Дэлегатка (1928)/Галіфэ
| ← У глушы | Галіфэ Апавяданьне Аўтар: Змітрок Бядуля 1928 год |
Тры крыжыкі → |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: Галіфэ (Бядуля). |
Прапануем да спампаваньня!
ГАЛІФЭ
Яны былі шырачэзныя, агромністыя. Яны расходзіліся з абедзьвюх ног направа і налева ў бязбрэжжа, у бяскрай, як два вялікія акіяны.
У такім галіфэ чалавек выглядаў ужо не чалавекам, а нейкім драбнюткім дадаткам да сваіх дзіўных ярка-сініх штаноў.
Галіфэ ён лічыў сваёй найвялікшай гордасьцю, сваёй перамогай на фронце новага быту.
Ён іх песьціў, няньчыў. Пылінкі на іх ня было, бо ён цёнгля іх чысьціў. Плюне на руку — і давай шараваць, гладзіць сваё галіфэ, каб гэтыя вялізныя торбы былі пульхлыя, бліскучыя, каб яны тапоршчыліся грозна ў бакі на страх ворагам.
Ён іх даглядаў, як добры машыністы глядзіць за сваёй машынай, як шчыры кіраўнік дзяржавай клапоціцца аб дабрабыце свайго краю.
Сам чалавек — нішто, ніякай значнасьці ня мае. Ён увесь у сваіх галіфэ. Усе заўважваюць не яго, а галіфэ.
Гэта яму вельмі падабаецца.
А калі людзі зварачваюць увагу на яго штаны, калі дзівуюцца, прыцягваюцца да іх, як да нейкага магніту, або адшарахваюцца, як ад страшных насарогаў, — тады чалавек, уладар гэтых галіфэ, даходзіць да найвышэйшага пункту сваёй асалоды, гордасьці і шчасьця.
Ён дабрадушна ўсьміхаецца, глядзіць зьверху ўніз на таго чалавека, як на нейкую нікчэмнасьць. Ды сапраўды, што значаць усе перад ім — перад яго галіфэ.
У сельсавеце, дзе ён сакратаром, ён не сядзіць на месцы, бо ад гэтага галіфэ псуюцца. Ён болей усяго стаіць над сталом і скрыпіць пяром на паперках.
Сяляне, праўда, шэпчуцца, нібы яго галіфэ — тое самае, што папоўскія рукавы, — надта шмат убіраюць у сябе чужой працы… Але што зробіш? Да яго ня прыступішся, да яго ня прырвешся, ён сыпіць на ўсіх такімі закавырыстымі слаўцамі, што аж страх бярэ. Ён так абставіў сябе портрэтамі вялікіх дзеячоў рэволюцыі; што ўжо нічога з ім ня зробіш — абарона!
Селянін зірне на галіфэ, на яго самога, на ўсё, што вакол абстаўлена, пачуе яго грымотны голас, якім страляе, нібы кулямётамі супакоіцца.
А калі бывае хто з сялян, які ня хоча й ня можа супакойвацца, бо крыўда ўжо праз меру вялікая, — тады ў чалавека ў галіфэ ёсьць вельмі добры спосаб супакоеньня. Ён скажа адно толькі слова — і чалавек зараз-жа робіцца ніжэй травы, цішэй вады.
Слова гэта моцнае:
— Контр-р-рэвалюцыя!
Чалавек у галіфэ так налаўчыўся казаць гэта слова, як лепей ня трэба. Відаць, у хаце сваёй добра напрактыкаваўся, нарэпэтыраваўся.
Так, мабыць, вялікі мастак Шаляпін не практыкуецца перад сваімі выступленьнямі на сцэне.
Ды і што мастацтва найвялікшых артыстых перад мастацтвам чалавека ў галіфэ!
Як прыдзе да яго селянін з нейкай крыўдай: блытаніна ў дзесяцінах на выплату падатку, неразьбярыха ў дзяльбе сенакосу, валакіта з дакумантам або што-кольвечы іншае, калі селянін праз меру прыстане да яго з сваёй справай, пробуе трымацца з ім за панібрата, ня зьверне належнай увагі на яго галіфэ, — тады пачуеш ад сакратара адно толькі слова:
— Контр-р-рэвалюцыя!
Твар у яго пры гэтым выглядае бязбожна-рэволюцыйным. Галіфэ тапоршчацца-хвалююцца, і ў тоне яго выкрыку адчуваецца нешта гордае і прыкрае, як-бы во-во накрыў селяніна на злым учынку.
Вельмі памайстэрску пераліваецца яго голас пры літары „р“ у гэтым страшным слове. Гэта ядраная літара як-бы дробіцца на кавалкі, а кожны кавалак расьце ў цэлую гару. „Р“ пераліваецца ў рэзкія трэлі, як-бы пілой рэжа чалавека. Выходзіць „р-р-р-р“. Цэлая тысяча „р“.
Гэтае слова прыбівае любога селяніна, як град прыбівае збожжа на полі.
Селянін у гэту-ж хвіліну пачынае думаць аб сабе, што ён сапраўды нейкі контр-рэволюцыянэр, нейкі праступнік перад савецкай уладай.
Селянін пачынае ў думках сваіх спавядацца:
А што я такое ўчыніў кепскае?
Селянін пачынае ў памяці перагортваць, пералістваць кнігу свайго быцьця… А можа там ёсьць нейкія чорныя пляміны, а можа там ёсьць… Ды хто яго, нарэшце, ведае, што там можа быць пры яго няпісьменнасьці. Можа сапраўды нейкая контр-рэволюцыя… Пісьменны ў галіфэ пэўна лепш ведае…
Селянін пачынае баяцца самога сябе, нібы ў ім дзесьці захована нейкая страшная пошасьць, ад якой ніяк не адкараскаешся. А пошасьць гэтая і ёсьць тая „контр-рэволюцыя“, якую так краснамоўна і кемна выцягнуў цяпер наверх чалавек пісьменны, у галіфэ, выцягнуў, як падшывальца з чужога саду.
Селянін апускае галаву, як асуджаны на сьмерць, — во ён стаіць перад карай. Зараз канец усяму. Ён палахліва таропіць вочы ў падлогу, углыбляецца ў сябе, як-бы ўспамінае нешта падобнае да сёнешняга выпадку, але што здарылася шмат гадоў таму назад.
Гэта было ў часы рэволюцыі 1905 году. Прыходзілі з гораду „забастоўшчыкі“ ў іхную вёску, гаварылі вельмі горача й проста пра слабоду. Панскія маёнткі гарэлі вакол. А ён з цэлай кампаніяй сялян таксама наладзіў „бунт“ — пашлі грамадой у панскі лес лыкі дзёрці. Назапасалі лык на цэлы год.
Праўда, казакі царскія пасьля іхнія скуры дзёрлі на лыкі. Яго самога тады называлі „бунтоўшчыкам“, „сыцылістым“. Чалавек у бліскучых гузіках гіркаў на яго, крычаў і круціў вусамі, круціў зграбна.
Вось крык таго царскага гарадавога напамінаў яму голас гэтага чалавека ў галіфэ… Той самы тон, тая самая заліхвацкасьць.
Праўда, у чалавека ў галіфэ няма вусоў, няма тых характэрных „бравых“, пашмальцаваных вусоў царскага тоўстамордага гарадавіка.
Але… Селянін скосу пазірае на сакратара ў галіфэ. Здаецца яму, што той круціць выабражаемыя вусы, забыўся і круціць выгаленае месца над губамі. А там, дзе павінны былі быць вусы, тырчыць густая шчаціна, нібы іржанё на асеньнім полі…
Селянін, як яму ні цяжка на душы, хоць ён вельмі зьбянтэжаны, — але пачынае ўсьміхацца.
Чалавек у галіфэ, які ўвесь час пільна пазірае за сваёй ахвярай, гэта заўважвае.
— Выхадзі адгэтуль, контр-р-рэволюцыянэр! — крычыць ён грымотным голасам, — а то ў халодную пасаджу!!!
Селянін соваецца задам да дзьвярэй і шэпча завяўшымі вуснамі:
— Па-па-паночак…
Чалавек у галіфэ глядзіць на яго з пагардай. Вочы злосныя, крывёй налітыя. На ілбе выступілі жылы, раздуліся ў сінія пугі. Гнеўна пачынае хадзіць па пакоі. Галіфэ шастаюць, як кавальскія мяхі. У вачох мятусіцца. Сакратару здаецца, што на яго плячох яшчэ блішчаць тыя залатыя пагоны, якія аздаблялі яго колькі гадоў таму назад. А ў вушох зьвініць водгалас яго ўласнага слова:
— „Контр-р-рэволюцыя“!
1925