гутарка ўвесь час аставалася збоку ад літэратурнага руху і ў кнігу трапляла рэдка; аднак, яна разьвівалася ў вустах народа. Цяпер, дзеля свае няблізкасьці да мовы кніжнай, яна не магла даць ёй помачы ў заняпадзе; дзеля таго-ж беларуская масквафільская інтэлігенцыя 18-га сталецьця, каторая не хацела пісаць папольску, пачала цягнуць да кніжнай мовы Маскоўшчыны. Гістарычныя падзеі, вельмі некарысныя для палітычнай справы Беларусі, паддавалі ахвоты гэтай прыціснутай інтэлігенцыі ў яе кірунку на Маскву. Як калісь паны-магнаты, замест бараніць родную справу, прыпалі да Польшчы за яе панскасьць, так цяпер праваслаўныя духаўнікі-магнаты, замест шукаць ратунку ў сваім народзе, прыпадалі да Маскоўшчыны за яе аднавернасьць з імі. Рэзкі падзел на „палякоў“ і „маскалёў“ прыймаў усё выразьнейшыя формы і ў кніжнай мове. Загнанае ў мужыцкую хату беларускае слова магло падымацца ў 18 сталецьці трошачку вышэй толькі ў уніяцтве. Амаль ня ўсё беларускае ніжэйшае, вясковае духавенства к канцу века было уніяцкае, ня было такога сяла, дзе ня было-б уніяцкай царквы (як аб гэтым пісаў з беларускай падарожы маскоўскі вучоны В. Севергін ў 1803—1804 г.г.). Уніяцкія-ж духаўнікі хоць і дужа падпалі пад уплыў польскай мовы, цьвёрда дзяржаліся мовы свае паствы, казаньні казалі і навуку ў школах выкладалі пабеларуску. Ад царкоўна-славяншчыны уніяты аддаліліся так, што ўжо к часу сабора ў Замосьці (1720 г.) з нова-высьвячаных духаўнікоў хіба толькі соты разумеў паславянску, і Л. Кішка выдаў патрэбны слоўнік (1722 г.).
Лявон-Лукаш Кішка (1668—1728), уніяцкі мітрапаліт, пахадзіў з даўнай і слаўнай беларускай фаміліі, вучыўся ў Рыме, дзе дастаў дыплём доктара багаслоўскіх навук. Быў профэсарам валадзімірска-валынскай уніяцкай колегіі, потым вікарыем і супэрыорам Сьвята-Траецкага кляштара ў Вільні. Ен напісаў: „А сакрамэнтах“ (Полацак, 1697); „Сабраньне прыпадкаў, духоўным асобам патрэбнае“… (Супрасьль, 1722); і інш.
У другой палавіне 18-га сталецьця пачынае карыстаць беларускай мовай болей-меней прыкметна і каталіцкае духавенства, каб пісаным і вусным, зразумелым для народа словам пашыраць сваю веру. Гаварыла пабеларуску і шляхта, а злашча ў аколіцах, подалека адсунутых ад абпалячаных культурных цэнтраў, як аб тым сьведчыць і Я. Чачот. Ен пісаў, што яшчэ за яго памяцьцю, ці-то на пачатку 19-га сталецьця, старэнькія паны любілі гаманіць пабеларуску, або „пакрывіцку“, як тады казалі. Але мова наша к гэтаму часу усе болей станавілася ў вачох пераможных чужынцоў і сваіх рэнегатаў нечым простым, мужыцкім і сьмешным, асабліва
