бачылі такога зьвера. Ня менш зьдзівіліся і «беламу дому», які гэты мул прывёз на сваёй сьпіне і нават так, што зусім і ня відаць было яго, а цяпер вунь якая будыніна стаіць.
Паляцелі чуткі ад хаты да хаты і даляцелі да царквы, якая стаяла далёка на другім канцы пасёлку. А далей пачыналася вобласьць «табу»[1]. Але для чутак няма ніякіх «табу». Яны пераляцелі на забароненую тэрыторыю і ўсхвалявалі 40 несьмяротных мужоў.
Там за царквой, у цяністым гаі, было іхнае жыльлё, выдзеўбанае ў скалах. Блытаныя калідоры разыходзіліся ва ўсе бакі і злучалі розныя пакоі: і паасобныя для аднаго ці двух чалавек, і агульныя, вялізныя. Тут былі і каморы-кладоўкі, паўнюсенькія рознага дабра: рысу, мукі, бабоў, пладовага віна, масла і г. д.
Але самым цікавым было тое, што ўсе гэтыя пакоі і калідоры асьвятляліся роўным сьвятлом. Бамбукавыя трубкі разыходзіліся ва ўсе бакі і адводзілі з нейкай агульнай крыніцы газ. А крыніцай гэтай была падземная нафта, якая ў значнай колькасьці знаходзіцца на Малайскіх астравох[2]. Каб канцы трубак не гарэлі, на іх былі прыладжаны гліняныя наканечнікі.
Будынкі гэтыя знаходзіліся крокаў за сто ад царквы і зусім хаваліся ад людзкога вока. Апрача таго ад задняй сьцяны царквы ў абодва бакі цягнулася сьцяна, якая і вызначала мяжу «табу». Але сьцяна гэтая была вельмі ўмоўная: калі ля самай царквы яна яшчэ і мела выгляд сапраўднай сьцяны, дык далей было проста накідана каменьне, якое ніякай перашкодаю для чалавека не магло быць, а далей ужо нічога ня было. Ды гэтага і не вымагалася: не каменьні абаранялі жрацоў ад людзкой цікавасьці, а жудаснае слова «табу» ды кара сьмерцю.
Ад уваходу ў падземнае памяшканьне разыходзіліся галярэі, якія вялі ў падземныя пакоі, адна з іх нават злучалася з царквою. З боку пасёлку царква мела агульныя дзьверы для народу, але сама сьвятая братва ўваходзіла ў царкву з задняга боку праз свой падземны ход. Праз гэты-ж ход «зьнікала» з царквы і ўсё тое дабро, што ахвяраваў народ вялікаму богу Багара Тунгалю, і якое нарэшце зьбіралася ў падземных складах.
Святыя д’елемы[3] жылі тут адны, як манахі. Але ў пасёлку яны мелі досыць сем’яў, нават больш, чымся трэба. Кожны лічыў за гонар парадніцца з сьвятым чалавекам.
- ↑ „Табу“ — старадаўні, але досыць распаўсюджаны нават да нашага часу спосаб абдурваць людзей. Каб надаць страху народу, таемнасьці і вагі жрацом, — абвяшчаецца якое-небудзь месца (гара, гай, будынак, нават асобныя рэчы) сьвятым. Ніхто з простага народу ня мае права падысьці туды, ці дакрануцца да рэчы. Парушыцелі „табу“ караюцца сьмерцю.
- ↑ Такі самы газ ёсьць і ў нас на Каўказе. Паміж іншым, на ім працуе вядомая шкляная гута ў Дагестане — „Дагестанские огни“. Ля Баку ёсьць руіны цэркваў старадаўняга народу парсаў, якія таксама выкарыстоўвалі такі газ.
- ↑ „Людзі, якія захоўваюць веру дзядоў“. Рэшта бадувіскага народу таксама лічыцца д‘елема, але не сьвятымі.
86
