Ізноў-жэ такі, жыць высока над зямлёй чалавеку не дазваляе сьцюжа, што пануе там. Каб зразумець аб ёй, даволі сказаць, што ўжо на горах, што маюць на 4-5 вёрст у выжыню, ляжыць вечны, ніколі не таючы сьнег, а ў таго самага Гэ-Масака, што узляцеў на выжыню 12 вёрст, уся адзежа на целі парабілося ад сьцюжы каляная. Разумецца, што ў такіх варунках чалавек жыць ня можэ.
Усе такіе рэчы, як паветра, каторые здаюцца чалавеку пустатой і каторые усёж-ткі можна абмацаць, называюцца газамі. Газаў багата ёсьць ў прыродзе, лічуць нават, што з усякай рэчы, з усякага матэр‘ялу пры спрыяючых варунках можэ зрабіцца газ. Калі мы будзем нагрэваць кавалак лёду, дык ён хутка зробіцца вадой. Прапускаючы праз гэтую ваду электрычэства, тое самае, што ідзе па тэлеграфнаму дроту, мы пабачым, як з вады зробюцца два газы: вадарод і кісларод. А з вадароду, ды кіслароду можна ізноў зрабіць ваду, а з вады лёд. Але наагул зрабіць газ жыдкім, цякучым, такім як вада, ці алей, вельмі трудна, хоць усё-ж ткі можна. Для гэтага трэба вельмі моцна ціснуць на газ асобымі прыладамі, і каб пры гэтым быў надта вялікі холад. Такім чынам зрабілі цякучымі ўсе газы: ёсьць цякучы вадарод, кісларод, цякучае паветра і іншые.
Значыцца, паветра — гэта газ, але газ ня просты, а складны, бо, як даведаліся вучоные людзі, павятра складаецца з неколькіх газаў. Глаўнейшые між гэтых газаў — кісларод і азот; апрача гэтага ёсьць ешчэ трошкі вуглянога квасу.
Усе гэтые газы выгледаюць як адзін, але між імі ёсьць значная рожніца. У кіслародзе усё добра гарыць, а вугляны квас і азот — наадварот — гасюць усякі агонь. Цяжэйшы з іх вугляны квас, а затым кісларод, а лягчэйшы — азот.
З усіх гэтых газаў найвялікшую цану для чэлавека мае кісларод. Для жыцьця чэлавека ён патрабнейшы за ўсё; калі не хапае кіслароду, чэлавек памірае. Каб зразумець усё значэньне кіслароду для чэлавека, скажэмо колькі слоў аб кругавароце крыві ў целі чэлавека. Як усім ведама, ў чалавека у грудзёх знаходзіцца сэрцэ; ад яго, ідзе таўстая жыла аорта, ад каторай расходзіцца па усім целі багата дробных жылак, а ад іх ідуць ешчэ данчэйшые, і праз гэта кроў ёсьць па усім целі; даволі, напрыклад, кальнуць руку іголкай, каб пацякла кроў. Па аорце і па гэтых дробных жылках кроў ідзе чыстая, карысная для чэлавека. Другіе — тонкіе жылкі — гэтак сама параскіданые па ўсім целі, злучаюцца адна з адной і па крысе зьбіраюцца ў таўстые жылы. Па гэтых жылах ідзе ўжо нячыстая, шкодная для чалавека і, праходзючы праз лёгкіе, яна і ачышчаецца кіслародам, каторы трапляе у лёгкіе разам с паветрам і праціскаецца праз тонкіе сьценкі жылак у самую кроў. Зрабіўшыся ізноў чыстай, кроў з лёгкіх ідзе далей у сэрцэ, аткуль ізноў трапляе ў аорту і т. д.
З гэтага мы бачым, якое вялікае значэньне для чэлавека мае кісларод: ён ачышчае брудную кроў, вельмі шкодную для чэла-
