Усход і поўнач Вяліжскага пав., а так сама і сумежная беларуская частка Тарапецкага, так сама з‘яўляюцца блізка адным лесам. Так сама і тут найбольшаю частку паверхні займаюць падзолы і толькі ўздоўж левага берагу Дзьвіны ляжаць пяшчаныя і супяшчаныя грунты. У гэтакай глухой мяйсцовасьці, на значным узгорку, над Дзьвіною, ляжыць досіць значны горад Вяліж, з 17 тыс. люднасьці. Горад гэта стары, а даўней, як кажуць, быў вельмі вялікі (затым і Вяліжам называецца) і багаты. Так сама, як і Парэчча, аддалены ад зялезнае дарогі, вядзе ён, як і вёў спрадвеку жывы гандаль па рацэ з Рыгаю. Сплаўляе ён туды па Дзьвіне найбольш лес і лён, а навет і хлеб. Шмат люднасьці ў ім і наагул у павеце займаецца сплавам і наагул ляснымі промысламі. Вяліжане славяцца і як добрыя це́сьлі: па Дзьвіне шмат ходзіць, імі будаваных, барак.
Наагул у Вяліжскім павеце промыслы моцна разьвіты, чым ён рэзка выдзяляецца з усёй Віцебскай губэрні, да якой афіцыяльна адносіцца. На поўнач Вяліжскага пав., каля в. Панькава ёсьць серністая крыніца.
На захадзе Вяліжскага пав. лясы радзеюць, грунты ляжаць багацейшыя, — найбольш суглінкі. Тут як раз цячэ р. Усьвят, праз каторую, як мы ўжо казалі, йшоў даўней вялікі вадзяны шлях. Выплывае гэтая рака з возера Усьвят, і тут над ім, недалёка ад пачатку р. Ловаці, стаіць вельмі старое мястэчка Усьвят, адзін з старэйшых полацкіх гарадоў. Цяпер гэта досіць бойкае гандлёвае і прамысловае мястэчка, з 4 тыс. люднасьці. У ім моцна разьвіта гарбарства — ёсьць 8 гарбарняў. Гандлюе Усьвят найбольш з Рыгаю, сплаўляючы туды скуры і хлеб.
Гаспадарка Вяліжскага павету вызначаецца вялікімі засевамі аўса, лёну і бульбы.
У паўднёвай, беларускай частцы сумежнага Тарапецкага пав., сярод вялікіх, мокрых лясных абшараў, ляжаць вялікія вазёры — воз. Дзьвіньне, (50 кв. вёр.) воз. Жыжыца і шмат меншых. На ўсход ад гэтых вазёраў мяйсцовасьць вышэе, робіцца ўзгоркаватаю (тут пачынаюцца г. зв. „Вераб‘ёвыя горы“), гусьцей залюднёнаю. Па ўсходняй і паўднёвай мяжы павету цячэ Дзьвіна. Берагі яе тут скалістыя (каля в. Веражуня ёсьць скала вышынёю да 60 сажняў), пакрытыя лесам. Прырода і гаспадарка тут маюць шмат супольнага з прыродай і гаспадаркаю Вяліжскага пав. Моцна разьвіты лясныя промыслы.
Духаўшчынскі пав. па ўстройству сваёй паверхні з‘яўляецца пераходным. Тым часам, як яго заходняя частка ёсьць марэнным краем, а мяўсцамі мае навет гарысты выгляд, з грунтамі сугліністымі і супяшчанымі, моцна камястымі, ўсходняя ўжо ляжыць на Окаўскім Лесе. Тут ляжаць лёссавідныя суглінкі, мяйсцовасьць высокая і роўная. Паўночны-ж куток павету, уціснуты паміж Парэцкім і Бельскім паветамі, нічым ад іх не адзначаецца: — тыя-ж лясы, балоты і вазёры.
