Усе толькі думаюць, што гэта дзеецца.
А Тарас, з замлелымі рукамі, спусьціўшы галаву, стаяў засмучоны і паважны, як быццам незацікаўлены. Толькі часам мімаволі дрыжэла ў яго нешта на шчацэ, калі з хаты вылятала жонкіна і дзяцінае выцьцё і галасы дзесяцкіх; яны там то наўмысьля голасна крычэлі на бабу, то ціха, з пачуцьцём гаварылі з ёю.
Пан-афіцэр сядзеў на прызьбе, паліў цыгару і часамі ўсьмяхаўся сам сабе ў вусы. Адылі пачаў пісаць на прынесенай з гумна калодцы пратакол. Дзесяцкія расклалі на бярвеньні свае хатылькі і елі хлеб з сольлю. Час цягнуўся надта доўга.
II
Цяжка вырвацца з ланцугоў цямноты!
Затарарахала ў канцы вуліцы брычка, і ўсе паглядзелі туды. Ехаў верхам казак-пасланец, а сьледам за ім на брычцы старэнькі поп. Зашавяліўся народ, троху з палягчэньнем, што ўжо годзе чакаць, а найболей з трывогаю і няведаньнем. Калі сівенькі войчанька ў чорнай старой расцы ўвашоў у хату і зашуршэў па зямлі скурацянымі лапцікамі, а казак нёс за ім клунак з царкоўнымі паратамі — тады сярод людзей павісла важкае чуцьцё незьясьнёнае нуды. Абраз гэты нагадваў ім хаўтуры.
Афіцэр аб нечым пашаптаўся з сьвяшчэньнікам. Шмат хто з мужчын заўважыў, як вой-
