Колядная пісанка (1913)/На Каляды к сыну
| ← Апокрыф | На Каляды к сыну Апавяданьне Аўтар: Змітрок Бядуля 1913 год |
Першы доляр → |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: На Каляды к сыну. |
Прапануем да спампаваньня!
На Каляды к сыну.
Хмаркі насіліся вад лесам.
Розные па колеру і фасону, яны часта абхоплівалі вялікую частку неба і тварылі багатые малюнкі к таёмным казкам сталетняго лесу.
У дзень былі яны сьветла-пурпурные, а у ночы залаціліся месяцам, і дзівілі вока людзкое…
Чаго-чаго у іх не было!
Цэлые гарады з дзіўнымі замчышчамі, горы, востравы, азёры, агнявые звяры, працэсіі святых у белых вопратках, нязлічэные легіоны ваякоў на канях…
У нізе лес гаварыў свае адвечные гутаркі. Часам ён маліўся ціха-ціха і толькі нейкі гук, нібы вокліч далёкаго звона, данасіўся с чорнай глыбіны лясной далі…
Часам бываў ён нямы, гэдак мёртва нямы і супакойны, як-бы прыслухіваўся к якім-сь то таёмным падзёмным сьпевам і камянеў ад нейкаго набожнаго ўпуду…
На хмаркі і на лес часта любіла пазіраць старая ўдава Тэкля, жонка нябошчыка Цыпрука, палясоўшчыка пана Шчубальскаго.
Жыла Тэкля адна у старой хатцы на пагурку ля лесу, хадзіла на падзёную, бокам-скокам, туды сюды, і неяк хавалася-гадавалася.
Пан ня выганяў яе з гэтай разваліўшайся хаты, хаця пасьля сьмерці Цыпрука ён наняў другога палясоўшчыка, але таму выбудаваў і новую хату.
Тэкля любіла хадзіць па суседзях — вельмі гутарлівая баба была, але і любіла сядзець адна на прызьбе сваей хаты і думаць сваю думу.
Яна любіла пазіраць на стары лес і на сівые хмаркі доўга — доўга і старые вочы прыкрываў смутак, — успаміны старадаўные, як цені, лезлі у яе душу праляцеўшые годы малеваліся ей ясна, жыва, бытцым во, перад вачыма бачыць яна ўсё… Надта шкадаваць пройдзены час не маець яна чаго — помняцца ей добра ешчэ і цяпер пабоі і лаянкі пьянаго. Цыпрука свайго. А — я — яй, як помняцца, ажно у касьцях горача робіцца…
Затое адну пацеху маець яна, каторая гоіць яе раны, — адна надзея каторай жывець яна, — гэта ядыны сын яе Лаўрук, даражэнькі сыночэк яе Лаўручок, во хто сядзіць у яе грудзях, як вірабей у цёплым гняздзе сваім…
Любіла яна сядзець на прызьбе, пазіраць сваімі старымі вачамі на цёмны лес, на адвечные хмаркі і думаць…
І панаваў смутак ў яе вачах — усё жыцьцё сваё яна была гэтак загнана ўсімі, што калі нават і бывалі хвілі радасьці, то вочы не пакідалі выразу адвечнаго нямога клейма крыўды і здзеку…
Думала яна аб сыну сваім, каторы жывець у вялікім горадзе, думала і цешылася…
Жывець ён сабе там панам, як людзі кажуць…
Лаўручок яе, быўшы ешчэ хлопчыкам гадоў дзесяці, спадабаўся вельмі пану Шчубальскаму за прыгожы від і спрытны вум і пан, быўшы бяздзетным, забраў яго к сабе у свае пакоі, адзеваў па панску і падвучыўшы крыху атдаў пасьля у горад вучыцца.
У лістах да пана часамі успамінаў ён і бацькоў сваіх, каторые з радасьці і уцехі проста ня ведалі што рабіць…
Жартачкі гэткаго удалаго сына даў ім Бог! Першы раз як ён на Каляды прыехаў з гораду да пана, дык бацькі яго зараз прыляцелі на панскі двор і доўга атстаівалі у кухні пакуль сынок зьявіўся к ім, але шчасьцю іх канца не было як угледзілі яго у чорных суконных вопратках з бліскучымі гузікамі, якраз асэсар! Праўда, калі маці кінулася да яго абыймаць і цалаваць дык ён засароміўся крыху і як бы адсунуўся у бок…
— Апанеў! — казала потым маці — і дэлікатным зрабіўся і гаворыць па панску!..
— Эт! — казаў бацька — думаеш што, ды і ён панам будзе!.. Глядзі як ён ужо сьмяецца з нашай гутаркі ды з нас, гэта мне не надта падабаецца!..
Але маці не звертала увагі на гэта ды сьлепа радавалася сваім сынам, хвалючыся ім і фанабэручыся перад усімі па ваколічных вёсках. Скора цаны выехалі зусім адгэтуль і с таго часу яны ўжо болей не бачылі свайго Лаўручка…
Тымчасам Лаўрук вучыўся далей, кончыў гімназію і пан выправіў яго у вуніварсытэт на эдукацію.
Бацьком сваім ён ніколі нічога не пісаў, але пан атдаўшы у арэнду двор, усё-ж такі сам прыезджджаў штогод даведацца, і расказываў ім, што Лаўрук вучыцца у адвакаты.
Цешылася маці безгранічна, во калі будзе ім падмога на старасць!
Цыпрук, праўда, казаў ей часта:
— Эт, дурная ты авечка, яго падмогу сарока хвастом замяцець, чэкай ад яго пад старасць пацехі, як ад рабой сучкі яек!
— Замаўчы ужо! Стары як малы! — злавалася Тэкля.
— А ты, брат — баба, зусім дурная авечка! — апраўдываўся Цыпрук, ці ты не бачыш што твой Лаўручок зусім чужым зрабіўся для нас с таго часу, як папаў пад панскую апеку, нешта ня цешыць ён мяне!..
Гэдак, не перэканаўшы яе, Цыпрук скора і паехаў на той сьвет.
Старая Тэкля асталася адна і тады ешчэ болей запанавала у душы яе цяга да сына свайго Лаўручка. Гэта быў увесь скарб яе. Матчыно сэрцэ аткрыло ўсе таемнікі свайго адвечнаго каханьня.
Заўсёды, калі была яна адна, то думала аб сыну сваём і дзякавала Богу, або, у суседак быўшы, гаварыла, што сынок такі і гэтакі і дзякавала Богу.
Смачна ей была сухая скарынка хлеба, а калі хлеба скупа было, дык і так было добра…
Эт, — думала яна — дык што-ж там… абы толькі схацела дык у Лаўручка свайго, вунь як зажыла-бы!.. абы толькі хацела!.. але пакуль што дзякаваць Богу!..
— Эх, Тэкля! Тэкля! — гаварылі ей часта суседкі — паехала б да сына у горад! Ці табе гэтак і век свой дажываць аднэй! Ніхто-ж на магіле тваей не заплачэ — не загалосе… Ты ж адна, як корч той на пасецы!..
І дзякаваць Богу! — адказывала яна — абы толькі захацела! Мой Лаўручок гэткі багаты, як людзі кажуць, што бадай багацей ужо самаго пана Шчубальскаго! абы толькі захацела!
Гэтак прайшла ешчэ пара гадоў. Зрабілася Тэкля сухой, нізенькай, згорбленай старушкай, зморшчэнная, як той грыб, бытцым земля цягнула яе да сябе ўжо…
— Вось дурная! — казалі людзі — маець гэткаго багатаго сына, а сама бадзяецца невядома як і дзе!
Падыйшлі Каляды. Увесь Божы абшар быў пакрыт чыстым, белым сьнегам… Вёскі былі занесены гурбамі, бытцым казачные замчышчы… А лес зрабіўся гэткім прыгожым у белым уборы сваім, проста наздзіў.
Усе рыхтаваліся на сьвята толькі старой Тэклі сумна было на душы…
— Бадай апошніе Каляды прыдзецца мне справіць; зусім ўжо я слабенькай зрабілася…
Не хацелося ей аднэй астацца ў пустцы сваей, каля лесу, і пад жудасным выцьцём ваўкоў куцьцю ладзіць…
І давай, бытцым гарачые вугальля закрытые попелам, выгартаць с сэрца на верх, свае захаванные жаданьня, сваю глыбокую веру у даражэнькаго сына… — Давай — думае — дабяруся я ўжо да яго… бадай ці дацягну да вясны. Шмат дакучаць я яму ня буду тамака, бо дзе яму там клапоціцца аба мне і шкада яго…
— Пайду да сына! — разнесла яна назаўтра па ўсей ваколіцы і гэтак намалола ім рознай гутаркі, што проста ўсіх суседаў зайздрасць прабрала: — жартачкі гэткаго сына маіць! Ен там у судох цэлы асэсар, паперы пішыць і ўвесь сьвет проста да гары нагамі вернець…
Ускінула Тэкля хатулачку на плечы, пару лапцей на запас узяла і паппрашчаўшыся з бабамі, пусьцілася у дарогу. Да гораду было міль шэсць.
Выбралася раніцай на сьнежнае поле і цешылася.
Ажно памаладзела, — якраз на Каляды, на гэткае сьвятцо пападзе к Лаўручку.
Кажуць, ён там ажаніўся з багатай паненкай, напэўна ўнукі — жэўжыкі ёсць ўжо і ўсьміхнулася яна шчасьліва… — Дзякаваць Богу — выгаварыла яна перапоўненым сэрцам і адвярнула таўстую хустку ад вачэй, каб разглядзець ці шмат ужо дарогі прайшла:
— Уга! — і ня думала, проста ногі самі нясуць мяне, якбы трыццаць гадоў таму назад і марозу не дбаю!..
І ешчэ з большым імпэтам нясьлі яе старые ногі да роднаго сына на Каляды…
І шчасьце яе расло… Вось дзе жаданьне сэрца яе споўніцца!.. вось калі зажывець яна, як сыр у сьметане!..
— Глупства што часамі нябошчык Цыпрук гаварыў… Як гэта ён мяне ня прымець? — я ж яго матка!… я-ж яго гадавала і карміла… ён жэ ўся пацеха мая…
∗ ∗
∗ |
О вера, евлепая і моцная, у якіх бы формах ты не выяўлялася у душы чэлавека, а заўсёды нешта вельмі прыемнае шэпчэш гаротніку на вуха і лягчэй робіцца ярмо на балючых плечах. Скуль бярэш ты свой дзіўны напітак?.. Як нешчасны тые, у каторых вера нішчыцца, як туман… чэлавек робіцца адзінокім… адзінокім… і гінець без сваей апошняй апоры…
∗ ∗
∗ |
Кончыўся дзень. Тэкля начэвала у незнаёмай вёсцы. Добрые людзі накармілі яе і абагрэлі. Яна ўсім разсказывала, што ідзець на Каляды да сына і гэтакім тонам, гэткай шчасьлівай гутаркай, ажно селяне з нейкай асобнай павагай пазіралі на яе ды пачалі прасіць, каб яна там у сына за іх заступы прасіла у судох… Ранюсенька яна зноў кранулася ў дарогу. Скрыпеў сьнег пад яе нагамі, белые абшары сьнежных палёў дрэмалі пад супакоем нямой цішы…
Рэдка — рэдка калі дзе на хваі закаркае варона ды, падымаючыся у верх, страсяне з галін вялікіе комы сьнега…
Рэдка, рэдка калі фурманка пакажэцца з лесу. Сермяжнік занукаець на кабылку сваю на розные лады, упрэцца у аглаблю, натужыцца і — ні з мейсца.
Рэдка-рэдка калі званочок зазвоніць і панскіе санкі віхрам панясуцца па нямому беламу гасьцінцу…
А Тэкля ідзець ды ідзець…
Млеюць старые ногі… атопкі як калоды зрабіліся цяжкіе і цвёрдые, але нічога — горад блізка.
Ужо здалёку відаць купалы цэрквоў і касьцёлоў, каторые золатам у небі адліваюцца… Вось ўжо і муры рознафасонные мігацяць… Вось ўжо і гоман горада даходзіць да вушэй яе… Дзякаваць Богу… скора ужо споўніцца яе жаданьне… У старых мутных вачах бліснуў радасны аганёк…
— Нічога — у сына адпачынну, старые косьці свае выпрастаю!..
Вось пачаліся цёмные вуліцы шумнаго, як бы ашалелага, гораду… Тут ужо Тэкля збілася с толку і ня ведала куды павярнуцца, у каго дапытывацца… Людзі сьпешаюць, піргаюць, звозчык чуць не пераехаў яе. Жутка зрабілося ей…
Адважылася яна папытацца аднаго, другога га, дзе тут яе сын жыве? Ен тут «аблакатам»… Лаўруком завецца…
Хто пажартаваў ды паглядзеў на яе як на дурную… Хто адвярнуўся ды пашоў сваей дарогай, а хто з жалю торкаў ей у руку капеечку… І гэткім парадкам нехта давёў яе да гарадавога.
Той пачаў распытывацца і ніякаго толку не дабіўшыся павёў яе у вучастак. Там яна перэначавала галодная і змерзлая. Назаўтра даведаўшыся хто гэта яе сын, адвялі яе да яго да самых пакоёў.
Стукалася, стукалася яна у дзьверы, пакуль нехта атчыніў высунуўшыся напалову, і паглядзеўшы на яе крыкнуў: — Ідзі!ідзі! канца німа жэбракам гэтым!
— Пусьціця, я да сына свайго іду, да Лаўрука! — Ахрыпшым голасам казала яна.
Да Лаўрыка?! да сына?! да Лаврентія Кіпрыяновіча?! — здзіваваўся той.
— Ага!ага! — падхапіла Тэкля, — я — яго маці.
— Той змерыў яе з ног да галавы, пакуль яна расказывала, што яна з вёскі да Лаўрука на Каляды прыйшла, і з усьмешкай пусьціў у кухню.
Тут сабралася таўпа слуг і давай шушукацца і распытывацца.
Тымчасам атчыніліся дзьверы з другой стараны — ды увайшоў малады пан у чорным сурдуці…
— Лаўручок мой! Сынок мой! — Як непрытомная кінулася Тэкля да яго усім імпэтам матчынаго каханьня… — Роднен… — перасеклася яна на сярэдзіне слова, бо ён раптам пачырванеў аглянуўшыся на слуг, ды хрыпла крыкнуў:
— Чаму вы пускаеця у пакоі розных жэбрачэк шалёных!!.
— Ідзі! ідзі! — звярнуўся ён да яе глуха, адрывіста, як не сваім голасам. — Ідзі старушка! я цябе… не знаю!..
— А сынок мой, а Лаўручок ты мой! Маткі сваей не пазнаеш?!. — Як раненая, крыкнула. Я Тэкля. — Гэ-таж…
— Вон! — загаманіў ён і, бразнуўшы дзверамі, пашоў у пакоі… Той самы лёкай выправадзіў яе за дзьверы…
Як зыйшла яна з малеваных сходаў, як апынулася на шумным тротуары каля варот, яна сама не памятала. Ачнулася яна тольуі тады, калі той самы лекай ешчэ раз выйшоў да яеі торкнуў ей у скурчэные ад холаду пальцы нейкіе бумажкі…
— Ад пана! — буркнуў ён і адвярнуўся…
Старэчые мутные сьлёзы затуманілі яе распаленые вочы, нешта хруснуло, зламалося у балючых грудзях яе…
І яна нават ня чула, як з акалелых пальцоў яе выпаў гасьцінец роднаго, доўгажаданаго сына і неколькі трохрублёвых, як бязцэнные паперкі прыліплі да макраватаго тротуару…
Змітрок Бядуля.