1) Калі слова бяз не не ужываецца: нябожчык, небарака, немач, недасол, нягода і др.
2) Калі не (ня) дадаецца да слова не для адмоўя, а для утварэньня новага слова (паняцьця), напр.: няшчасьце — гора, непрыяцель — вораг, няпраўда — ашуканства, нягодны — благі, неразумны — дурны, невялікі — малы, невясёла — маркотна, сумна, неспадзявана — раптоўна, недалёка — блізка, нявысака — нізка.
З) не пішацца зьлітна з неазначальнымі займеньнікамі: некато́ры, не́які, не́якісь, не́хта, не́шта, не́кага, не́чага і прыслоўямі: не́калі, не́дзе, не́куды, не́адкуль, прычым у гэтых выпадках на не прыходзіцца націск.
Правіла 106. Б. Не (ня) пішацца асобна:
1) ад дзеясловаў і дзеяпрыслоўяў: ня чытаў, ня піша, не прайсьці, ня бачыў; не гаворачы, не зрабіўшы, ня лежачы, ня бачыўшы.
Але калі дзеяслоў ці дзеяпрыслоўе бяз не не ужываецца, дык не з дзеясловам або з дзеяпрыслоўем пішацца зьлітна: недамагаць, ненавідзець, няволіць, няможацца, нестае; недамагаючы, няволіўшы і г. д.
2) Калі за сказам з адмоўем ідзе сказ з адваротным, супраціўным значэньнем, напр:
Не векавое, а ракавое. Гэта былі не разумныя, а хітрыя людзі. Ня дзіва, што малако сіва (ня ёсьць дзіва, а штось іншае).
3) Не (ня) ад дзеяпрыметнікаў пішацца асобна, калі у сказе ёсьць супроцьстаўленьне таму, што выражана дзеяпрыметнікам з не, прыкл.: «Не прачытаная, а толькі павярхоўна прагледжаная кніга».
З кароткімі дзеяпрыметнікамі адмоўе не (ня) пішацца заўсёды разьдзельна: Кніга не прачытана. Жыта ня зжата.
2. Правапіс часьцінкі ні
Правіла 107. На пісьме трэба адрозьніваць часьцінку ні ад не.
Часьцінка ні пішацца у наступных выпадках:
1) Калі выражаецца поўная адмоўнасьць: ніхто, нішто, нікога, нічога, ніколі, нідзе, ніадкуль, ні разу, ні грозьбаю, ні просьбаю; ні вала, ні кала.
У такіх выпадках часта заміж ні кажуць ані: Ані вухнуў, ані рухнуў. Ані вухам не вядзе.
2, а) Калі ні можна замяніць на злучнік і, які у сказе спалучаецца з адмоўем не або адмоўнымі словамі няма, нельга, прыкл.: «Ня умее ні чытаць, ні пісаць (… і чытаць і пісаць);
