— 69 —
kultury. Ale ci byli-ž u nas biełarusoŭ swaje biełaruskije škoły, jak u niamieckaho i francuskaho sielanina. Kažuć papiaredzili nas łatyšy, palaki, litoŭcy, a ci łatyšy nie majuć swaich narodnych škoł, ci palakoŭ u Polščy ů škołach nia wučać pa polsku, ci litowiec pačatki wŭčycca ů čužoj mowie, jak my heto? Nie. Nu dyk i jasna pryčyna čamu my atstali. Cužaja pačatkowaja škoła nawučaje nas čytać, ale nie razwiwaje našaj dušy, rozumu, nie razwiwaje dziela taho, što jana — čužaja. Nichaj u nas pačatkowyje škoły dla sielan buduć pa biełarusku i wy nie ahledziciesia kali naš sielanin zraŭniajecca z łatyšom, palakam, litoŭcam, a može pry swajej narodnaj kiemnaści i daloka ich papiaredzić. Bo što naš narod kiemny widać užo s taho, što jak u palakaŭ, tak u rasiejcaŭ u čyśle pierwaradnych kulturnych sił čyślacca ludzi uzhadawanyje na našym zahonie. Nima što kazać, naša niŭka na słaŭnych ludziej uradliwa, tolki bieda ŭ tym, što dahetul uradžaji hetyje źbirali i spažywali nia my, a tyje, katoryje ciapier jakraz wytykajuć nam našu ciemnatu.
Jość takije, što papiaredzili nas, ale jość i takije, što daloka taki za nami astalisia zzadu. Uziać choć-by tych samych palakaŭ, choć u ich haspadarka kudy lepiej pastaŭlena, ale naš sielanin u ahulnym razwićci wyšej staić at polskaho sielanina, biełarus ad jaho i razwićniejšy i chitrejšy i nawat pracawiciejšy. Wialikaros astaŭsia daloka zzadu za biełarusam pa haspadarcy. Biełarus — heto bytcam niemiec pierad wialikarosam. Woś prykład: my siadzim na žwirkach i na piasočkach, a ŭ nas hoładu nie bywaje, a ŭ Wialikarasiei amal nia z hodu ŭ hod hoład, choć siadziać na čornaziomie. U nas niezawidna haspadarać na ziamli, kali pryraŭniać da zahraničnikaŭ, a ŭ Wialikarasiei i z ruk won ichnia haspadarka.
U nas jość pjanicy, ale usiož taki ćwiarozych haspadaroŭ bolej, a ŭ Wialikarasiei bolej pjanic, jak ćwiarozych, a što da ciemnaty ahulnaj, to tam narod kudy ciamniejšy, hrubiejšy i bolš laniwy.
Dyk woś, darmo taki łajuć našaho sielanina za ciemnatu. Biełarus daloka nia ciomny ješče, a pry swaim spakojnym i razwažnym charaktary, pry swajej pracawitaści može chutka stanuć pamiž pieršymi narodami. Tym, katoryje achwočy narekać ja-b raiŭ lepiej mienš narekać, a ŭziacca za pracu i šyryć aświetu pamiž swaich bratoŭ, dabiwacca prawoŭ dla swajej nacii i hetkim paradkam ratawać ludziej at ciem-
