Пасьля рэформы значная частка сялян не магла пражывіцца з аднэй сваёй зямлі, большая частка якой, як паказваюць лічбы, папала ў рукі паноў. Процант сялян, атрымаўшх нездавальняючыя надзелы, быў вельмі значны. Па губэрнях раскладаўся так: Магілёўская г.—16,4%, Віцебская—38,1, Смаленская—55,2, Менская—57,3.
У той час, як праводзілася сялянская рэформа, у Польшчы паднялося паўстаньне, якое адбілася і на Беларусі. Мэтай паўстаньня было ўтварэньне Рэчы Паспалітай у межах 1772 г. У Варшаве організаваўся паўстанцкі ўрад — „нарадовы жонд“. Такі-ж самы ўрад быў організаваны на Беларусі ў Вільні. У склад Віленскага „нарадовага жонду“ ўвайшлі прадстаўнікі ня толькі шляхецтва, але й болей радыкальныя элемэнты. Жонд разьбіўся на дзьве партыі—белых і чырвоных. Правадыром чырвонай групы быў Кастусь Каліноўскі. Ідэяй чырвоных было звальненьне Беларусі ня толькі ад уціску царскага ўраду, але і вызваленьне ад паноў. Паводле іх думкі, для ажыцьцяўленьня гэтай ідэі патрэбна адабраць усю зямлю ад паноў і перадаць працоўнаму сялянству. Такая праграма чырвоных настрашыла шляхецкіх прадстаўнікоў жонду, і яны адсунулі іх ад кіраваньня паўстаньнем. Паўстаньне, паднятае панамі, зусім ня было падтрымана сялянствам і хутка было зьнішчана. Тады чырвоныя, з Каліноўскім на чале, утвараюць свой чырвоны „жонд“. Але сялянства, якое бачыла да гэтага часу ў радах паўстанцаў паноў, не паверыла і прызыву чырвоных. Расійскі ўрад распускае сярод сялянства провокацыйныя чуткі, што паўстанцы хочуць вярнуць прыгон для сялян Беларусі. Чырвоныя, астаўшыяся адзінымі, пачалі асабісты тэрор супроціў здраднікаў — паноў і рускіх чыноўнікаў. Тады шляхецтва стала дапамагаць расійскаму ўраду лавіць чырвоных. Усё гэта канчаткова падрывае сілу паўстаньня, і большая частка чырвоных была захоплена ўрадам. Выданы адным шляхціцам, Каліноўскі быў злоўлен расійскім урадам, пакараны сьмерцю 7 красавіка 1864 г
Ня гледзячы на пасыўнасьць сялянства ў часы паўстаньня, становішча яго было вельмі дрэнным.
Недахват зямлі прымушаў селяніна шукаць прыробкаў, якія ён мог знайсьці ў маёнтках земляўласьнікаў-паноў, у працы па эксплёатацыі іх лясоў і нарэшце ў выезьдзе ў буйныя гарады, як Петраград, Рыга, Адэса і, нават, у Сыбір і Амэрыку. Аднак, для здавальненьня усіх патрэб уласнага жыцьця і выплаты выкупных плацяжоў у сялян сродкаў не хапала. Нядоімкі ў скарб растуць, і ўрад павінен іх зьменшыць у 1881 г. Але і гэта мала дапамагала, і зямельная цяснота вызывае цэлы шэраг сялянскіх паўстаньняў, якія выліліся ўрэшце ў рэволюцыю 1905 г., у каторай удзел сялян быў вельмі значны. Пад уплывам рэволюцыі ўрад адмяніў выкупныя плацяжы з 1 сьнежня 1907 г. Канчаткова вырашыла пытаньне аб зямлі толькі вялікая соцыяльная рэволюцыя, перадаўшая яе тым, хто на ёй працуе.
