Як-бы вывад з гэтага апавяданьня прадстаўляе сабой прадасьцярога "Ня рвіся к багатым": багацьце робіць чалавека жорсткім і нячулым, "ня найдзеш сэрц братніх, дзе толькі багацьце".
Апроч земляўласьніка зарысоўваюцца ў "Жалейцы" і іншыя вобразы эксплёататараў вёскі ў старыя часы: пан з гандляроў, ліхвяр, эксплёататар з інтэлігенцыі, ксёндз, аконам, шляхціц усе гэтыя здані мінулага праходзяць перад намі ў куплетах "І як тут не сьмяяцца".
Ад зоркага вока поэты не захавалася прасякненьне капіталу на вёску і руйнаваньне ім шляхецкай гаспадаркі, на вёсцы зьяўляецца новы пан, "parvenu", выскачка з нізоў:
|
Вот мчыцца пан на парцэ, |
Шляхта затое галее, але яна ня траціць сваёй пыхі і пагарды ў адносінах да працоўных:
|
Вот шляхціц, нэндзны шэршэнь, |
У "Жалейцы" Янка Купала ня толькі дае нам агульны вобраз сялянскага жыцьця, поўнага беднасьці ўціску і эксплёатацыі. Гэты вобраз разьбіваецца часам на паасобныя малюнкі малюнкі працоўнага побыту вёскі. Але ва ўмовах эксплёатацыі праца, якая звычайна нясе з сабой шчасьце і радасьць, проклята: над ёй вісіць пракляцьце паднявольнасьці, яна цяжкая пакута. Вось, напр., перад намі малюнак жніва. Мы бачым гэтых жней з пахіленымі, худымі каркамі, мы чуем іх смутныя песьні:
|
Асобна кожную загонам |
Нават думка аб дажынках не радуе гэтых пакутніц:
|
Пан справіць гучныя дажынкі, |
Толькі два малюнкі працы ў Купалы агорнуты поэзіяй вясковага жыцьця: "Касьба" і „Пры скаціне". Гэтыя малюнкі як-бы падкрэсьліваюць думку, што сама па сабе праца дае шчасьце чалавеку, проклятай робяць яе ненармальныя варункі жыцьця. Нагародай за працу ў
