Сказки и разсказы бѣлоруссовъ-полѣшуковъ (1911)/50

50. Страх
Беларуская народная казка

1911 год

Прапануем да спампаваньня!

50. Страх.

Пашо́ў ґэ́так вечарко́м, ужэ́ змро́кам адзи́н чалавѣ́к шука́ць ко́ней. Абышо́ў е́н су́вараты, пахадзи́ў па хмы́знику кале́ вы́ґана — нема́. Што тут раби́ць? Пашо́ў е́н у лѣ́с. Идзе́, ќоськае. По́щак так и разсыпа́етца па лѣ́се. Со́нейко даўно́ ўжэ́ зайшло́. Ве́чар це́плы, паґǒдны. Гэ́то было ў петрǒўку. Хадзи́ў, хадзи́ў той чалавѣк, дале́ко зайшоў у лѣс, а ко́ней нема́ш. — Ко́ся, ко́ся, дам абро́ку — крычы́ць е́н; а па лѣ́се по́щак абзыва́етца: ся, ся, абро́ку, абро́ку. Тым ча́сам так сцемнѣ́ло, што ў лѣ́се, хаць во́ко вы́каль. Су́мно ста́ло чалавѣ́ку ў ґэ́стуў не́тры. Хацѣ́ў е́н верну́тца назад, да не вѣ́дае, куды́ йци, заблудзи́ўса, блука́ючы ў лѣ́се. Хацѣ́ў паґлядзѣ́ць на зо́ры, да за ґалье́м ничо́ґо не вида́ць. Стаи́ць чалавѣ́к и ду́мае, як з лѣ́су вы́битца. А вѣ́дамо, пакуль ишо́ў, та знаў, ґдзѣ́ ґаспо́да, а як стаў, та й зґуби́ў слѣд. Ду́маў — ничо́ґо не мажэ́ пара́дзиць. И таки́ на еґо́ страх напа́ў, што от валасы́ расту́ць, як та́я ша́пка не ски́нетца. Ужэ́ хацѣ́ў е́н лѣ́сци на дзе́раво, але́ ния́к не мажэ́ падня́тца — лы́тки дрыжа́ць, а ў рука́х си́лы нема́. Папро́буваў ґука́ць — у ґо́рле сци́сло. Беда́. Хаць лажы́са да й памира́й. Пачака́ў ё́н тро́хи, паслу́хаў. У лѣ́се ци́хо, як у ву́се. Гукну́ў ен так мǒцно, што мо за ми́лю чува́ць. До́ўґо леската́ў по́щак па лѣ́се, а як зацих, чу́е — хтось абазва́ўса саўси́м бли́зко. Той чалавѣ́к дава́й зноў ґука́ць. Зноў абзыва́етца. От е́н ґука́е й идзе́ па ґо́ласу на сустрє́к. Идзе́, спатыка́етца на каладзье да на зава́лы. А тут ґущэ́ча во́чы выдзира́е. Узби́ўса на вы́скаць, чуць ґалавы́ не скруци́ў. От залѣз ен у таку́ю не́тру, што й вы́карапкатца не мажэ́. — Зґинь мара́, прападзи́. Мо — ду́мае — ґэ́то лихи́ мене́ сюды́ завьё́ў. Даста́ў ґэ́то ё́н з маґалѣ́йки крамене́ц да ґу́бку й хацѣ́ў вы́красаць аґню́. Мац за по́яс — цаґала́ нема́. По́чапка цѣлая й пеце́лька завя́зана, як была́, а цаґало́ чорт ухапи́ў. Давай ґэ́то е́н хрысци́тца. Чуе, аж чорт атлецѣ́ў с паўґанǒў, узби́ўса на але́шыну да так жа́ласливо пла́чэ, аж залива́етца. Узя́ў таґо́ чалавѣ́ка страх; не вѣ́дае, што рабиць. Пастая́ў ё́н тро́хи, пастая́ў, ачу́хаўса, паправиў за плечы́ма то́рбу, мацну́ў, ци е за по́ясам сакѣ́рка да памале́чачку бо́кам-бо́кам дава́й атхо́дзиць аттуль наза́д. Тǒлько вы́браўса ё́н з ґущэ́чы на праґа́лину, чуе, хтось ци́хенько вы́сунуў у еґо́ с-за по́яса сакѣ́рку да й ґоп еѣ́ да до́лу. Аберну́ўса чалавѣ́к, падня́ў сакѣ́рку, чу́е, аж зза́ду чорт раґо́чэ, бы жарабе́ц. — Чаґо́ там раґата́ць — думае чалавѣ́к. — от вели́кае дзи́во зраби́ў, што вы́цяґ сакѣ́рку с-за по́яса. — Тым ча́сам чорт ма́быць даґада́ўса, што так паду́маў чалавѣ́к, забѣ́ґ уперǒд да й разсы́паўса на паля́натцы, бы жар. От так и ґары́ць уся́ земля́, тǒльки нема́ ни по́ламя, ни ды́му. — Дак ґэ́то ё́н — ду́мае чалавѣ́к — укра́ў у мене́ цаґало́ да ещэ́ хо́чэ мене́ спали́ць. Маи́м са́лам да па мое́й шку́ры ма́жэ. — Тут чалавѣ́к успо́мняў, што ў еґо́ ў маґалѣ́йцы пави́нно быць мале́нькае цаґало́. Мацну́ў ё́н, аж цаґало́ целепа́етца на пры́вязцэ кале́ по́бяса. От ё́н вы́красаў аґню́, разду́ў да й упьё́к верша́лину. По́тым узя́ў ґалаве́шку, абчарци́ў круґо́м и лё́ґ сабѣ́ кале́ аґню́ да тǒлько дро́ва падкла́двае. Ба́чыць чорт, што чалавѣ́к не баи́тца ў кру́зе й дава́й егб атту́ль выма́ньваць. От лежы́ць чалавѣ́к кале агню́ да й бачыць, што от тут жэ па земли́ разсы́пано зо́лато, блищы́ць ат аґню́, бы жар зъя́е. Паґледзѣ́ў чалавѣ́к да й ка́жэ: „до́брэ, неха́й лежы́ць; кали́ ено́ су́джано мнѣ́, та еґо́ нихто́ не вазьме́ — мае́ маи́м бу́дзе“. Лежы́ць сабѣ́ да лю́лячку паку́рвае. А чорт та зараґо́чэ, бы кǒнь, та бѣ́ґае па лѣ́се як апантаны да ґрукаци́ць капыта́ми аб карє́не да аб каладзье. Альбо́ залѣ́зе ў куст, шамаци́ць, трэ еґо́, аж и́скры сы́плютца. Але́ ба́чыць, што чалавѣ́к седзи́ць пры аґни́, а з кру́ґа не выхо́дзиць, чэрт ещэ́ тро́хи пасвиста́ў, пабѣ́ґаў й аткасну́ўса ат таґо́ чалавѣ́ка. Тым ча́сам даў Бǒґ дзень. От тǒльки ста́ло занима́тца на свѣт, пту́шачки запѣ́ли ўселя́кими ґаласа́ми, лѣс ажы́ў, заґамани́ў. От так здае́тца, як-бы ґрума́да паднела́са й збира́етца на рабо́ту. Уста́ў той чадавѣ́к. Ба́чыць, аґо́нь даґарє́ў. — Неўэ́ш-то я — ду́мае — задрама́ў: Ба́тцэ не спаў усю́ нǒч и яки́х тǒлько стра́хаў не надерпѣ́ўса. — Зирне́ ё́н, аж начава́ў от кале́ са́маѣ даро́ґи, ґанǒў тро́е ат села́. Плю́нуў чалавѣ́к да й пашо́ў да ґаспо́ды. Идзе́ ё́н паўз паля́начку; ба́чыць, аж еґо́ ко́ни пераско́чыли це́раз зава́лу да й пасу́тца сабѣ́ ў ваўсѣ́. — Неўэ́ж — ду́мае — ґэ́то не чорт, а ены́ раґата́ли. А баґи́ их вѣ́даюць!.. С тых ча́саў той чалавѣ́к пача́ў так бая́тца стра́хаў, што як зме́ркне, та ни за што́ адзи́н не пǒйдзе ў лѣс.

Пересказалъ И. Аземша.

С. Лучицы.