Наша Ніва (1906)/1913/26-27/Сплачывайця доўг
| Сплачывайця доўг Публіцыстыка Аўтар: Вацлаў Ластоўскі 1913 Крыніца: Газэта «Наша Ніва», № 26-27, 5 ліпня 1913 г., б. 1-2 |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: Сплачвайце доўг. |
Прапануем да спампаваньня!
Сплачывайця доуг.
Ехаў я чыгункай. Сустрэціўся з нейкім пажылым ягомасьцем; разгаварыліся. Сам ён родам с тульскай губэрні, жыве у Пецярбурзе, а кожнае лета праводзіць у Беларусі. Бываў ён у Крыме, на Каўказе, знае заграніцу.
— Толькі нідзе такой харошай, такой ціхай прыроды ні бачыў я, — казаў ягомасць. — Ваш край гэта дзіўная казка, дзіўная краса крыецца у яго пагурках, гаях, лугах і рэках. Такое тут усё у вас спакойнае, ціхае, задумчывае, такое паэтычнае, такое ўсё, як французы кажуць, «bon ton», што я кожнае лета цягнуся, каб дыхнуць вашым паветрам, пацешыць вока вашымі відамі.
Слухаў я гэтых слоў чужынца-старца, бывальца па свеці, і ў душы мне зрабілася сумна, сумна… Спомніліся мне вершы нашых беларускіх паэтоў, которые заместа ўслаўляць нашу, папраўдзі бязмерна харошую прыроду, абезслаўлялі яе. Адзін з іх кажа:
|
Куры, сьвіньні, гною кучы |
другі падпявае:
|
„Край наш бедны, край наш родны, |
Ешчэ іншы плача:
|
„Не вясёлая старонка |
У канцы нехта чуткі з роспаччу крычыць:
|
„Край ты мой родны, |
Супакойцеся, ягомасьці, край наш не такі страшны, не такі сумны, брудны і бедны. Жывой красы ў прыродзе нашаго краю, ў людзях многа, хіба толькі тое сумна, што мы яе падмеціць, падгледзець ня ўмеем.
Я разумею ешчэ (ды і то з нацяжкай) енкі і плачы тых нашых бэлетрыстоў і паэтоў, каторые (цыбуляй хіба крыху паціраючы вочы) плачуць над доляй селяніна, можэ хочучы выказаць не тое, што Янка ці Апанас сядзіць поўпьяны на печы і ў яго гаспадарка няспорыцца, «шнур травой зарастае», у вокнах — «анучы» і «ня мецена хата», а тое, што народ, увесь народ-нація жыве ў цяжкім безпраўным палажэньні, што душа нашаго народу скручэна ланцугамі, і ў здзеку і ў пагардзе, як прыгонніца, як раб, канае доўгіе векі і ні сканаць, ні жыць ня можэ. То гэтым «паэтам» можна дараваць іхнія нескладные плачы. Але, дзякаваць Богу, ёсць-жэ у нас ужо і імёны, каторые маюць шырокую славу ня толькі у нашай безграматнай і безінтэлігенцкай бацькоўшчыне, а і далёка па за межамі яе. Ад гэтых апошніх мы, чытаючае і думаючае беларускае грамадзянства, ў праве вымагаць чагось для сваей душы, мерыць іхню творчасць меркай эўропэйскай, якую прыкладаюць усе народы на сьвеці да творчасьці сваіх прарокаў. Так,—прарокаў,—бо паэта павінен быць вучыцелем і прарокам свайго народу; павінен быць судзьдзёй і цьветам душы яго, павінен выяўляць красу свайго народу і краю. Можэ скажуць мне, што апрача гною, пяску, ануч і драздоў у нас німа нічога годнаго ўвагі. Даруйце, ягомасьці—парнасьнікі, але кожны грамадзянін мае права сказаць:—я беларус, я часць народу—і, карыстаючыся гэтым правам, я, ніжэй падпісаны, прылюдна на ўвесь край крычу: Апрача драздоў, ануч, гною і пракляцьця у маей душэ ёсць ешчэ шмат красы, перэд маімі вачамі скрозь краса, жыцьцё, сонцэ, песьні і бязмернае багацьце відаў. Я хачу мець усё гэта ператворэнае ў спэктры калектыўнай нашай душы — ў словах нашых паэтоў-прарокоў. Мяне цікавіць ня толькі тое, што Янка сядзіць на вузкім шнурочку зямлі, але больш таго, што гэты Янка чуе ў той момэнт, калі ён поўнымі грудзямі хапае пах чорнай, парэзанай плугам на скібы зямлі, як яго лянівы мозг варушыцца, калі сахой разрэзае прадзедаўскі курган, што кажа душа прадзедоў, як іхніе косьці збіраюць праўнукі, каб прадаць у фабрыку супэрфосфату?
Маё штодзеннае жыцьцё шэрае, цяжкае і я хачу з вашых твороў навучыцца бачыць каля сябе красу, каторую, я чую, што яна ёсць, але мая душа не так чутка, каб улавіць яе.
Я прывык глядзець на паэта, як на памазанніка Божаго, як на прарока, і дзеля гэтаго рука мая ніколі не памкнулася узяцца за пяро, каб накідаць вершы, бо я ў душы сваей чуюся нягодным гэтаго высокаго імені. Але вы, каторые, пачуваецеся на сілах даць красу, даць мысль, паднімаць і вясьці душы, чаму не выпаўняеце свайго пасланніцтва, чаму маўчыцё, калі забіваюць у душах — незапісаных картах, красу, чаму ня вучыце нас любіць і разумець гоман бору, плеск вады у сонцы, задуму змеркоў, яснату ўсходоў,—чаму не распаляеця душ нашых пажарам любові, не сыпеця чырвонцаў у жар гэты?
Плакаць і сыпаць славамі сцёртымі, як дробная медзяная манэта, як бачыце, і я умею, і гэтаго з мяне годзе, але за вамі, калі вы не апраўдаеця паложэных на вас надзей, народ будзе лічыць доўг і доўг гэты будзе чысьліцца за вамі да веку.
Юры Верэшчака.
Гэты твор знаходзіцца ў грамадскім набытку ў краінах, дзе тэрмін аховы аўтарскага права на твор складае 70 гадоў або менш.
