыя леці быў у нас, помню, пан К. Г. Нядобры пан: хлапцоў жаніў і дзяўчат замуж аддаваў, не ўважаючы ні на згоду, ні на будучае шчасьце. Зьдзекаваўся над людзьмі бяз ніякага жалю: конь і сабака, мелі ў яго болыш пашаны, як хрысьціянская душа.

Быў у яго слугою Карпа, таксама дрэнны чалавек. Абодва яны прадалі сваю душу чарту.

Вось як гэта дзеілася.

Зьявіўся ў панскім двары, няведама адкуль, нейкі дзіўны чалавек. Пасьля даведалісь, што гэта быў чарнакніжнік: вучыў пана рабіць золата.

У самую поўнач пан, гэты госьць і Карпа ўзялі з хлева чорнага казла і павялі на могільнік. Кажуць, выкапалі яны там з магілы труп, чарнакніжнік увабраўся ў нябожчыкаву вопратку, забіў казла і яго мясам і крывёю рабіў нейкія страшныя ахвяры. Што там дзеілася ў гэтую ноч, бяз страху няможна й спомніць. Казалі, што нейкія страшыдлы хмараю круціліся ў паветры; нейкія зьвяры, быццам ваўкі і дзікія вяпры, бегалі наўкол, а так вылі й скігаталі, што пан і Карпа ад страху самлелі.

Пасьля гэтай жудаснай начы чарнакніжнік шчэз, і ніхто яго пасьля ня відзіў. Пан быў заўсёды смутны, хоць меў золата і ўсяго даволі. Ен яшчэ пагоршаў, зрабіўся гэткі, што ніхто ня мог яму дагадзіць. І Карпу прагнаў з двара.

Аддалі Карпу за работніка аднаму заможнаму гаспадару. Але ён болей псаваў, чым памагаў. Часта жалілісь на яго пану. Пан пераганяў яго ад аднаго гаспадара да якога другога, але Карпа нідзе ня мог доўга аставацца. Тады ўпрасіў ён пана даць яму хату і колькі дзесяцін зямлі, кажучы, што на сваёй гаспадарцы будзе болей рупіцца. Згодзіўся пан. Далі Карпе двое коні, некалькі кароў і іншае жывёлы на завод. І вось урэшце задумаў Карпа жаніцца…

У сяле быў сусед Гарасім, чалавек рупны; усяго яму ставала. Меў ён дачку Агапку: надта-ж слаўная была дзяўчына, а здаровая, румяная, як сьпелая ягадка. Бывала, як убярэцца ды пойдзе на кірмаш з істужкаю ў касе, у чырвонай шнуроўцы, дык сьвеціць, як макаў цьвет: усе ня могуць на яе налюбавацца. Кожны любіў з ёй паскакаць, і дудар іграў ёй з найбольшаю ахвотаю.

Спадабаў Агапку й Карпа. І задумаў ён канешня ўзяць яе за сябе. Ведаючы, аднак, што яна ня любіць і бацькі ня хочуць, — ідзець да пана прасіць, каб загадаў Агапцы пайці за яго замуж. Як даведалісь аб тым Агапкіны бацькі, дык зьвярнуліся да аканома і ўсяе воласьці, каб ужо людзі ўпрасілі пана не аддаваць Агапку замуж за Карпу, бо дзяўчына яшчэ зусім маладая, мала паможаць мужыку, ды й Карпава гаспадарка дужа апушчана. Пан на гэты раз паслухаў, але адклаў вясельле да налецьця. Карпе сказалі, каб за гэты час паказаў, што ён зробіць добрага і ці многа зьбярэць грошы.

Карпа, гэты нясумленны і неахвочы да працы чалавек, ідзець тады на раду к Парамону, самаму страшному чараўніку ўва ўсёй акрузе. Просіць таго, каб парадзіў, як-бы гэта найбарджэй дабыць грошы. І дэкляруе, што гатоў на ўсё чыста, хоць-бы й душу чарту прадаць, абы толькі свайго дабіцца.

Парамон дастаў са скрыні нейкія заверчаныя ў паперку зерняткі, даець іх Карпе і кажаць гэтак: „Калі ня маеш чорнага пеўня, дык дастань яго дзе-небудзь, накармі гэтымі зернятамі, і ён пераз колькі дзён зьнясець невялічкае, увелькі з галубінае, яйцо, Насі гэтае яйцо пад левай пахай цэлы месяц, і вылупіцца з яго маленькая яшчарка. Гэтую яшчарку насі з сабою і што дзень кармі малаком на сваёй далоні. Яна будзе расьці шыбка, пакажацца на ёй з абодвух бакоў скураное крыльле, а цераз месяц зьменіцца яна ў лятучага зьмея і будзе ўсё рабіць, што ты ёй скажаш. Начою ў чорнай постаці прынясець табе зьмей жыта, пшаніцы і ўсякага збожжа. Калі прыляціць, шугаючы агнём, гэта знача — прынёс золата і срэбра. Калі хочаш быць багатым, дагаджай зьмею, бо як усердзіш, можа спаліць і тваю хату і ўсю ваколіцу“.

Карпа найхватней зрабіў усё, што яму радзіў Парамон, і вырасьціў нягоднага зьмея. Аднак, людзі даведаліся аб гэтых яго чарах, бо відзілі зьмея, калі позна варочаліся дамоў. І я раз на нашлезе бачыў, як ляцеў гэты цмок, кідаючы ад сябе іскар’е, быццам распаленае зялеза пад молатам у каваля, і над страхою Карпавае хаты рассыпаўся на дробныя часткі і шчэз.

Цераз колькі месяцаў Карпа — ужо багатыр. На кірмашы або сьвятам у карчме ходзіць, узяўшыся ў бокі, задраўшы галаву; усіх мае, здаецца, за нішто; жменяй кідае на стол грошы і кажа падаваць, што толькі прыдзе яму ў дум; усіх частуе і сьмела крычыць, што пан яму — як родны брат, усё для яго зробіць; што Агапка павінна мець за шчасьце, калі зайдзе за яго замуж, бо ён за свае грошы можа купіць жонку, якую захоча.

Чула аб гэтым Агапка і сьлязьмі ўмывалася. Ведала, што яна й бацькі нічога ня зробяць, што ўсё ў панскай волі, а ў пана ніякай літасьці няма.

Але мінае год, і Карпа накупляў ужо ў месьце дарагіх дарункаў пану і прыехаў на прыгожым кані прыпамінаць абяцанку. Паслалі па дзяўчынінага бацьку і загадалі рыхтавацца да вясельля.

Бедны Гарасім з жонкаю плакалі над нядоляю свайго дзіцёнка і прасілі ў Бога апекі. Агапка хавалася з сваім горам, каб яшчэ болей ня смуціць бацькоў. Сабраўшы свае адвабныя касьнікі, якія найбольш любіла, і некалькі трубачак кужэльнага палатна, што сама саткала, пайшла яна ў царкву, павесіла ўсё гэта на абраз Прачыстае Маці і пала ніц, заліваючысь сьлязьмі. Усе там быўшыя не маглі зьдзержацца ад зьлёз.

Прачыталі запаведзі; прыйшла нядзеля. Бярэць Карпа шлюб у царкве з Агапкай… Ён быў вясёлы, стаяў стромка, валасы на галаве — стрыжаныя папанску, на шыі — адвабная хустка, боты блішчаць, вопратка — з тонкага сукна. Калі-б хто ня ведаў, што гэта Карпа, наш брат, то за паўвярсты яшчэ зьняў-бы шапку ды пакланіўся-б. Агапка — зусім ня тое: смутная, зьбялелая, так зьмянілася, як быццам у цяжкіх сухотах, вочы ў сьлёзах. І казалі, што сьвечкі ў абоіх маладых так цёмна гарэлі, што іншыя глядзелі на гэта з вялікім страхам ды шапталі між сабою: „Ня будзе тут шчасьця“. — Па шлюбе Карпа са сватамі і з маладою паехаў да пана, а тады ўжо да Агапкіных бацькоў. Вясельле было — Бог ведае, паякому. Карпа змалку быў у панскім двары, ужо яму звычаі-абычаі нашыя вясковыя — сьмешныя былі, не падабаліся. Не пераяжджаў ён цераз полымя запаленай саломы; не казалі маладым ніякіх арацый, не пяялі вясельных песьняў; ня было навет дудара, і моладзь не магла паскакаць: дык вясельле было ў Гарасіма, як хаўтуры. Зараз адтуль паехалі маладыя са сватамі да свае хаты. Там ужо Карпа кожным учынкам выстаўляўся, што ён не абы-хто, багатыр, і хацеў, каб усе яму падлыгалі.

Гукнуў дудара; быццам які чыноўнік, кінуў яму некалькі белых і загадаў іграць; заплаціў таксама добра й бабам, каб пяялі; з наўмыснай ветласьцю, быццам паніч, прасіў хлапцоў і дзяўчат гуляць. Ня было там шчырасьці, адно што — наедкаў і напіткаў было аж надта; чаркі з гарэлкаю блізка бесьперастанку йшлі з рук у рукі. У хаце шум, музыкі йграюць, а ён хваліцца сваёю дворнаю службаю: якую ласку меў у пана. Агапка-ж сядзела, як забітая; шкода было, глянуўшы на яе.

Надвор’е было, хоць і цёмнае, але супакойнае. На чыстым небе ўжо поўнач. Вясёла гуляюць госьці, угрэўшыся гарэлкаю. І вось, як стаіш, быццам маланка асьвяціла хату і пачуўся нейкі нязвычайны шум за сьцяною. Пацямнела сьвятло ў хаце, змоўклі ўсе, пазіраюць адзін на аднаго… Карпа пачаў сьмяяцца, казаў, што крэпкая гарэлка нарабіла гэтага дзіва, і загадаў іграць дудару і пяяць песьні. Сярод шуму ды клуму забыліся аб усім.

Адчыняюцца дзьверы: уваходзіць чараўнік Парамон. Аглядае гасьцей бліскучымі вачмі з-пад калматых броваў.

Карпа з ім вітаецца і запрашае за стол на покуць. Госьці раступаюцца, Парамон садзіцца і з гары разглядае ўсіх каля сябе, адкінуўшысь на сьцяну. Карпа падаець яму гарэлкі, закускі. — „А дзе-ж твая Гапуля, маладая гаспадыня? Ці яна дужа занятая, ці можа не пазнала мяне? Я стары, а яна маладая: яшчэ ёй трэба ўчыцца, як жыць на сьвеце“. Тады Карпа прыводзіць да яго Агапку. Парамон, глянуўшы на яе смутны твар: „Ня смуціся, — кажа, — пажывеш, палюбіш і добра будзе“.

Акім, селянін з аднэй воласьці, падданы пана К. Г., быў некалі ў вялікай злосьці з Парамонам. Падпіўшы, бо за гарэлкаю ня любіў траціць дарма часу, ён прыпомніў тую злосьць, залажыў рукі за паяс, адставіў правую нагу і, стоячы перад Парамонам і гледзячы яму ў вочы, гэтак пачаў:

— А! Кланяюся!

Няўчом котка хвост свой лізала,

Аж яна цябе ў госьці чакала.

Усе глянулі на Акіма. Ня рады былі, што ён, у хмялю, асьмеліўся строіць жарты з Парамонам. Баяліся, каб ня выйшла з гэтага якога ліха, бо ўсе верылі ў Парамонавы чары, што ён можа ня толькі розныя хваробы на людзей наслаць, але, калі захоча, усё вясельле пераверне ў ваўкоў.

Парамон глянуў на яго з усьмешкаю:

— А ты — кажа, — так ідзеш часам туды, дзе беляць палатно, што цябе, такога госьця, ня толькі вартаўнік ня ўпільнуе, але й сабака ня зьнюхае…

— Га! Добра помню, як мяне абвінавацілі, што я ўкраў палатно, ― адказаў Акім. ― І ты варажыў на рэшата: як сказаў мяне й дудара Грышку, яно пакруцілася, ― значыцца, на нас паказала. Аканоміха паверыла тваім чарам, бяз міласьці нас білі, а пасьля даведаліся, што ня было нашай віны, дарма нас мучылі. Нягодныя твае ўчынкі, і ў чарах тваіх няма ніякай праўды.

Тут адгукнуўся й дудар Грышка:

— Га! А як-жа, помню й я: варта было-б за тваю фальш у чарах кіём табе падзякаваць…

Парамон ня мог ужо сьцярпець. Вочы яго заблішчэлі, ён увесь пачырванеў, схапіўся з лавы. Усе спужаліся. Карпа хапаець яго за шыю і просіць, каб дараваў п’яным, бо самі ня помняць, што кажуць. І Агапка ловіць яго за руку, просіць выбачэньня, што ў іх зрабілі яму гэткую прыкрасьць. Акіму й Грышцы кажуць, каб забыліся на тое, што калі было, і пагадзіліся-б з ім.

Чараўнік, троху супакоіўшыся, кажа:

— Добра, я пагаджуся. Я не хачу, каб гульня ў вашай хаце перабілася; хачу, каб яна яшчэ павесялела. Няхай сабе Грышка йграе на дудзе, а Акім гуляе!

І з хітрай усьмешкай дадаў:

— Дык хадзіце: на просьбы гаспадара й маладой гаспадыні вып’ем адзін да аднаго па чарцы гарэлкі. Яшчэ пятух не запяяў, цяпер самая пара павесяліцца.

Карпа, Агапка й госьці прысіляюць Акіма й Грышку, каб яны селі за стол з Парамонам. Тыя паслухалі, выпілі па чарцы, зараз — па другой.

— Згода, згода! — крычаць некаторыя госьці, — сталы застаўлены ядою, досьць і напіткаў, пійма, гуляйма, жадаючы маладым багацьця, здароўя і даўгога жыцьця.

Запяялі песьню. Грышка надувае свой скураны мех. Моладзь гуляе. Парамон, задумаўшыся, з злым тварам пазіраў то на Акіма, то на дудара; нейкі час была добрая вясёлая гульня. Але раптам Грышка пачынае йграць нейкага шалёнага казака, госьці крычаць і просяць, каб граў „Цярэшку“, пяюць: «Цярэшцы бяда стала». Ён ні на што не глядзіць, ні з кім не згаджаецца і ўсё грае сваё бяз ніякага ладу. Раптам і Акім выбягае на сярэдзіну і пачынае скакаць, як шалёны, хто ведае паякому; дзівуюцца ўсе, гледзячы і не разумеючы, што з імі зрабілася. Просяць аднаго й другога, каб адзін кінуў іграць, а другі гуляць, — нічога не памагае, ніякіх просьбаў ня чуюць, быццам здурнелі абодва. Хочуць яго ўдзержаць; ён мармочучы нешта незразумелае, вырваецца, ізноў скача, і дудар іграе бесьперастанку. Парамон, гледзячы на іх з боку і голасна сьмяючыся: «Не чапайце іх, — кажа, — няхай павесяляцца; другі раз не захочуць з кожным чапацца“. Карпа просіць яго, каб прабачыў і сказаў ім перастаць.

— Хай яшчэ пагуляюць, — адказаў Парамон; — гэта наўчыць іх паважаць разумнейшых людзей.

Доўга мучыліся гэтым шалам дудар і Акім. Аж Грышка выпусьціў з рук дуду і заваліўся на зямлю, самлеўшы. Акім пачаў хістацца і пачарнеў увесь, як перад сьмерцю.

Парамон, спагнаўшы злосьць, пашаптаў нешта, даў ім вады, і яны прыйшлі да розуму.

Пасьля вясельля Карпа хутка паставіў другую хату, з вялікімі вокнамі; разьвёў сад. Хата яго была больш падобна да дворнае, чымся да мужыцкае хаты. Ён пасадзіў пад вокнамі такія краскі, што растуць у паноў і з іх няма ніякай карысьці. Агапцы забараніў насіць шнуроўку і на галаве хустку; загадаў прыбірацца ў паркалёвыя сукні, якія носяць шляхцянкі.

Пан у яго бываў у гасьцёх; меў грошы, меў і пашану, але ці-ж у гэтым шчасьце?

Заўсёды быў ён неспакойны. Агапка не магла яму дагадзіць. Яе пацераў, якіх яе наўчыла матка, ён цярпець ня мог. А поўначы ўсхопліваўся часам з ложка і ля дзьвярэй або ля вакна гаманіў няведама з кім; выбягаў вон і прападаў хто ведае дзе, аж пакуль пятухі не пачыналі пяяць.

Меў сяброў, з якімі гарай заліваў трывогу сваей душы. Бывала, па некалькі дзён ня было яго ў даму.

Раз увечары Агапка смутная сядзела адна ў хаце, ждучы яго. Раптам сьвятло, як маланка, асьвяціла сьцены, і ўзноў цёмна. Аж уваходзіць маладзец, дужа хораша ўвабраны, на руках у яго многа залатых пярсьцёнкаў, а падпяразаны шырокім чырвоным паясом.

— Кланяюся маладзіцы, — сказаў ён; — што-ж так сядзіш адна, як сірата якая? Глядзіш мне ў вочы, я табе чужы, — але я цябе часта відзіў і добра знаю. А дзе-ж Карпа, мужык твой?

— Ня ведаю: трэці дзень, як яго няма. Недзе ў знаёмых, а можа паехаў у места…

— Што яму рабіць у месьце? Гуляе сабе, — золата і срэбра маець даволі. А якая-ж з гэтага карысьць? Мог-бы збудаваць такую хату, што ўся-чыста сьвяціла-б золатам і серабром. Жыў-бы лепей, як князь. Ты маладая, прыгожая і разумней за яго, прымі ўсё на сябе. Я табе буду памагаць, і мы сьвет задзівім.

Гаворачы гэтак, сеў к ёй бліжэй.

— Бачыш, што я магу? — сказаў, сыплючы на зямлю золата і гледзячы на яе.

— На грошы я ня галюся; хачу толькі, каб душа была спакойная; і хай апякуецца мною Прачыстая Маці Сірацінская…

Як толькі сказала яна гэтае імя, шугануў ён полымем і раптам зьнік. Агапка нема закрычэла, кінулась за дзьверы і самлела.

Ураньні вярнуўся дамоў Карпа. Як яму сказалі аб тым, што дзеілася, ён доўга, неспакойны, хадзіў па хаце. Тады падыйшоў да жонкі і сказаў:

— Што-ж ты зрабіла? Калі пасеяна, дык трэба й жаць…

— Я ня сеяла, — адказала яна, заліваючысь сьлязьмі; валей памерці, чым зьбіраць гэткую ніву.

Ён кінуўся на яе з кулакамі, але яна ўцякла й схавалася, пакуль злосьць яго не адпусьціла.

Адзін раз увечары сядзеў ён задуманы ў хаце ля вакна; чуваць было, што гаманіў сам з сабою. Агапка просіць яго, каб супакоіўся. Ён толькі адказаў: «Вярнуся заўтра» — стукнуў дзьвярмі і пайшоў няма ведама куды.

Агапка гукнула да сябе суседку-бабу, бо адна баялася начаваць. Толькі задрамала, чуе, што нехта гарачай далоньню даткнуўся да яе рукі; глянула і відзіць: гэты мужчына, што яе надоячы перапалохаў, стаіць, дзіўна апрануўшыся, глядзіць на яе, і вочы яго гараць, як дзьве сьвечкі; шапачка на галаве і паяс, каторым быў падперазаўшыся, былі чырвоныя, як жар або распаленае зялеза. Яна, спужаўшыся, на сілу рукой магла крануць, каб пераксьціцца, і ён тут-жа зьнік. Пабудзіўшы прыяцелку, Агапка сказала ёй аб гэтым страшным зданьні; пагаманілі троху, а як супакоіліся, узноў тое страхацьцё зьявілася перад імі і ўзноў зьнікла на ўспамін імя „Ісус-Марыя“; дык усталі, запалілі сьвятло і маліліся, пакуль пятух не запяяў.

Агапка перад усходам сонца пасылае бабу да сваіх бацькоў, каб расказала аб страхацьцёх і каб прасіла іх даведацца і парадзіць ёй, што мае рабіць у гэткай прыгодзе.

Пайшла пагалоска па ўсёй воласьці аб тым, што зьмей некалькі разоў пужаў Агапку, паказваючыся ёй у розных постацях. Карпа-ж казаў, што гэта няпраўда, што быццам яго жонка дурная, а можа й чорт яе страшыць за якія грахі.

Надвечар, як у полі кончылася работа, Гарасім са сваёй жонкай пайшлі даведацца дачкі. Агапка, як іх агледзіла ў вакно, з вялікай радасьцяй выбегла сустракаць; уводзіць іх у хату і са сьлязьмі разказвае сваё гора, зьмену у жыцьці яе мужа, зьяўленьне ў пастаці чалавека гэтага зьмея, каторы яму служыць. — „Тож-ба то, — адказаў Гарасім; — калі я, перад тваім яшчэ замужжам, расказваў аканому і іншым людзём, што Карпа выгадаваў сабе зьмея, каторы яго багаціць, сьмяяліся з мяне, казалі: „Дурны мужык“. І калі дайшло да пана, ён сказаў: „Слухай, хаме, калі ня кінеш расказаваць гэтыя байкі, то дастанеш з пяцьсот розак і паў-галавы агалю, як вар’яту“. — Што яны цяпер на гэта скажуць?“

Маці, плачучы, ей кажа: „Хутка збярэм з поля, пойдзем разам да Прачыстае Маці Сірацінскае, намаўляй і яго, каб ішоў і быў там у споведзі. Бог зьмілуецца, а цяпер вось маю з сабою сьвяцонае зельле: будзем ім што вечар курыць хату, і можа дасьць Бог, што гэта ўсё супакоіцца“.

Гэтак яны сядзелі й гаманілі аб тым-сім. А Карпы ўсё ня было. Ужо пацямнела ў хаце, ноч была цёплая, неба чыстае і так ціха ў паветры, што, здавалася, волас не шавяльнуўся-б на галаве. Троху паждаўшы, Агапка разьвяла агонь і кінула сьвяцонае зельле на вугальле. Раптам за сьцяною загудзеў вецер і ў хаце заблішчэла. Усе задрыжэлі. Агапка, спуджаная: „Вось ён!“ — закрычэла. Змоўклі і мовячы пацеры ждалі, што будзе далей. Ля печы стаялі гаршкі; адзін падлятаець у гару, валіцца на зямлю і разьбіваецца на дробныя чарапкі. Гарлачык з путрай, што стаяў на лаўцы, ускачыў на стол, са стала скаціўся на зямлю і разьбіўся на дробныя часткі. Кот упудзіўся і чмыхаючы кінуўся пад лаву. Рознае хатняе пасудзіньне зачало лётаць з аднаго кута ў другі.

Гарасімава жонка зьняла з сябе мядзяны крыжык, пасьвяцоны ў Юхавічах, і ўзлажыла яго на дачку, сказаўшы: „Няхай ён цябе бароніць“. Як сказала гэтак пабожная жанчына, дробныя камні, быццам град, вылятаючы з цёмных кутоў, стукаліся ў сьцяну. І каменьне ў колькі хунтаў вылятала з-за печы. Аднак, ніводзін камень ня ўдарыў бацькоў і дачкі.

Мінула поўнач, запяяў пятух. Гэтае страляньне троху аціхла. Тады Агапка з бацькамі пайшла да іхнае хаты.

Як ужо сонца было высока, прыяжджае Карпа, знаходзіць пустую хату і сустракае адну толькі бабу, якая прыйшла, увідзіўшы гаспадара. Ён пытаецца, у чым справа і дзе жонка? Тая пераказала ўсё, як дзеілася. Карпа спужаўся, крыкнуў: „Яна мяне згубіла!“ — і зараз-жа пабег к чараўніку Парамону.

Вестка аб усім гэтым у той-жа дзень разыйшлася па ўсёй ваколіцы.

Пад вечар цікавыя папрыходзілі з усяе воласьці, каб бачыць гэтыя дзівы. Прыйшоў і аканом, а з ім шмат з двара маладых. Яны, ня верачы ў чартоўскую сілу, былі пеўныя, што зловяць якога-небудзь дуроніка, навет некаторыя з іх, ні на што ня гледзячы, адчынілі дзьверы і хацелі ўвайці ў хату; але толькі сталі на парозе, усе, як га, адскокнулі з крыкам. Лятучы камень некаторага з іх так выцяў, што ён на сілу мог прыйці да памяці. Людзі стаялі водаль ад хаты, паглядаючы, а каменьне што раз гусьцей сыпалася адтуль. Карпа ў адчаі, змяніўшыся ўвесь і як-бы няпрытомны, праклінаў жонку, суседзяў і ўсіх; ён хацеў улезьці ў хату, але яму не дазволілі. Парамон, тут стоячы, нешта шаптаў, але ўжо сваімі чарамі ня мог памагчы.

Але вось і поп прыехаў, памаліўся; калі са сьвяцонай вадой хацеў падыйці да сьцен, раптам уся хата загарэлася і хутка парухалася.

Зьдзіўлены народ, гледзячы на тую помсту нячыстага духа, ціскаў плячмі. І кожны з тых, што там былі, са страхам пакідаў ужо толькі вугальле да галавешкі.

Карпа пасьля пажару няведама дзе падзеўся.

Прайшло некалькі тыдняў. Адзін паляўнічы з выжлам ішоў блізка возера, шукаючы качак; дзень быў троху хмарны і хвалі шумелі каля берагу. Бачыць здалёку: на пяску, ля самае вады, чорнае стада крумкачоў; ён выстраліў, крумкачы паляцелі і схаваліся ў бары. Падыходзіць, бачыць: труп, выкінены вадою, — яшчэ хваля пакрывае пенай. Той жа час ён расказаў аб гэтым ў двары; наказалі ў суд. Трудна было пазнаць, чыё гэта цела, але па вопратцы і пярсьцёнку пазналі, што гэта быў Карпа.