Я. Шарахоўскі
ТВОРЧАСЦЬ Ф. БАГУШЭВІЧА
(Да стагоддзя з дня нараджэння)
Цяжкімі пуцявінамі ішло развіццё культуры і літаратуры беларускага народа ў мінулым стагоддзі. Іржавымі ланцугамі самадзяржаўя была скована думка і доля народа. Выдатныя таленты, якія выходзілі з народных нізоў і ўзнімалі голас пратэсту супроць гнуснай рэчаіснасці, гінулі не паспеўшы расквітнець. Аб гэтым красамоўна сведчыць лёс першага беларускага пісьменніка-дэмакрата П. Бахрыма. Але і лёс выдатнейшага беларускага пісьменніка XIX ст. Ф. Багушэвіча і яго творчасці ў значнай меры адлюстроўвае лёс свайго народа ў мінулым. Багушэвіч памёр у 1900 годзе. Але мы не ведаем колькі-небудзь падрабязна яго біяграфіі, не ведаем дакладна, калі, якія і колькі твораў ён напісаў. Не падлягае сумненню, што яго зборнікі вершаў «Дудка беларуская», «Смык беларускі» і іншыя вядомыя яго творы не вычэрпваюць усёй яго творчасці. Да самага апошняга часу вывучэнне яго творчасці затруднялася тым, што яго радзіма (дзе засталіся ўсе яго архівы), разам з усёй Заходняй Заходняй Беларуссю знаходзячыся пад уладаю польскіх паноў, была недаступна для даследчыка. З вызваленнем Заходняй Беларусі з белапольскага ярма гэта перашкода знішчана і цяпер, магчыма, будуць знойдзены дасюль невядомыя новыя творы Багушэвіча, калі толькі яны захаваліся.
Якія ж грамадска-палітычныя фактары абумовілі сабою працэс развіцця беларускай літаратуры XIX стагоддзя?
Як вядома, к пачатку XIX стагоддзя значная частка беларускай дваранскай знаці і нават дробнай шляхты была паланізавана, апынулася ў стане злейшых ворагаў беларускага народа —польскіх паноў. А паколькі адукаваныя людзі выходзілі ў той час амаль выключна з асяроддзя пануючых класаў, то зусім зразумела, што здрада значнай часткі беларускай дваранскай інтэлігенцыі свайму народу наносіла вялікую шкоду справе развіцця культуры і літаратуры беларускага народа. Да гэтага ў другой чвэрці XIX стагоддзя далучыўся цяжкі прыгнёт рускага самадзяржаўя. Вось чаму, нягледзячы на шматвяковую культурную традыцыю, беларускае дваранства не здолела стварыць у мінулым стагоддзі адпаведна багатай літаратуры, якую стварыла дваранства рускае.
Беларускія народныя масы здолелі супроцьстаяць паланізатарскім намаганням польскага панства, захавалі ва ўсёй чыстаце сваю мову, свае звычаі і таму на працягу ўсяго XIX стагоддзя па сут-
