Старонка:Географія Беларусі.pdf/25

З пляцоўкі Вікікрыніцы
Гэта старонка не была вычытаная

На паўдня ад галоўнага хрыбта аж да самае Вяльлі ляжыць тоўсты пласт падысподняе морэны, на якім параскіданы невялічкія ўзгор'і (канцавыя морэны), пакрытыя найбольш хмызьнякамі ды рэдкімі дубамі. Узгор'і гэтыя чарадуюцца з вялікімі вазёрaмі (Нарач, Сьвірскае і інш.) і невялічкімі раўнінамі, характэрнымі для падысподняе морэны, а бліжэй да Вяльлі - з значнымі роўнымі пяшчанымі, а часам і балоцістымі прасторамі, што пазарасталі хваёвымі лясамі. Досіць высокія ўзгор'і (каля 120 с.) даходзяць і да самага берагу Вяльлі. Прабіваючыся праз іх правыя прытокі Вяльлі маюць высокія (да 25 саж.), стромкія берагі; гэтыя-ж узгор'і робяць і берагі сярэдняга цячэньня самое Вяльлі высокімі, стромкімі і дужа прыгожымі (прыкл. каля Смаргоняў).

Галоўны хрыбет узгор'я дзеліць вадазборнікі Вяльлі і Дзьвіны; аднак некаторыя прытокі Дзьвіны перасякаюць яго наскрозь і сьцягуюць ваду з далей на паўдня ляжачых вазёраў.

У паўночны бок ўзгор'е павольна зьніжаецца. Мяйсцовасьць, накрытая няглыбокаю падысподняю морэнаю, робіцца роўнаю і пераходзіць у Полацкую нізіну. На ўсходзе ўзгор'е дзеліць вада-зборнікі Бярэзіны і Дзьвіны. Падыходзячы пад Лепель яно робіцца крыху вышэйшым. Гэтая ягоная частка называецца Пышнагорам. У падножжа Пышнагору ляжыць шырокая лядавіковая даліна, якая злучала калісь Полацкае Лядавіковае Возера праз Бяpэзінy з Палескім. Цяпер па ей праведзены Бярэзінскія Каналы, над якімі стаіць Лепель.

На паўдня ад Докшыцаў ідзець Менскае Ўзгор'е. Займае яно Менскі павет, ды часткі Барысаўскага, ігуменскага, Вялейскага і Ашмянскага (цяпер Валожынскага). Найвышэйшы яго пункт, адначасна і найвышэйшы пункт усяе Беларусі - Лысая Гара (161 саж.), знаходзіцца на мяжы Менскага, Барысаўскага і Вялейскага пав., ля вёскі Лысая Гара. Мала меншая ад гэтае гары - другая Сьвятaя Гара (160 саж.) ляжыць на паўднёвы захад ад Менску; лічаць, што з пад яе выцякае Неман.

Менскае Ўзгор'е, як і вышэйапісаныя, створана канцавою морэнаю, наваленаю тут лядавікам на таўсты пласт падысподняе морэны, а можа і на крых у павыпінаныя больш старыя пласты. Часьцей можа, чым дзе, спаткаем мы тут моцна гарыстыя краявіды. Высокія і стромкія ўзгоркі грамадзяцца адзін перад адным у магутныя горныя гнёзды, перасечаныя глыбокімі, найбольш сухімі, лагчынамі (сухадоламі), якія забалочуюцца толькі выпадкова і заўсёды легка могуць быць асушаны дзеля значнага спаду. Рэкі цякуць тут у досіць шырокіх далінах , пакрытых сенажацямі. На версе узгор'я панакідана шмат каменьня, галоўным чынам граніту; мяйсцамі спатыкаюцца цэлыя полі, заваленыя каменьнем. Затое вазёраў тут саўсім блізка няма, калі ня лічыць дробных штучных сажалак, і гэта найбольш адрожнівае Менскае Ўзгор'е, ад тыповых морэнных краінаў.

Вярх і ўзгор'я моцна лясістыя, прычым лясы найбольш яловыя і мяшаныя; хваёвыя бары спатыкаюцца найбольш у пяшчаных рачных далінах . На паўднёвых-жа і ўсх одніх спадах узгор'я лясоў мала; мяйсцовасьць робіцца шмат раўнейшаю, бо заместа канцавое морэны тут ляжыць ужо падысподняя, зложаная найбольш з ураджайных глінаў. Памалу зьніжаючыся і чарадуючыся што далей, то з большымі прасторамі пяскоў і балотаў, узгор'е падыходзіць на ўсходзе да самае Бярэзіны. На паўдні і паўднёвым захадзе яно гіне ў пушчах Ігуменскага Палесься, ды ляжачых над верхнім Нёмнам і ягонымі правымі прытокамі. Да аднаго з найбольшых такіх прытокаў, Бярэзані Нёманскае, ўзгор'е безпасярэдна