Сцэнічныя творы (Колас, 1917)/На дарозі жыцця
| ← Антось Лата | На дарозі жыцця П’еса Аўтар: Якуб Колас 1917 год |
| У электронным варыянце выданьня не хапае апошніх старонак твора. Іншыя публікацыі гэтага твора: На дарозе жыцьця. |
Прапануем да спампаваньня!
НА ДАРОЗІ
ЖЫЦЦЯ.
._%D0%A3%D0%B7%D0%BE%D1%80_2.png){kind=small}
|
Асобы: Кабета. Дзяўчына. Васіль, сын кабеты. Падарожны. |
Тарас Гушча.
НА ДАРОЗІ ЖЫЦЦЯ.
(Шырокі шлях. Дарогі і сьцежкі распоўзаюцца ва ўсе бокі. Пасярод дарогі стаіць стары сагнуты крыж. Збоку чарнея высокі лес. Па шляху калі-ні- калі праходзяць падарожныя. Вечарэя, ноч паволі апускаецца на землю. На шлях ціха выходзіць жаночая постаць).
Кабета. (Азіраецца вакруг). Якоі-ж дарогі трымацца цяпер? У які бок пайсьці?.. І ногі мае адняліся… Дзе-б прысесьці? (садзіцца на прыдарожны камянь). Адзначыў мне Бог Сьвяты ў адвечнай кнізі жыцця вялікае горо. У сваёй нязьмернай добрасьці і справядлівасьці асудзіў Ен мяне на доўгае-доўгае блуканне. Божэ! ці будзе калі канец майму бадзянню, маёй паняверцы і зьневазі? [цяжка ўздыхае]. І ні памятую ужо, калі выйшла я на гэту дарогу пакуты, пагарды, зьневагі [нізка схіляе голаў, доўга і моцна задумываецца]. Сказаў мне Бог Сьвяты, што тагды толькі скончыцца мая дарога пакуты, толькі тагды я выйду на прасторную пуціну і пазнаю радасьць доўгажаданнаго сапачынку посьля труднай дарогі, калі пазьбіраю я дзетак сваіх. Дзе-ж вы, мае дзеткі? Пакінулі вы мяне і разышліся па сьвеці, а я хаджу, шукаю вас, каб зноў сабраць вас у адну сямейку. [Углядаецца на дарогу]. Там ідуць. Ідзе пара, мабыць жаніх са сваёю маладою… Ах, як хораша яны убраны! Як яны молады і прыгожы… [Пільна углядаецца, другім голасам]. Што гэта? Ці ні абманываюць мяне мае старыя вочы? Як падобен гэты паніч да майго Васіля!.. Божэчка! ды гэта-ж мой Васіль! Гэта — ён, ён! [Кідаецца да яго]. Васіль! Васіль! Сонейко маё!
Дзяўчына. Ах, Божэ! Якая мілая старушка і як яна бедна! Вася! гэта твая маці?
Васіль. [У замешанню]. Адступіся, старая, ні стой на дарозі! [Ласкавей]. Ты абмылілася, старэнькая: я ні ведаю цябе.
Маці. Васілька, Васілёчак! Ты зірні мне у вочы, зірні, саколік, хоць адзін мамэнцік. Падымі твой капялюшык: на галованцы тваёй над праваю броўкаю ёсьць маленькі шрамок. Помніш, Васілёк, ты маленькім бегаў па лаве, аступіўся, скінуўся на землю і упаў галованькай на чэрапок, с катораго елі мешаніну куры. (Працягае руку, каб зьняць капялюш).
Васіль. [Хапае за руку]. Прэч рукі, шалёная кабета! Ты забрудзіш мне капялюш. Чаго прывязалася, старая? Прыстань да багатаго — ён больш дасьць табе! [Дастае партманэт, вымае срэбраную манэтку] На, вазьмі старая, і ідзі з Богам!
Маці (хавае назад рукі). Я ні жабрачка, сынок, і ні прашу у цябе міласьціны. Я на цябе ўсё аддала: набытак свой і здароўя ні шкадавала свайго, каб вывясьці цябе у людзі. Ты унь якім стаў прыгожым панічом і хочэш адкупіцца срэбраным кружком! (Закрывае рукамі твар і ціха плача].
Дзяўчына. За што ты пакрыўдзіў сваю бедную матку?
Васіль. Я ні знаю яе, гэта проста жабрачка.
Дзяўчына. А пакажы свой шрам?
Васіль. (Ні даецца) Мала якіх шрамоў можна знайсьці у чалавека?
Дзяўчына. (Строга глядзіць на Васіля. Вочы яе робяцца халоднымі, злымі, поўнымі зневажэння) Вы — пусты, нікчэмны і дрэнны чалавечак! Мне брыдка за часы нашаго знаёмства. Ты пасаромяўся твае беднае маткі, ты ні пасаромяўся людзей, ні пабаяўся Бога, ты плюнуў у твар сваёй мацяры. Да каго ж ты падобян цяпер? Ты падобян, выбачай, да тэй свінні, што, наеўшыся жалудоў, стала лычам рыць карэнні таго дуба, на каторым вырасьлі яны. Але я рада гэтаму здарэнню пазнаць тваю істоту, і мы больш ні знаёмы! (Адварачываецца да Васіля сьпінаю, ідзе да кабеты).
Ні плачця, мілая! Я ведаю, вам цяжка і горка чуць тое, што пачулі вы ад сына. [Васіль, апусьціўшы галаву, ідзе далей]. Фальшывы стыд быў прычынаю ўсяго… Ведаеця што: вы утаміліся, вы галодны — пойдзем да мяне! Цяпер ноч, адпачынеця і пойдзеця сабе даляй. А то засталіся б жыць са мною. Я тут нідалёка, — ў сяле у школцы.
Кабета. [Абнімае дзяўчыну]. Дзякуй табе, прыгожая красочка. Вяліка мая дарога, і рано мне сапачываць. Мне трэба спешацца.
Дзяўчына. [хітра] А ведаеце, што я вам скажу? Вы пойдзеця да мяне, к вам і Васіль прыдзе, набачыця, прыдзе!
Кабета (сумна) Не, красуня мая: ні да мяне прыдзе Васіль, а да цябе. А я твае, галубка, ахвяры ні хочу, бо я палюбіла цябе, як сваю родную дачушку (Уздыхае). Была у мяне Ганначка, прыгожая была яна! Вот я гляджу на твае вочкі, і мне здаецца, што гэта пазіраюць на мяне вочы мае Ганусі. А дзе мая кветачка, мая радасьць — Гануся? Ні якой зьвестачкі, ніякой чуткі німа ад яе. Ні сядзелася ёй дома, захацела лепшай долі, лягчэйшаго жыцьця, і зьбілася дзяўчына с тропу! Згубіла маладзенькую яе прыгожасць, яе сінія, як майскае небо, вочы, яе пышны тонкі стан і прыўдалая постаць… [Плача].
Дзяўчына. А можэ яна здарова і шчасліва, і вы знайдзеця яе.
Кабета. (як бы ні чуючы гэтага). Ты ні пагневайся на мяне, золато маё! Я вот пазіраю на цябе, і мне хочацца сказаць табе колькі словак. [Дзяўчына апускае вочы] Бойся, дзіцятко, свайго хараства. У роўнай меры нясе яно табе і шчасцьце і горо. Ведаеш, мілая, калі убачу я прыгожую дзяўчыну, мне робіцца, гладзючы на яе, так сумна, сумна, што і сказаць ні можна… Ну, ты ведаеш, чаму. А Васіль табе ні пара, хоць ён мне і сын… Ну, мілая, бывай здарова!
Дзяўчына. Вы ужо ідзеця?
Кабета. Пара, галубка. (Абнімае і цалуе дзеўчыну). Ніхай цаліць і бароніць цябе Бог!
Дзяўчына. Бывайце здаровенькі. (Расходзяцца, дзяўчына адышоўшыся). Памятайце, — калі ні будзе прыпынку, то ні мінайце мяне.
Кабета. Дзякую, мілая! (Лёгкая, стройная фігура маладой дзяўчыны губляецца ў змроку ночы. Кабета ідзе далей па шляху. Ступіўшы колькі крокаў, яна спыняецца: ей пачуліся здалёк зыкі песьні. Песьня блізіцца, і чутны асобныя словы. Ідзе падарожны і сьпявае).
| Ой ты даль мая, | І глядзіш ты, даль, |
| Задуменная! | Сірацінаю, |
| Што глядзіш ты, даль, | Ніуцешнаю, |
| Так нівесела? | Горамычнаю. |
| Смуга сіняя, | Хоць жа смутна ты, |
| Нірухомая, | Маўчалівая, |
| Спавіла цябе, | Хоць на душу мне |
| Ніпрытульную. | Насьцілаеш цень. |
| Хоць нічым вачэй | |
| Мне ні радуеш, | |
| Усё-ж міла ты мне, | |
| Безатказная!.. | |
Кабета. (Сама сабе). Божэчка! Які нішчасьлівы павінен быць гэты бедак! Колькі жалю і гора ў тону яго песьні! Колькі бяздольных, ніпрыхільных людзей топчуць гэтыя дарогі і сьцежкі!
Падарожны. [Адзеты бедна, ў руках палка, за плячыма клунак. Параўняўшыся с кабетаю]. Добры вечар, душа чалавечая!
Кабета. Добры вечар, саколік!
Падарожны. Скажы, кабетка, куды ідзе вось гэтая дарога?
Кабета. Ні ведаю, чалавечэ. Сама ніяк ні выбяру дарогі, ні ведаю куды кінуцца.
Падарожны. А куды ж ідзеш, старая?
Кабета. Куды іду, ні ведаю, шукаю таго, чаго ні губляла.
Падарожны. А адкуль дыбаеш, старэнькая?
Кабета. С самаго пачатку, голубе.
Падарожны. Першы раз бачу такую кабеціну. (Разважае). Гм! А ты кажэш шчырую праўду?.. Цікавая ты кабеціна… Дык, кажэш, і ты ні ведаеш дарoгі?.. Знаеш, старэнькая, што: ты, бачу, ніудачніца, такая, як і я. Горо тваё і маё, начэй сказаўшы, нашае горо у тым, што мы ходзім з адкрытымі вачыма, а нічога ні бачымо, як бы мы ў лесі. Вось я, — увесь век ў дарогах, а дарог ні знаю. Людзям даю раду, а сам сабе ніяк ні параджу. Мы, кабетка, сляпыя, мы цемнікі, німа у нас грунту пад нагамі.
Кабета. А скажы, чалавечэ: чым ты займаешся? Па абліччу ты падобян да сьвятога.
Падарожны. Я, галубка, падарожны, іду з аднаго мейсца на другое. Я люблю новыя крае, свежых людзей. Я хацеў знайсьці шчасьце і разказаць аб ім людзям. Я шукаў такой зямлі, дзе б людзі ні ведалі пакуты.
Кабета. І што ж, — ты знайшоў? Ці ёсьць на свеці шчасьце, ці не?
Падарожны. [Бярэ кабету за руку]. От як пойдзеш, старэнькая, па гэтай дарозі, то шчасьце будзе там (паказывае рукою упярод), і там (паварочаецца назад і паказывае рукой).
Кабета. Скажы, чалавечэ, прасьцей, а то я кепска штось разумею тое, што ты мне гаворыш.
Падарожны. Як табе сказаць, кабетка? Шчасьце — або далёка ад нас ззаду — мы перабываем яго і пазнаём толькі тады, як ужо адыйдземся ад яго; або яно далёка наперадзі: ў нашых думках. Я, галубка, тужу аб далёкім-далёкім мінулым, да катораго есьць адна толькі дарога — дарога маіх думак.