|
Тая плача, тая скача, |
У „Гусьляры" выяўляецца спроба абхапіць увесь космос; на крыльлях сваёй думкі поэта хоча падняцца высока ў блакітныя абшары і прасякнуць у жыцьцё нябесных сфэр. Часткаю пясьняр знаёміць нас з вынікамі гэтай напружанай працы свайго розуму; у зборніку „Гусьляр" перад намі выяўляецца досыць акрэсьленая сыстэма агульна-філёзофскага сьветагляду поэты. Гэты сьветагляд ахварбован у пэсымістычны колер. Яго падставай служаць ідэі агностыцызму, хаосу і кругавароту рэчаў. Поэта кажа:
|
Нязнанай сілай праве сьветам |
Пад гэтымі радкамі мог-бы, думаецца нам, падпісацца і галоўны прадстаўнік агностыцызму—Спэнсэр. Па думцы ангельскага філёзофа, гэтак сама сутнасьць рэчаў застаецца для чалавека сілай нязнанай. Гэта нязнаная сіла выяўляецца ў двух галоўных процесах інтэграцыі і дыфэрэнцыяцыі матэрыі; на падставе гэтых процэсаў адбываецца ператварэньне хаосу ў космос і распадзеньне космосу ў хаос—два адвечных рытмы, якія абхапляюць сабою дынаміку быцьця,—"пачатак, бытнасьць і канец".
Ідэя хаосу, як асновы сьветабудовы, асабліва выразна выяўлена ў Купалы ў вершы "Зьнямога", дзе поэта зазначае:
|
Безнадзейна, бястрывожна, |
Гэткім чынам, фэномэнальны сьвет распадаецца для Купалы на дзьве часткі: адну складаюць сабой сілы іррацыянальныя, другую—сілы рацыянальныя; але аснова быцьця—гэта цёмны хаос, сьветлыя сілы розуму знаходзяцца самі на повадзе ў хаосу.
Імкнучыся абхапіць сваёй думкай ня толькі сьвет прыроды, але і сьвет гістарычнай дзейснасьці, Янка Купала прыходзіць да ідэі кругавароту рэчаў, якая выражана ў вершы пад той-жа назвай. Поэта зазначае:
|
Марнеюць сільныя народы; |
І ў гісторыі, такім чынам, адбываецца разгул цёмных сіл, няма паступовасьці, адбываецца адвечны кругаварот у сабе замкнёных кол.
