Усе гэтыя мястэчкі ляжаць у гарыстай паўночнай часьці павету, пакрытай найбольш ураджайнымі суглінкамі. На паўдні ляжаць, у наднёманскай нізіне, вялізазныя пяшчаныя прасторы, занятыя хваёвымі барамі, — гэтак званаю Налібоцкаю Пушчаю. Пушча даўней славілася дастаткам усякай дзічыны, а так сама зялезнаю балотнаю рудою, для выплаўкі якой у Вішневе, пад Налібокамі, былі пазакладаныя зялезныя гуты.
Пры пушчы ляжыць мястэчка Налібокі. Апроч зялезнае гуты, тут была яшчэ і шкляная і паташовы завод. Усе гэтыя хвабрыкі цяпер пазачыняліся, дзеля розных прычынаў; між іншым дзеля таго, што падаражэў апал — дровы.
У Вялейскім павеце ёсьць некалькі большых мястэчак, аднак досіць ціхіх і бедных. Гэтак Радашкавічы ў паўднёвай частцы павету, з 5 тыс. жахараў, досіць чыстае брукаванае мястэчка, ў харошай мяйсцовасьці, за 5 міляў ад Менску. Вялейка з 5 тыс. жыхараў, ля Вяльлі, апошнімі часамі пасьля правядзеньня чыгункі пачынае моцна разьвівацца. Так сама і Маладэчына. якое ляжыць на вузьле дзьвёх чыгунак. У Маладэчыне ёсьць старая вучыцельская сэмінарыя. Каля мяст. Ільлі ёсьць адна з найбольшых беларускіх шкляных гутаў — Залеская.
Вялейскі павет мае грунты на поўначы і на паўдні — сугліністыя, а пасярэдзіне павету, ля Вяльлі, супяшчаныя. Увесь павет досіць лясісты, але лясы з кожным годам моцна высякаюцца. Пасярэдзіне павету цячэ Вяльля з сваім прытокам Ільлёю. Ільля важная сплаўная рака; вясною яна ўся бывае, як мастом, накрыта сплаўным дрэвам. На поўначы павету ёсьць шмат дробных азёраў, на паўдні азёраў няма; ёсьць толькі значныя балоты на ўсход ад Маладэчына. Нясяленьне займаецца найбольш гаспадаркаю, жыве небагата; толькі з правядзеньнем новых чыгунак, край гэты пачаў аджываць у эканамічных адносінах.
III. Краіна Менскага Узгор‘я.
Менскае ўзгор‘е, разам з суседнім Наваградзкім займаюць паветы: Менскі, Наваградзкі і Слуцкі. Зяходзяць яны і ў паветы Слонімскі, Барысаўскі і Ігуменскі, але займаюць меншую частку гэтых паветаў, дзеля чаго апошнія прыходзіцца прылучаць да іхніх краёў. Найляпей было-б гэтыя паветы разьдзяліць; тады можна было-б злучыць разам усю краіну, якую займаюць Менскае і Наваградзкае узгор‘і.
Краіна гэтая займае цэнтральнае палажэньне ў Беларусі, да таго-ж яна найвышэй паднята. Тут знаходзяцца найвышэйшыя беларускія горы — напр. Лысая гара (161 саж.).
Мяйсцовасьць найбольш мае рэзкі гарысты характар. Азёраў тут аднак вельмі мала, чым гэты край выразна адзначаецца ад марэннага Задзьвіньня. З другога боку паўднёвыя часткі Слуц-
