4. Значэньне адкрыцьцяў.
а) З прычыны адкрыцьця марское дарогі ў Індыю сусьветны гандаль з Усходам, які вялі шмат якія краі, ляжаўшыя пры Міжызéмным моры, асабліва Вэнэцыя, страціў сваё даўнейшае значэньне; праз гэта ізноў-жа вельмі падупалі шмат якія, цьвіўшыя да таго часу, месты Сярэдняе Эўропы, якія былі пасрэднікамі ў гандлю Усходу з Паўночаю і Заходам.
b) Заходнія краі Эўропы, што ляжаць над Акеанам - найбліжэй да новаадкрытае часьці сьвету, зрабіліся вялікімі марскімі гаспадарствамі. Асабліва Гішпанія, дзякуючы аграмадным запасам дарагіх мэталяў, якія ёй дастаўляліся з Амэрыкі, ды яшчэ дзякуючы гандлёвай палітыцы, абапéртай на прымушаньні калёніяў купляць вырабы прамысловасьці толькі ў сваёй метрополіі, без вялікага клопату сабрала вялікае багацьце і ў XVІ вéку сваёю магутнасьцю выперадзіла ўсé гаспадарствы Эўропы.
Аднак, Гішпанія і Португалія якраз з прычыны гэтак лёгка набытага багацьця ў канцы XVІ і ў ХVІІ вéку пачалі слабéць; наплыў дарагіх мэталяў ня зыходзіўся з мерай вытворчасьці краю, і насяленьне яго падупадала матэрыяльна і моральна, усé свае спадзяваньні ўскладаючы на лёгкае здабыцьцë багацьця.
І вось, побач з імі, у часьці занімаючы іх месца, вырастаюць другія вялікія гаспадарствы, заўладаўшыя марскім гандлем: Англія, Голяндыя і Францыя.
с) Багатыя капальні Мэксыкі і Пэру давалі гэтулькі золата і серабра, што вартасьць грошай у Эўропе значна памéншала. Пад той час, як даўней галоўным багацьцем была зямельная маемасьць, цяпер узрастае капіталізм, значныя запасы гатоўкі зьбіраюцца ў адных руках, расьце значэньне і ўплывы багатага купецтва.
d) З Амэрыкі былі прывезены ў Эўропу няведамыя там да таго часу прадукты, як цукер, тытун, бульба; у хуткім часе прадукты гэтыя сталіся прадметамі штадзеннага спажываньня.
е) Ураджайная зямля Новага Сьвéту заахвочавала эўрапэйцаў да эміграцыі, а вальнейшыя гаспадарственыя адносіны ў калёніях уплывалі на жыцьцë Эўропы.
f) Для навукі, асабліва для навукі аб прыродзе, адкрыліся саўсім новыя абшары для дасьледаў.
§ 2. Гуманізм.
Пасьля Грэкаў хіба ніводзін народ не зрабіў такога вялікага ўплыву на сусьветную культуру, як італьянцы ў
