ryść miejscowyje litoŭskije i biełaruskije siły, a z raźwićciem literatury i aświety u kraju pačała źjaŭlacca i cikawaść da samoha narodu, katory nia byŭ polskim, chacia takim i ličyli jaho palaki. Poboč z hetym žyła i luboŭ da biełaruskaho narodu i kraju, da jaho abyčajoŭ, u katorych uzraśli miejscowyje palaki, a nawat da mowy, katoraja nie była im čužoj, bo znali jaje zmałku ad nianiek i sielanstwa, a niekatoryje i da apošnich časoŭ užywali jaje u štodziennym žyćci, jak swaju rodnuju. Šlachta, chacia hawaryła pa polsku i ličyła siabie palakami, adnak u stasunkach s praŭdziwymi palakami nazywała siabie „litoŭskaj“, chacia z rodu litoŭskaj mowy nia znała. Pamiž imi žyło, choć užo nieświadomaje, pačućcie histaryčnaj asobnaści. Heta ŭsio razam i było pryčynaj taho, što wučonyje z Wilenskaho Uniwersytetu pačali nadta cikawicca biełaruskim narodam, jaho pieśniaj, kazkaj i abyčajami, i tak pamału pačała uzrastać nawukowaja polskaja literatura ab biełarusach.
Pry Care Aleksandry I ŭ 1812 hadu praź Biełaruś dwojčy prachodzili Francuzy. Pieršy raz — idučy na Maskwu, a druhi raz — wiertajučysia nazad. Wajna 1812 hodu prypomniła Biełarusi strašnyje časy maskoŭskich i šwedzkich wojen. Biezprestannyje pierechody wojsk, hrabiežstwy, pažary i dr. dawiali kraj da hoładu. Byli prypadki, što ahrablenyje z usiaho wioski wymirali z hoładu. Paśla hetych wojen biełaruski narod doŭha nia moh aprawicca, a pamiać ab ich žywie ješče ŭ narodzie i na siahońniašni dzień.
Raskazywajuć, što kali Napoleon išoŭ pad Maskwu, jon niejdzie na darozie sustreŭ biełaruskuju babu i zahadaŭ zatrymać jaje i wypytać, jak jana choče: ci kab francuz pabiŭ rasiejca, ci kab rasiejec pabiŭ francuza? Baba, paskrebaŭšysia ŭ haławie, skazała: «dy ja-b, kaže, chacieła, kab francuz, zaniaŭšy Maskwu, pahnaŭ, pahnaŭ, dy i sam nie wiarnuŭsia!…» Francuzy spraŭdzi śpierša pahnali rasiejcoŭ, ale tolki chutko wiarnulisia u strašnym biezładździ. Zamiesta strojnych pałkoŭ za Napoleonam biehli abdziertyje, hałodnyje i źziabłyje hramady, pakrytyje ranami, pamaroženyje i chworyje, značučy śled swoj trupami. Francuzy patrapili być takimi samymi dla narodu, jak wojski Trubieckaho i druhich pry Aleksieju Michajłowiču i Pietru I.
U časie francuskaj wajny čaść palakoŭ pamahała Napoleonu; heta było pryčynaj taho, što pad kaniec panawańnia Aleksandra I pačynajucca pieremieny ŭ palitycy s palakami Zachodniaho kraju,
