палітычны розум Сойму. Усё часьцей і часьцей выдаюцца пастановы, якія не карысны ні каталіцкай веры, ні гаспадарству.
У 1732 годзе была выдана, напрыклад, такая пастанова: людзям другіх вераў — праваслаўным і протэстантам — адбіраецца права быць абранымі ў паслы на соймы, трыбуналы і ва ўсякія асобныя камісіі, што утвараюцца для якіх-небудзь справаў. Правы іх раўнуюцца з правамі гэбрэяў. Сойм 1764 году ухваліў пастанову караць сьмерцю тых, каторыя пяройдуць з каталіцтва ў другую веру. У 1766 годзе Сойм ухваліў, як закон, такую прапазыцыю кракаўскага біскупа Солтыка: „Абвяшчаць ворагам гаспадарства кожнага, хто асьмеліцца сказаць на Сойме прамову на карысьць інаверцаў“.
Гонячыся за тым дабром, які суліла калаліцтва, і баючыся тых збыткаваньняў, праваслаўная шляхта пераходзіць у польска-каталіцкі лагер, кідаючы сваю родную веру і беларускую нацыянальнасьць, Яна (шляхта) робіцца чужою для роднага краю, памірае для нацыянальнай справы. На варце праваслаўнай веры і беларускай нацыі асталіся толькі „худыя і няслаўныя сяляне“.
Разам з палітычным і рэлігійным уплывам польскасьці, а таксама і асобна ад яго йшоў уплыў і культурна-нацыянальны. Беларуская шляхта, дастаўшы палітычныя правы і веру Польшчы, пачала атрымоўваць польскі склад жыцьця. Польскія звычаі і мова сталі яе ідэалам. Езуіты дзеля рэлігійных мэтаў закладалі польскія школы і друкавалі кнігі ў польскай мове. Пашыралася польская адукацыя і польская кніга. Разумеецца, такая польская „паліроўка“ пашыралася толькі сярод тых грамадзянскіх станаў, каторыя даставалі шляхоцкія „вольныя“ правы, каторыя вучыліся ў школах і чыталі кнігі, г. зн., сярод вышэйшых станаў Беларусі. Усё менш і менш аставалася беларускіх паноў, якія хавалі беларускія звычаі, культуру і мову. З цячэньнем часу, Беларусь амаль-што ня ўсіх сваіх паноў аддала Польшчы. Але доўга яшчэ ўрадоваю, дзяржаўнаю моваю на Ліцьве і Беларусі была беларуская мова. Урэшце, было скасована і гэта. Сойм у 1697 годзе выдаў такую пастанову: „pisarsz powinien nie po rusku, a po polsku pisać“. З гэтага часу ўсе законы і ўрадовыя пастановы робяцца папольску. Беларускую культуру, звычаі і мову сталі захоўваць толькі людзі, каторым было не да „бляску“, не да „паліроўкі“, людзі сялянскага, мужычага стану. Але дзе-ж было паднявольнаму зьберагчы і захаваць старую і вялікую беларускую культуру? У сваей вясковай, курнай і ўбогай хаце захаваў ён толькі мову бацькоў сваіх. І стала з таго часу беларуская мова мужыцкай, хамскай, хлопскай мовай.
Такім спосабам, Польшча з соцыяльнага боку прынясла
