У паўночнай Смаленшчыне беларусы ужываюць „цокаючай“ гаворкі (гавараць як мазуры) — цяго, цалавек і г. д.)
Даўгая барацьба, якая йшла на землях Смаленшчыны яшчэ і з другога боку адбілася на жыцьці гэтай краіны. Ею трэба тлумачыць бязьлюднасьць усходніх паветаў краіны, на якіх барацьба заўсёды адбівалася наймацней. На Окаўскім лесе шмат дзе сярод лясной нетры можна знайсьці калодзіж, руіны даўнейшых будынкаў і г. д. Даўней стаялі тут вёскі, народ жыў гусьцей. I мяйсцовае апавяданьне пацьвярджае гэта, кажа, што ў часе вайны людзі ўцякалі ў больш бяспечныя мейсцы, сяліліся там, а іхныя сялібы зарасталі лесам. Такія мейсцы называюцца пустошамі.
Важнейшыя мяйсцовасьці.
Смаленск стаіць на высокім, зрэзаным ярамі, левым беразе Дняпра. Калі ён быў заложаны, нямаведама; залажылі яго, барджэй усяго, палачане. Ад самага пачатку сваёй гісторыі быў Смаленск бойкім гандлёвым пунктам. Як раз у ім крыжаваліся дзьве важнейшых дарогі ўсходу Эўропы: — адна з Варагаў да Візантыі і другая з усходу, — (з краю баўгараў і хазараў) з-за Волгі — да Нямеччыны. Смаленск тады таргаваў з Рыгаю, востр. Готляндам і г. д., быў багатым і культурным местам, меў добрыя школы і такіх высокаасьвечаных людзей, як архірэй Клімэнт Смаляціч, альбо сьв. Аўрамі Смаленскі.
Наўгародзкія і Кіеўскія князі ўвесь час прэтэндавалі на Смаленск: Хаця ўрэшце ім і ўдалося падчыніць яго сабе, аднак не вялікае было іхнае значэньне ў Смаленску. Смаленск упраўляўся сваім вечам, а князём мусіць навет небяспечна жыць было ў месьце, бо мусілі будавацца на отшыбе, за местам, над р. Сьмядыньню.
Умеў пад той час Смаленск і бараніцца ад ворагаў. Захавалася ў ім напалову лягендарнае апавяданьне аб Сьв. Мяркурыю, які са жменяю смалян кінуўся на аграмадныя татарскія горцы, што падыйшлі былі к Смаленску, разьбіў іх, і адагнаў ад Смаленску, але заплаціў за гэта сваім жыцьцём.
Калі большая частка Беларусі адыйшла пад Літву, Смаленск зрабіўся быў цэнтрам барацьбы за незалежнасьць Беларусі. Смаленск літоўскім князём прыйшлося здабываць сілаю. Аднак, і пад Літвою будучы, трымаўся Смаленск вельмі незалежна і перахаваў найбольш вольнасьцей за ўсе іншыя гарады Беларускія.
Пад Літвою жылося Смаленску вельмі добра. Ніколі недаходзіў такога росквіту яго гандаль, як пад Літвою, ніколі гэтак не багацела смаленская люднасьць.
Але ня доўга цягнуўся гэты час дабрабыту. Узмацнеўшая Масква пачала нападаць на землі Смаленскія і заяўляць пратэнсыі да самога Смаленску. Каб адбараніць места быў тады, —
