— Паклёп? Якая бяда! Вось уздумаў якім словам спалохаць! Які паклёп не ўзвядзі на чалавека, ён па сутнасці заслугоўвае ў дваццаць разоў горш за тое.
— Давай лепш спаць! — з прыкрасцю прагаварыў Аркадзій.
— З найвялікшай прыемнасцю, — адказаў Базараў. Але ні таму, ні другому не спалася. Нейкае амаль варожае пачуццё ахапляла сэрцы абодвух маладых людзей. Хвілін праз пяць яны адплюшчылі вочы і пераглянуліся моўчкі.
— Глядзі, — сказаў раптам Аркадзій, — сухі, кляновы лісток адарваўся і падае на зямлю: яго рухі зусім падобны на лёт матыля. Ці не дзіўна? Самае сумнае і мёртвае падобна на самае вясёлае і жывое.
— О, друг мой, Аркадзій Нікалаіч! — ускрыкнуў Базараў: — пра адно прашу цябе: не гавары прыгожа.
— Я гавару, як умею... Ды і нарэшце гэта дэспатызм. Мне прышла думка ў галаву; чаму яе не выказаць?
— Так; але чаму-ж і мне не выказаць сваёй думкі? Я лічу, што гаворыць прыгожа — непрыстойна.
— Што-ж прыстойна? Лаяцца?
— Э, э! ды ты, я бачу, сапраўды хочаш пайсці па слядах дзядзечкі. Як-бы гэты ідыёт парадаваўся, калі-б пачуў цябе!
— Як ты назваў Паўла Пятровіча?
— Я яго назваў, як трэба, — ідыётам.
— Гэта аднак ужо занадта! — ускрыкнуў Аркадзій.
— Ага! крэўнае пачуццё загаварыла, — спакойна прамовіў Базараў. — Я заўважыў: яно вельмі ўпарта трымаецца ў людзях. Ад усяго гатоў адмовіцца чалавек, з усякімі забабонамі развітаецца; але прызнацца, што, напрыклад, брат, які чужыя насоўкі крадзе, злодзей, — гэта яму не пад сілу. Ды і сапраўды: мой брат, мой — і не геній... ці-ж гэта магчыма?
— Ва мне проста пачуццё справядлівасці загаварыла, а зусім не крэўнае, — сказаў на гэта апрыскліва Аркадзій. — Але таму, што ты гэтага пачуцця не разумееш, у цябе няма гэтага адчування, дык ты і не можаш разважаць пра яго.
— Другімі словамі: Аркадзій Кірсанаў занадта вялікі для майго разумення, схіляюся перад ім і змаўкаю.
— Годзе, калі ласка, Еўгеній, мы, нарэшце, пасварымся.
— Ах, Аркадзій! Зрабі ласку, пасварымся раз добра — да апошняга, да знішчэння.
— Але-ж гэтак мы скончым тым...
— Што паб’емся? — падхапіў Базараў. — Што-ж? Тут, на сене, ў такой ідылічнай абстаноўцы, далёка ад свету і люд-
