Збор твораў (Гартны, 1929—1932)/2/Шукаючы працы
| ← „Дойдзем, сынок“ | Шукаючы працы Апавяданьне Аўтар: Цішка Гартны 1929 год |
Сымонка-інжынэр → |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: Шукаючы працы. |
Прапануем да спампаваньня!
ШУКАЮЧЫ ПРАЦЫ
Падыходзіў вечар. Сонца спускалася за лес, і з-пад зялёных куп ялін і хвой выглядала доўгімі, тонкімі космамі праменьняў няшырокае гала, перакроенае дарожкаю, якая вілася выкрутасамі праз гала к лесу. З аднаго боку дарожкі ўпярэмежку — то калдобістай, гразкай, то сухой, па калені пяску, — гэта гала было з поплаву ў куп’ю, вытаптанага гавядаю, а з другога — з іржышча, дробнага й нізкага.
Дарожка выходзіла з-за пяшчанае горкі і, верцячыся, у другім канцы гала хавалася ў лесе. На гранічцы гэтага лесу, якраз у тым самым месцы, дзе дарожка пахільвала за першыя хвоі, тырчалі два пянчукі, — відаць было, што з нядаўна сьсечаных ялін.
— Ну, вось, гэтта мы й спачынем! — прысядаючы на адным пні, сказаў Цімох да таварыша Ігната.
Ігнат спыніўся і старэнна адсопваўся, азіраючыся вакол і на сонца.
— Ня раджу садзіцца, а то спозьнімся! можа ўжо параход прыйшоў… Лепш хадзем на прыстань, а то яшчэ пакуль зойдзем… — не згаджаўся ігнат.
— А ласьне ты не ўтаміўся?
— Што-ж зробіш! Утаміўся-не-ўтаміўся, а трэба йсьці… А ты-б хацеў неўшманкі ўбраць сорак вярстоў! Не-э, браце! Да гэтага мы яшчэ цэлы дзень нічога ня елі, а галоднаму прайдзі па гэтых пяшчышчах!.. Пэўна ўтомішся… Але нічога не парадзіш — трэба працы шукаць і гэткімі сьцежкамі… Бачыш!..
Цімох балюча ўсьміхнуўся.
— Затое памяць астанецца на ўсё жыцьцё… Некалі, вось, цікава будзе ўспомніць…
— Але ўсё-ткі садзіся ды пасядзем, — тузнуўшы Цімоха за крысу, папрасіў Ігнат. — Што некалі будзе — то будучына, а пакуль мы жывем цяперашнім; не пагоршым становішча — садзіся. Прыстань недалёка; пачуем гудок і дабяжым.
Цімох пярэчыў, але нядоўга — зьнямога перасільвала й цягнула прысесьці пасядзець: балелі ногі, калола ў пяткі, даваў аб сабе знаць голад. Цімох здаўся й прысеў на суседнім пянчуку.
— Ага, такі на маім стала, — пакпіў Ігнат.
— Здаўся, як бачыш. Паняволі здасіся, калі жывот падцягвае, — адказаў Цімох і пры гэтым пасьпешна азірнуўся ўбок, на лес.
З гушчы лесу даносіўся к хлопцам стук калёс і выразны гоман людзей. Хлопцы прыслухаліся.
— Ах, глядзі ты, як сёньнека запазьніўся параход! Гэта-ж падумаць. Цэлую пору амаль прастаялі на прыстані, — казаў грубы голас.
— А чародны, бадай, толькі заўтра йсьціме, — адказваў другі, ня менш зычны.
Грукат калёс, блізячыся да хлопцаў, рабіўся гучнейшым ды гучнейшым.
— Ну, цяпер можна будзе ўсё распытаць у падводчыкаў, — сказаў Цімох.
— Як быццам табе лягчэй стане ад гэтага, — папярэчыў Ігнат.
— А ўсё-ж, ведацьмем, як і што расплянаваць наступнае.
— Ды хопіць яшчэ, браток, памардавацца.
— Не навіна. Выберамся. Дастанем тое, чаго шукаем. Ці варта сумаваць! — пабадзёрыў таварыша Цімох.
— А я ня вельмі і журбую. Толькі ўсяго, што неяк не па сабе робіцца так доўга бадзяцца. Бачыш, на вуліцы восень, самы сэзон у нашых мясцох, а мы ўсё шукаем.
Пакуль яны перагаварваліся, фурманкі праехалі залом дарогі і апынуліся перад імі. Фурманак было з дзесятак; маленькія драбінкі, апалукошаныя, былі завалены мяшкамі мукі. Мізэрныя, дробныя конікі, упінаючыся на ўсю сілу, паціху цягнулі па каляіністай, пабітай карэньнямі дарозе паклажу. Падводчыкі йшлі падвое, патрое і, матаючы нясьціханна пугамі, вялі гутаркі на звычайныя буднічныя тэмы. Колькі яе ў іх знаходзіцца! Сорак вярстоў дарогі ад Бражак да Альшанін — кожныя два-тры дні праходзіцца імі з тэю-ж шэраю спакойліваю гаворкаю. Па пяць, па шэсьць разоў пераказваюцца многія зьявішчы й здарэньні і не надаядаюць.
— Дзядзькі, — абярнуўся да падводчыкаў Цімох, — ці далёка адсюль да Бражак?
Некалькі чалавек акінулі яго з ног да галавы падазроным поглядам і з хітраю ўсьмешкаю на тварах адказалі ў адзін голас:
— А вам як-бы хацелася? Нічога, можаце аддыхаць, к цёмнаму зойдзеце.
— А параход на Кіеў, ня ведаеце, скора йсьціме? — падаў другое запытаньне Ігнат.
Падводчыкі, як згаварыўшыся, пакруцілі галовамі і крыху памаўчалі. Пасьля адзін старэнькі, з рэдкаю, шэраю бародкаю адказаў за ўсіх:
— Вось гэтага, браточкі, дык ня можам сказаць… Уверх, на Лоеў, толечкі што адышоў… А ўніз, штосьці казалі, нібы ўночы пойдзе…
— А на прыстані, скажэце, ці можна чаго дастаць зьесьці?
Падводчыкі весела зарагаталі.
— Наўрад, сынкі, — адказаў той-жа стары. — Тут і прыстань уся з двух-трох хатак. Глуш… Самім прыходзіцца ў Лоеў езьдзіць за прыпасамі.
— А вы-ж куды, хлопцы, едзеце? — запытаў ад сябе падводчык.
— Ды едзем, куды вочы глядзяць. Працы шукаем… Вось пяты тыдзень у дарозе: просім работы, а яе няма, — весела адказаў Цімох.
— Якое-ж вы работы шукаеце? — зацікавіліся падводчыкі.
— Якое! якое хоць! Самі мы — гарбары, а цяпер нам абышто рабіць.
— Так, цяпер цяжка дастаць службу… Папрабуйце трапіць у Кіеў, — парадзіў стары…
— Мужчы-ы-ны-ы! — пачуўся вокліч з поля, куды адехалі фурманкі. — Чаго-о вы та-ам!
Падводчыкі пакінулі Цімоха з Ігнатам і пасьпешна пайшлі на голас.
— Кепскія паперы, брат! Аддаляецца ад нас Кіеў. Параходу няма, а мо’ і ўначы ня будзе, а есьці — таксама канчаем… Прыдзецца на куфэрачках плысьці ў Кіеў… — жартаваў Ігнат.
— Я, бо, табе казаў, што гэты плян найгоршы… Залезьлі ў нейкую глуш і бадзяемся, як сьвет бяз вума… А ў Кіеве — што ты там знойдзеш?.. Давай, калі ёсьць што, перакусім.
— А вось, маеш акрайчык хлеба і крыху сала. Сьпячы, калі хочаш, — дастаючы з торбачкі, сказаў Ігнат.
— Чакай, я перадумаў, — спыніў Цімох, ухапіўшыся за руку таварыша, — я думаю гэтак зрабіць: пойдзем раней на прыстань і выпытаем, як і што з параходам. Ня пойдзе сёньня — будзем старацца спажывы… А то мы тут разложымся з агнём, а там параход — шусь і кончана.
— Давай, пойдзем! — згадзіўся Ігнат.
Яны падняліся, закінулі за плечы клумкі і выйшлі на дарогу.
На дварэ патрошку цямнела. Між кустоў і дрэў гусьціўся змрок. Разам з цемраю спадала на землю й асеньняя вільгаць. Пахла густым п’яным водырам ападаўшага лісьця.
Цімох з Ігнатам, разглядаючы па бакох, ішлі да прыстані. Кусок дарогі, які ім асталося прайсьці, здаваўся без канца-краю. Стомленасьць, змора, мітрэнжыла іх рухавасьці. Хацелася сесьці сярод дарогі, каб адпачыць, нарэшце, адкараскацца ад назойлівага, балючага пытаньня: дзе-ж канец іх дарозе? Цэлых пяць тыдняў, як яны сарваліся з месца, апынуўшыся без работы, і калясяць прасторы палёў, пераходзячы з месца на месца ў адшуканьні працы. Праелі заробленыя грошы, распрадаліся, многа разоў жабракамі заходзілі ў хаты, каб выпрасіць хлеба… Дакуль-жа гэта будзе? Не хапае магі чакаць. Выпетрала ўсякая вера, высахла надзея.
— Нарэшце, мяне абурае ўсё гэта… Выходзіць, што мы лішнія на зямлі… — выказаў Ігнат да Цімоха.
— Паганы лад — агню просіць, — адказаў Цімох. — Каб гэта прымеў, дык, ведаеш, зьнішчыў-бы дарэшты…
— Пачакай, брат, некалі ўспомнім і зараз адплацім.
— Успомніш ты. Ці ўтрымаешся на нагах да таго часу калі…
— А што? Зацягаемся, думаеш? Кінь! Усё-ж — маеш рукі! — працягнуўшы ўперад руку з сашчэпленым кулаком, пагрозіўся Ігнат.
— Мала хто ўважае твой кулак… А сунь лепш ты яго ў кішэню ды падлічы грошы, ці хопіць на месцы хоць на палубе? — пасьмяяўся Цімох.
— Напавер паедзем. У Кіеве заплацім.
Ігнат засунуў руку ў кішэню, пакалупаўся ў ёй, дастаў адтуль некалькі манэт.
— Лічы! Авось вырасьлі ў дарозе.
Ігнат спыніўся, рашчапіў кулак і пералічыў грошы.
— Сем рублёў, крапіся! — гукнуў ён удагон Цімоху.
— Сем? Го-о! Тут ня толькі да Кіева, а й да Адэсы хопіць.
— А калі, вось, прыдаць яшчэ маю жакетку, як ты думаеш, вёрст на трыста хопіць?
Абое расьсьмяяліся, ажно рэха аддалося ў лясной нетры.
— А ўсё-ж дачыльгікалі! Вунь канец лесу.
Яны ўскорылі хаду і хутка выйшлі з лесу. Хоць быў вечар, але стала шмат відней, чымся ў лесе. Хлопцы адначасна абвялі поглядам разьлёгшае перад імі гала, якое мо’ на вярсту цягнулася раўнінай, а далей абрывалася да спуску. Управа, недалеч ад лесу, стаяў маёнтак. Некалькі вялікіх стадолаў, пакрытых новымі гонтамі, абкружалі белы двухпавярховы палац. З бакоў палацу, як вартаўнікі, стаялі разгацістыя, у жоўтым уборы, клёны. У вокнах, глядзеўшых на дарогу, кудэю йшлі Цімох з Ігнатам, блішчала сьвятло. Чуліся мэлёдыі вясёлае музыкі, якую справодзілі рэзвыя, жыцьцёрадасныя жаночыя галасы. Маніла спакоем, вясёласьцю і бесклапотнасьцю.
Хлопцам не хацелася адрываць вачэй ад маёнтку, але, крыху адышоўшыся ад лесу, дарога заламала ўлева і затуліла палоскаю арэхавага маладняка белы палац. А ўперадзе, ганоў за трое-чэцьвера, раптам вынік шырокі, зьвілісты Дняпро. Хлопцы ўпіліся ў яго сваімі поглядамі. Туды, к захаду, дзе яшчэ смутна арала пабляднеўшае праменьне зайшоўшага сонца, Дняпро блішчэў алавянаю фарбаю, а чым бліжэй, тым алавянасьць цямнела, гусьцілася й зьлівалася з афарбоўкаю берагоў. То бліжэй к Дняпровым хвалям, то адышоўшыся ад іх на сажні і гоны, стаялі пажаўцелыя дзярэўцы… У адным месцы яны згушчаліся ў шчыльную грамаду і напіралі на стромкі бераг рэчкі цёмнаю сьцяною гайку. Па другі бок Дняпра слаўся нязьмераны паглядам абшар лугу. Між рэдкага хмызыняка высоўваліся стагі парудзелага сена.
Дняпром ішлі плыты. Да хлопцаў дасягалі галосныя выкрыкі плытнікаў, якія нясьціхана бегалі то ўзад, то ўперад даўгіх, паламаных плытоў. Блішчэлі агоньчыкі і на плытох і на беразе.
Цімох з Ігнатам падходзілі да Дняпра з правага боку. Каля прыстані бераг паступова спускаўся к рацэ. Невялічкая, зьбітая з дошчак і пафарбованая жоўтаю фарбаю прыстань плавала на вадзе, будучы прычэпленай да жалезных калоў, убітых наводдаль ад берагу жалезнымі ланцугамі. Вузкая ўсходня зьвязвала бераг з прыстаньню.
З левага боку ад прыстані, прытуліўшыся да ўзгорку, стаялі тры старэнькіх хацінкі. Некалькі падводаў паражняком чагосьці чакалі. Падводчыкі раз-у-раз паглядалі на прыгнаныя да берагу барліны й лайбы.
Хлопцы спусьціліся з пакатасьці, агледзеліся вакола і, не заходзячы ў будынак прыстані, прыселі на ляжаўшым каля прыстані бервяне.
— Вось і прышлі, — сказаў Цімох, — цяпер можна супачыць. Штосьці ціха на прыстані, не спадзявайся на параход.
— А ведаеш, — ідзі, браток, запытай у каго-кольвечы, — парадзіў Ігнат.
— Калі йсьці, дык давай абудва пойдзем. Чаго-ж сядзецьмем тут.
Хлопцы падняліся і пайшлі ў прыстань. У дзьвярох багажнага аддзяленьня стаяў служачы прыстані, пільна разглядаўшы якуюсьці паперку.
— Скажэце, калі ласка, калі йсьціме параход на Кіеў? — запытаў служачага Цімох.
— Ня ведаю, — коратка й нялюдзка адказаў служачы.
— А хто ведае? — кінуў упічна Ігнат.
Служачы крыху памаўчаў, нэрвова павярцеўшы ў руках паперку, пасьля спакайнейшым тонам адказаў:
— Чакаем ноччу… А здарыцца, што заўтра вечарам. Цяпер няма пэўнага расьпісаньня. Можаце спакойна спаць…
Хлопцы маўкліва паціснулі плячыма, паківалі галовамі й пайшлі ў пасажырнае аддзяленьне.
— На, вось, якая добрая хата, — жартаўліва праказаў Ігнат, уваходзячы ў маленькую, абстаўленую дзьвюма заслонамі й сталом каморку. Малюпаценькае вакенца пускала ў яе шэры змрок.
У каморцы ўжо сядзела чалавек пяць пасажыраў. Кожны з іх быў заняты сваімі думкамі і ніхто не зьвярнуў увагі на Цімоха і Ігната.
— Можна асядаць! — пасьмяяўся Ігнат. — Вось, пэўна, і гэтыя людзі ў наш бок едуць…
— А вы куды? — паглядзеўшы на Цімоха, запытаў малады здаровы пасажыр.
— На Кіеў! — адказаў Цімох.
— Туды-ж і мы… Але, кажуць, ня скора будзе йсьці параход. Заўтра к вечару. Вы пыталіся?
— Пыталіся. Тое самае й нам сказалі… Будзем чакаць…
— А скуль вы едзеце? — пацікавіўся здаровы хлапец далей.
— Работы шукаем. Больш месяца ўжо езьдзім і ходзім і нічога няма. А вы адкуль едзеце? — запытаў Ігнат.
— А мы якраз з работы. На барлінах працавалі, а цяпер едзем дадому. Вось толечкі з Лоева пехам прышлі.
Цімох з Ігнатам прыселі каля размоўніка.
— Што-ж, зарабілі трохі грошай? — пацікавіўся Ігнат.
— Эт, зарабілі! Не вялікая мацыя. Праца занадта цяжкая. Але рублёў па трыццаць вязем дамоў. Будзе крыху пададзецца.
Хлопец паглядзеў на свае порткі, у некалькіх мясцох лапленыя, усьміхнуўся сам сабе і сказаў да Ігната:
— Вось як ходзім — у сьвята і ў будні. Трэба-ж прыкрыць цела. Вось і прыходзіцца згаджацца на ўсякую работу, без разбору… Вы… — хлопец агледзеў Цімоха і Ігната, — вы ўсё-ткі яшчэ маеце ў што адзецца. Каб на мяне, я-б і ня тужыў аб рабоце. Хадзіць ёсьць у чым, — а яды можна дастаць.
— Адкуль? — запытаў Ігнат.
— Адкуль? Ды хоць бы тых самых картопель напёк — і хопіць. Чаго там перабіраць многа… Жывуць-жа людзі пры рабоце і на картоплях…
Усе ўтраіх засьмяяліся. Паглядзеўшы на іх, ухмыльнуліся і яшчэ трое пасажыраў, з якіх адзін пажылы, з абросшым тварам, выглядаючы мурынам, а двое маладых белакурых хлопцаў.
— А добра кажаце, — падхапіў Цімох, — картоплі ня дрэнная рэч. Аднак у нас няма чаго есьці — вось трэба пабегчы пашукаць дзе-кольвечы картопель.
— Там, на горцы, здаецца, я бачыў, — прыпомніў Ігнат, — пэўна панскія. Скокні накапай, калі маеш ахвоту. Мне то, прызнацца, ня хочацца. Лепш тут пасяджу.
— А я пайду. Толькі ўжо ты, Ігнат, ня квапся на картоплі, а то дарма. Не дастанеш ад мяне.
Цімох устаў з заслону і паглядзеў у ваконца.
— Пайду!
— Жадаю посьпеху, — паслаў удагон таварышу Ігнат, — добра парадзілі, — дадаў ён, адвярнуўшыся да суседа. — А то, вось, выпатрашылі ўсе торбачкі, а цяпер хоць язык на паліцу кладзі. Пакуль там яшчэ да Кіева — ня вытрымаем. У Кіеве-ж жакетку з плеч і побаку, а тут…
— Вы прадасьцё жакетку? — ухапіўся за Ігнатавы словы яго размоўнік.
— Прадам, абы грошы.
— Я купляю, дайце прымерыць…
Ігнат зьдзеў з плеч жакетку і падаў яе размоўніку. Той хутка распрануў падраны суконны паўхалатак і адзеў Ігнатаву адзежыну. Жакетка прышлася па меры і на многа пахарашвала хлопца, робячы яго роўным і стройным дзяцюком. Гэту асабістасьць крамнае вопраткі хлопец сам скмеціў і чуўся, што яму яна пасуе. Пахаджваючы па каморцы, ён пільна паглядаў на крысы, працягваў рукі, саджаў іх у кішэні і аглядаўся назад.
— Ну, Фомка, падыходзіць? — абярнуўся ён да чорнага мужчыны.
— Як на цябе шыта, — адказаў Фомка. — Сьмела купляй. Прыедзеш дадому — Тэкля не пазнае. Купляй, Піліп, купляй.
— Слухайце, — абярнуўся Піліп да Ігната, — навошта вам вязьці яе ў Кіеў, калі я тут магу купіць. Восем рублёў выкладаю.
Ігнат засьмяяўся.
— Параход завязе. Затое ў Кіеве цэлых дванаццаць вазьму, калі ня больш. Паглядзі, якая работа, які тавар, ды няношаная зусім.
— Дам дзевяць і хай сядзіць на мне. Прагадаеце на Кіеве. Там вас абдураць, а гэта даю чыстыя, запрацаваныя шчыраю працаю дзевяць паперачак. Слухайце… На гэты грошы ў Кіеве лепшую купіце, — упрашваў Ігната Піліп.
Але Ігнат рашуча настаяў на сваім. Хлопец неахвотліва зьняў з сябе жакетку, яшчэ паварочаў яе некалькі хвілін у руках і, аддаючы Ігнату, сказаў:
— Успомніце, ды позна будзе. Дзевяць рублёў пры дарозе не валяецца… Бярэце, кажу…
Пакуль яны таргаваліся, Цімох пасьпеў нарваць картопель і разлажыць агонь. Промень раптам лінуў у вакенца пасажырнай і зьвярнуў на сябе іх увагу.
— Вунь ваш таварыш ужо агонь расклаў, — падаў першым чорны пасажыр. — Глядзеце, як шугае, ажно іскры сыплюцца ў Дняпро.
Ігнат падышоў да вакенца і паглядзеў. Яго пацягнула на двор. Але толькі ён падышоў да дзьвярэй, як яны знадворку адчыніліся, і ў пасажырную ўвайшоў Цімох.
— У цябе, Ігнат, пэўна, сала крыху засталося! Пашукай, устроім добрую вячэру. Картоплі ўжо загорнуты ў попел. Ня толькі ў памешчыка баль — зробім і мы тое самае. Вытрасай торбы.
Абое ўзялі клункі й пачалі іх патрашыць. Павымалі начыньне, бялізну, парваныя хвартухі і кніжкі. Усё гэта разлажылі на ўслонах. Пасажыры паўступалі ім месцы, гледзячы на іх.
— Няма нічога, — вывернуўшы торбачку, сказаў Цімох.
— Няма, бо зьелі. Я табе кажу, што ўсё кончылі; табе здаецца, што асталося, — адказаў Ігнат, перабіраючы свае рэчы на ўслоне.
— А вось, глядзі, — весела выкрыкнуў Цімох, паказваючы на маленькі кусочак сала, запаўшы між лістоў кніжкі.
Ігнат, а за ім для цікавасьці трое пасажыраў, падыйшлі да Цімоха, нахіліліся к услону й пачалі ўзірацца на сала, як на якое дзіва.
— Маладзец, затое табе больш трэ’ ўдзяліць, — пажартаваў Ігнат.
— Хопіць картоплі спрыснуць па каплі, — дадаў чорны пасажыр і засьмяяўся.
— Толькі-б яны ў мяне не пагарэлі там, — схамянуўся Цімоха і, кінуўшы з рук торбачку й бялізну, пайшоў у дзьверы.
— Прыходзь, Ігнат, да агню, — пазваў ён з-за дзьвярэй.
— Прыду, — згадзіўся Ігнат, сьпяшаючы ўкладаць у торбы ўсё вынутае з іх.
— Работы больш, як сала, — пасьмяяўся ён.
Пасьля, уклаўшы ўсё чын-чынам у торбачкі, Ігнат завязаў іх і разам з адзежаю Цімоха ды сваёй палажыў камячком у кутку каморкі на ўслончыку.
У гэты час у пасажырную зайшоў вартаўнік прыстані з маленькаю лямпачкаю ў руцэ. Праз чыста выцертае шкло глядзеў на голыя жоўтыя сьцены каморкі маленькі куравы агоньчык, ад якога не рабілася ні сьвятлей, ні весялей.
— Гэта нам асьвятленьне? — запытаў вартаўніка чорны пасажыр.
— А то-ж каму? Ці ня хопіць, думаеш? — адказаў вартаўнік прыстані, вешаючы лямпачку над дзьвярыма: — спаць можна і ўпоцемку; гэта толькі для далікацтва.
— А калі параход пойдзе на Кіеў? — задаў пытаньне Ігнат.
— Пойдзе, ня будзеце ў нас зімаваць, — пасьмяяўся вартаўнік і вышаў.
— Ліха іх ведае, — адазваўся чорны пасажыр, агідна плюнуўшы, — дапытацца ў людзей нельга. Ты к яму пачалавечаму, а ён да цябе, як сьвіньня: або мармыне сабе пад нос што-кольвечы, або й зусім нічога ня скажа. Як-бы злы на каго, а спаганяе злосьць на табе. Дапытайся ў гэткіх толкам, каб іх халера ўзяла…
— Бо надаядае і ім, — адказаў ўвесь час маўчаўшы пасажыр у крамным паношаным паўхалаце ды ў новай шапцы, з сівою раскладзістаю на шырокім твары барадою, — кожны пытае, кожны косьніцца яму ў вочы, а таго ня ведае, што ім самім нічога невядома…
— А каму павінна быць вядома, як ня ім? — падняў голас чорны. — На тое яны й служаць па гэтай справе. Нябось, не зьверадзіўся-б, каб сказаў. Але чалавеку дзела ніякага няма да цябе: ён дома, а ты хоць захлыніся тут. Вось, бачыце, ласьне добра гэтым хлопцам, калі ўжо прыпёрла да картопель і да жукеткі… Пэўна, ім хочацца ведаць, калі пойдзе параход, дык мусіць…
Пакуль ішла гэта гутарка, Ігнат крыху паслухаў, пасьля, нібы дапомніўшы, што яго чакае Цімох, вышаў з пасажырнай.
На дварэ было цёмна. З ціхае пагоды пачаўся халаднаваты паўночны вецер, які гнаў з-над лугу за Дняпром шырокую палосу палавых хмар. Дняпро ўжо быў разгойданы і катаў усьцяж свайго цячэньня шарэнгі хваль, якія на сваіх хібах несьлі белую брыжастую пену. Краі хваль беглі к берагу і роўным аднагучным плескам змывалі жоўценькі пясочак, гайдаючы ўсьцягнутую на яго зялёную лодачку. Чуць прыметна, але ўвачавідкі больш ды больш пачынала раскалыхвацца будыніна прыстані. Галасы плытнікаў несьліся з ветрам на пыхаючы промень раскладзенага Цімохам агню.
Ігнат паціху, узіраючыся ў твар Дняпра і кідаючы вачыма даверху, абыйшоў вакол прыстані, прайшоў сходні і падышоў да Цімоха.
— Ну, як вячэра? — запытаў Ігнат.
— Можаш спробаваць. Вось гэтыя картоплі, — падаючы таварышу некалькі штук картопель, малюсенькіх ды пагарэлых, адказаў Цімох.
— Штосьці няўдачны яны ў цябе, — заўважыў Ігнат.
— Прыску, бачыш, няма: дровы паскудныя; прыходзіцца на жару — таму і пражацца…
Усё-ж Ігнат старанна абскроб з картопель прыгаркі, пастудзіў іх і ўсмак зьеў.
— Ведаеш што, Цімох, — абярнуўся ён да Цімоха.
— Што-о?
— Я думаю, што мы як-кольвечы выкруцімся з нашага становішча. Пакуль цеплавата, ды чым далей на поўдзень — тым усё цяплей, — а ў нас ёсьць лішнія рэчы. У мяне васеньняя жукетка, а ў цябе камізэлька, дзьве кашулькі… Цягаць іх з сабою — толькі лішні цяжар… А вось прыедзем у Кіеў, і… побаку. Заробім пасьля і справім… Як ты думаеш?
— Я нічога сказаць не магу — жукетка твая… У мяне, бачыш, зімняга нічога. Калі не шкадуеш…
— Шкадуеш — не шкадуеш, а калі чаго-якога, ды ў Кіеве ня знойдзем працы, то іншага выйсьця ня будзе, як толькі жукетку на рынак… Я перш думаў расквітацца з ёю тут… Адзін пасажыр як прычапіўся — прадай ды прадай — дык я ўжо хацеў…
— А колькі ён суліў? — пацікавіўся Цімох.
— Колькі! Дзевяць даваў, — адказаў Ігнат.
— А гэта добра… Наўрад ці можна за яе больш атрымаць.
— Мне здаецца, што ў Кіеве прадаўшы, і дванаццаць возьмеш? Ды к гэтаму, разумеш, шкадавата пакуль. А мо’ часамі і ня прыдзецца прадаваць… Успадом на работу і абыйдземся сяк-так. Бо зарабіць, брат, ня так лёгка…
— На, вось, яшчэ пару картопель, — разварушыўшы прысак, ажно пук іскраў рвануўся кверху, запрапанаваў Цімох.
— А ты-ж чаму не ясі? — падалікаціўся Ігнат, усё-ж маючы ахвоту на картоплі.
— Я ўжо здаволіўся — да цябе штук дзесятак зьеў… Так… Наконт жукеткі, пэўна, лепі пачакаць. Гатовы, чаго добрага, халады ўдарыць — тады згінай лапаткі…
Цімох не даказаў: зычны сьвіст параходу, раптам прарэзаўшы цемнату ночы, спыніў яго словы на языку.
Хлопцы мігам паўзьнімаліся на ногі і бегма пусьціліся к прыстані. Калі яны апынуліся каля ўсходняў, паўторны гудок, зусім блізка, яшчэ больш нашарахаў іх: яны мігам узьляцелі на прыстань.
— Які то параход? — запыталі разам удваіх у напатканага багажніка. — Не на Кіеў?
— Ды не, не! То буксір ідзе з запалкамі. Можаце супакоіцца, — адказаў той.
Але хлопцы, не давяраючы, пасьпяшылі ў пасажырную, каб забраць рэчы і быць напагатове.
Убегшы ў каморку пасажырнай, яны засталі ў ёй замест пяцёх чалавек, толькі двух, якія мятусіліся ў цемнаце, зьбіраючыся бегчы к пасаднай.
— Ну, як? На Кіеў? — пытаў барадаты пасажыр Цімоха.
— Хто яго ведае. Кажуць, што з запалкамі буксір прышоў. Ня пусьцяць садзіцца, — адказаў Цімох, шукаючы рэчаў.
— Нічога, рубель капітану ў рукі — і можна ехаць за мілую душу.
Гэта абнадзеіла хлопцаў і яны пільней заварушыліся.
— Дзе-ж мае манаткі? — раптам запытаў Цімох.
— Вось тут… вось… запалі адну сьпічку… — абмацаўшы клункі і хочучы праверыць іх цэласьць, папрасіў Цімоха Ігнат.
Цімох незамарудна дастаў запалкі, засьвяціў агонь і падышоў да Ігната.
— Глядзі!
Ігнат трохі памаўчаў, адчуўшы нядобрае, пасьля зацяжным стрывожаным голасам праказаў:
— Жукеткі няма… Няма… Сьцягнулі… Эх, жулікі, абармоты!.. Гэта тыя, што былі тут… Няма… Гмм… Вось і дзела…
— Няўжо? хто такі? як? ці ня тыя толькі? Вы ня бачылі іх? — абярнуўся Цімох да барадатага пасажыра.
— Пайшлі… ужо з паўгадзіны таму… Бяжэце, мо’ яны каля пераходу дзе… ён спыніцца ля барак… Бяжэце… Бачце іх — укралі ў безработных… абармоты…
Хлопцы перш ня ведалі, як быць, куды кінуцца і што пачаць; запальваючы сярнічкі, яны далей шукалі страчанае, прыглядаліся пад стол і ў куткі каморкі.
— Ды не, няма! Дарэмна! Трэба бегчы! — рашыў Цімох і хутка кінуўся ў дзьверы.
Ігнат некалькі хвілін затрымаўся, каб захапіць рэчы. Перавязаўшы сяк-так клункі, ён закінуў іх на плечы і выбег з пасажырнае.
— Бяжэце к буксіру! — кінуў у сьлед Ігнату барадаты пасажыр.
Яго голас пераняў новы рэзкі гудок параходу.
Абураны Цімох з Ігнатам пабеглі яму настрэчу.