Što aŭtar henaj zaciemki ŭ "Słowie" razumieŭ pad henym "klerykalnem ugrupowaniem", niaviedama. Ale zatym, što ŭ BChDZI. vierchavodzili biełaruskija ksiandzy, moža chto padumać, što heny Susemihl pravioŭ telehramu Vilhielmu II praz Bieł. Chr. Demakracyju. Voś-ža ŭ imia histaryčnaj praŭdy vyjaśniaju, što tak nia było.
U toj čas (krasavik 1918) u Miensku ChD jašče była internacyjanalnaj: polska-biełaruskaj i hetaja ChD, jak takaja, spravy henaj telehramy, jakaja datyčyła tolki Biełarusaŭ, dziela svajho internacyjanalnaha charaktaru, pravodzić nie mahła.
Dalej, ahułam mienskaja ChD, a tak-ža i biełaruskaja jaje frakcyja, u svajej prahramie i ŭ pracy trymałasia davoli ścisła ramak encyklik Lavona XIII, ahraničajučysia da prablemaŭ sacyjalnych, a staroniačysia pracy čysta palityčnaj. Telehrama-ž Vilhielmu — heta byŭ akt naskroź palityčny i nie miaściusia ŭ prahramie ChD.
Słovam, sa spravaj telehramy Vilhielmu II, a znača i z uspomnienym Susemihlem, BChD nia mieła ničoha supolnaha.
I ahułam: u časie revalucyi i paśla jaje, kali jašče panavali revalucyjnyja nastroi, BChDZł. u biełaruskaj čysta palityčnaj pracy vykazvała značnuju ŭstrymlivaść. Pryčyny-ž henaj ustrymlivaści biełaruskich chadekaŭ całkom zrazumiełyja. Tłumačacca jany ducham i charaktaram času i ludziej, a tak-ža ducham i charaktaram ideolohii tahačasnaj BChD.
Byŭ heta čas revalucyi. Rabiłasia tady časta ŭsio toje i tak, čaho pahadzić z ideolohijaj BChD nijak nia možna było. Heta ŭsio, a da taho šukańnie ŭ BChD, u jakoj hałoŭnuju rol ihrali bieł. ksiandzy, dziury časta i ŭ cełym z boku polskaj duchoŭnaj ułady, chadekaŭ u toj čas adsuvała dalej, u cień.
