Дэлегатка (1928)/Белы певень
| ← Пуд жыта | Белы певень Апавяданьне Аўтар: Змітрок Бядуля 1928 год |
Дзед Арцём → |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: Белы певень. |
Прапануем да спампаваньня!
БЕЛЫ ПЕВЕНЬ
Дык вось яно — апавяданьне пра белага пеўня.
Яно поўна трагізму.
Тут заблытана яшчэ адна асоба — Язэп, малады дзяцюк.
Хто з абодвух вінавайцаў гэтай гісторыйкі больш пацярпеў: ці белы певень, ці Язэп — ня лёгка судзіць.
Пачнем з Язэпа.
Язэп стараўся выкінуць з памяці цяжкае, агіднае, якое ён перажыў у пастарунку паліцыі. Аднак увесь час шчыкатаў нос і горла пах крыві і поту.
Язэп глыбока дыхаў, чысьціў нос, паласкаў горла — нічога не памагло. Салёна-прыкры смак пранізваў усё яго цела.
У яго ўяўленьні жудасьць, нядаўна перажытая, разгортвалася яркім малюнкам, пачынаючы з канца і канчаючы пачаткам.
Ён ляжаў у пастарунку на бруднай падлозе з зажмуранымі вачыма. Яго аблілі халоднай вадою. Ён адчыніў вочы. Барабаніў зубамі ад холаду. Над ім стаяў нахілены жандар і ўглядаўся ў яго пранікаючымі, гарачымі, чырвонымі ад злосьці вачыма.
Жандар запэўніваў Язэпа ў адным учынку:
— Ты падпаліў маёнтак пана Ашынскага! Ты, халера, псякосьць!
— Дальбог, ня я! — хрыплым голасам стагнаў Язэп тое самае, што гаварыў ужо мо‘ сто разоў.
— Твой бог такая сволач, як ты сам! — грымнуў жандар.
Дзеля пацьвярджэньня сваіх слоў ён штурхнуў Язэпа ботам у левы бок.
Тут істужка ўспамінаў атуляецца туманом. Язэп ад такога штурхача абамлеў у другі раз.
У другі раз яго аблілі халоднай вадою.
Між Язэпам і жандарам вялася доўгая барацьба: жандар запэўніваў, што Язэп падпаліў маёнтак. Язэп аднеківаўся.
Нарэшце напалі на іншы сьлед.
Язэпа адпусьцілі — зьняважанага, пакалечанага.
∗
∗ ∗ |
Язэп ішоў дахаты.
Усё цела ныла ад болю. Выпыты жандара ён адчуваў кожнай косткай, кожным мускулам. Яму здавалася, што гэта ня ён ідзе, а нейкі незнаёмы чалавек.
Гэта было ў поўдзень. Асеньні дзень быў вельмі цёплы і лагодны. Здалёку блішчэла срыбным поясам рэчка Сьлязанка. Тут была беларуска-польская граніца. Вёска, дзе жыў Язэп, была над самай рэчкай.
Язэп углядаўся ў слупы з польскімі арламі. Мёртвыя арлы мітусіліся ў яго вачох, дваіліся, траіліся. Яму здавалася, што чуе іхні дзікі клёкат.
На савецкім баку рэчкі стаяў чырвонаармеец на варце. Яго стрэльба блішчэла на сонцы, раскідваючы сталёвыя праменьні.
Язэп з зайздрасьцю глядзеў на той бок і ціха стагнаў. Арлы загарадзілі дарогу туды — у суседнюю, блізкую вёску…
Супроць Язэпа на вуліцы стаяў яго блізкі сябар Міхалка дзівіўся на яго.
— Чаго лыпіш вочы? — зазлаваўся Язэп.
— Язэп, гэта ты? — зьдзівіўся Міхалка. — Ну і адчыкрыжылі цябе палякі! Ледзь пазнаў…
Міхалка з страхам пазіраў на сіні напухшы твар Язэпа і ківаў галавой:
— Ну і размалявалі…
— Так паноў некалі маляваць будзем! — хрыплым голасам адказаў Язэп і пайшоў далей вуліцаю вёскі.
У сьметнікі на вуліцы капаліся куры. Сярод іх разгульваў стройны, белы, як сьнег, певень. Ён клікаў-зваў курэй з кучы на кучу на спажыўныя знаходкі. У сваёй белай халамідзе певень выглядаў як духоўная асоба, якая вядзе за сабою дэвотак-багамолак.
Язэп зацікавіўся гэтымі багамоламі. Пільна ўглядаўся ў іх.
Белы певень зьвярнуў увагу на Язэпа. Зірнуў на яго скоса адным вокам, кудахнуў раз-другі з апаскай і павёў сваіх парахвіян далей ад гэтага небясьпечнага чалавека.
У Язэпа ў гэтую хвіліну мільганула думка. Ён злосна ўсьміхнуўся і пашоў дахаты.
Ён ведаў, што прыдумаў ён не такое важнае, даволі дробнае, але хацелася чым-небудзь дадзець, хоць чым памсьціцца за зьдзек, за зьнявагу.
Цэлы дзень Язэп аб гэтым думаў. З нецярплівасьцю дачакаўся ночы.
∗
∗ ∗ |
Ноч была хмурная, цёмная.
Язэп яшчэ ўдзень заўважыў, дзе курасядня ў суседа Арцёма — на гумне пад паветкай. А белы певень — яго, Арцёмаў.
Прыкра было Язэпу красьці ў суседа пеўня. „Некалі, — думаў Язэп, — я аддам яму за пеўня пяць, дзесяць курэй. Але цяпер певень мне патрэбен“.
Язэп прапоўз агародамі на гумно Арцёма.
Спакойна было вакол. Людзі спалі. Цёмным стадам невядомых жывёлін выглядалі вясковыя будынкі. Лёгкі вецярок шастаў саломай па стрэхах, гойдаўся каля студні. На недалёкім лузе стрыкаталі стрыгунчыкі. У альхоўніку за выганам грагала балотная птушка. Яе голас напамінаў скрыгат пілы.
Язэп аглядаўся вакол, звыкся з цемнатою ночы, і ваколічныя рэчы пачалі вырысоўвацца перад ім болей ярка і выпукла.
Пад паветкай, дзе сядзелі куры, было шмат павуціны. Язэп натыкаўся на гэту павуціну, здымаў яе з сваіх вачэй, з губ і давай прыглядацца.
Куры, уткнуўшы галоўкі ў крыльлі, спалі на нізкіх жэрдках. Язэп заўважыў у кутку белага пеўня. Яго яркая бялізна кідала ледзь прыкметны асьвет.
Шкада стала Язэпу такога слаўнага пеўня, які, пэўна, цяпер сьніць прыемныя сны. Але нічога ня зробіш — справа вымагае. Тут без ахвяр не абыйдзешся. Язэп толькі думаў — як цапнуць пеўня, каб ён і ня пікнуў, каб крыку не нарабіў.
Язэп быў захоплен гэтай думкай.
Ён асьцярожна, ціха, як цень, падсунуўся бліжэй да пеўня. Яго рука, як пятля, кінулася да пеўня. Ён пальцамі адразу сьціснуў шыю пеўня так спрытна і моцна, ажна певень толькі крыльлем залапатаў і ні разу ня крыкнуў.
Куры, праўда, паднялі гармідар, але Язэп прытаіўся да сьцяны і перачакаў, пакуль усё зноў супакоілася.
Трохі было яму прыкра, не па сабе за свой разбойніцкі ўчынак, але пацяшаў сябе тым, што певень нават і ня чуў, як паехаў да Абрама на піва…
„Такую лёгкую сьмерць ня кожнаму шанцуе“, — падумаў Язэп.
∗
∗ ∗ |
Ён поўз на руках і нагах па бульбоўніку да рэчкі. Часта супыняўся, падымаў голаў і аглядаўся па бакох.
— Некалі адамшчу паном, а пакуль што хоць трох патрывожу іх…
Язэп выпаўз з бульбоўніку.
Каля рэчкі нікога ня відаць.
— Мабыць польскі салдат у хмызьняку сядзіць. Пэўна, контрабанду памагае перанесьці на савецкі бераг.
Язэп падняўся на ногі, асьцярожна, але сьмела панёс белага пеўня да пагранічнага слупа…
∗
∗ ∗ |
На слупе, дзе намалёваны „ожал бялы“ — эмблема польскага панства, — вісеў галавой уніз з растапыранымі крыльлямі белы певень.
Вось і ўсё!
Ой, ня ўсё… Пагранічная панская варта падняла вялікі шум.
— Хто апаганіў „ожал бялы“?
Людзі з белымі арламі на шапках рыскалі па вёсцы, як шалёныя:
— Хто ўчыніў? Які псякрэў?
Гэтым справа ня скончылася.
Тут зноў трэба чытаць спачатку.
Няшчасны Язэп…
Бедны певень…
Бедны „ожал бялы“.