Вяршыні жаданьняў (1930)/Адноўленая зямля

З пляцоўкі Вікікрыніцы
Восень Адноўленая зямля
Паэма
Аўтар: Валерый Маракоў
1930 год
Таварыш Нюрын
Іншыя публікацыі гэтага твора: Адноўленая зямля.

Спампаваць тэкст у фармаце EPUB Спампаваць тэкст у фармаце RTF Спампаваць тэкст у фармаце PDF Прапануем да спампаваньня!




АДНОЎЛЕНАЯ ЗЯМЛЯ

I

Быў вечар палкіх парываньняў…
Цьвіла зара маёй душы.
Быў я ўстрывожаны дазваньня,
Я з новай песьняй падружыў.

Ў палёх успыхвалі зарніцы
Ў палёх праз хмары
І туман
Жывыя песьні-чараўніцы
На даўні клікалі курган…

На гонях волі,
На прасторы,
Дзе новы сьвет жыцьця гарыць,
Другія песьні,
Сьмех
І зоры
Прышла нам доля падарыць.

Сьпявай, душа — крыніца песьні,
Жывы ўзмах арліных крыл.
Ў блакітным ганку
Паднябесься
Ўздымай агонь
Жывых сьвяціл…

Руйнуй мінулых дзён галгофу,
Дзе сэрца краю Мураўёў
На жах,
На крыўду ўсёй Эўропы
Мячом Расіі пракалоў.

Пракляцьце, кат табе і злодзей,
Цябе пракляў
Мой родны край.
Такім, як ты, сказаў ён:
— Годзе,
Даволі сэрца надрываць!..

Так я стаяў,
Так марыў ў нівах
Маіх прастораў залатых,
І ў глыбіні душы шчасьлівай
Зьнікаў туман, праходзіў дым…

II

— Куды ідзеш ты, дзеду любы?
Сядзь-пасядзі, тут родны край…
— О, так, сынок, —
Шапталі дзеда губы, —
Прышла і наская вясёлая пара.

Прышла пара мужычаму разгону,
Ну, што-ж, сынок,
То, хочаш, пасядзім…
Стары ўжо я…
Зямля старога клоніць,
Зямля дае прасторы маладым.

І пад бярозкай белай на кургане
Мы селі ўдвох:
Я — юны,
Ён — стары…
Закат крывавымі і тонкімі рукамі
Матаў істужку сонечнай зары.

Устрос дзядок сівымі валасамі,
А мне здалося —
Гэта хваль разьбег.
— Глядзі сюды на гэты даўні камень —
Пад ім жыцьцё,
Пад ім мінулы век.

— Ах, так, дзялок!..
Кажы, кажы, мой любы, —
Я рад падслухаць сэрца маладым,
Аб чым раскажуць ласкавыя губы,
Аб чым раскажаш
З захапленьнем ты…

Ты многа жыў…
Ты многа ў сьвеце бачыў,
Ты знаў прасторы дальніх берагоў…
Ах, што з табой?
Ты сьціх.
Ты плачаш…
Аб чым?.. Чаго..?
Скажы, скажы, чаго?..

І ён казаў нек глуха, нек забыта:
— Ты малады…
І мо няўцяміш ты
Усё, што сэрцам гордым перажыта…
… Йтак, расказаў жыцьцё сваё стары.

III

Меў я панурую хату,
Ў хаце-ж
Нядолю вякоў.
І з ёю быў лёсам закляты…
Звалі мяне мужыком.

Хворая жонка…
А дзеці.
Дзеці па сьвету пайшлі.
Лёсу чужога іх вецер
Ў дальнія кінуў палі.

Дзе яны, кветкі краіны,
Кветкі жыцьця і вясны?
Вецер хаўтурыць ў даліне, —
Значыць, памерлі яны!

Я ня сумую.
Я — горды.
Толькі душа… як арган…
Льле ў мае думы… акорды —
Сьмерці…
Нядолі
І ран.

Сёньня табе раскажу я,
Што, не стварыць,
Не вярнуць
Повесьць змаганьня жывую,
Дзіўную повесьць адну.

Быў мой Антось на заводзе.
Сын мой —
Рабочы-гарбар.
Меў ён пашану
Ў народзе,
Як павадыр і бунтар.

Верыў ён толькі працоўным,
Толькі працоўных
Любіў…
І за іх волю
За шчасьце,
За кроўных…
Сэрца аддаў… на разрыў!..

IV

Як цяпер я помню — хмуры быў завод…
А благі дырэктар
Ў сотні раз хмурнейшы.
Быў ён кат-зладзюга
І нягоднік першы; —
Пра яго казаў так будаўнік-народ.

Горкі і нікчэмны
Быў там хлеб рабочы…
Быў абмыт крывёю й горкімі сьлязьмі.
І прышло другое, —
Хтось сказаў адчойчы:
— Досыць мы цярпелі,
Гнулі сьпіны мы.

Паўставайце, брацьці…
У пустэльні сьвету,
У пустэльні сьвету дзікай і глухой
Адшукаць павінны
Мы жывую мэту
Дарагіх і блізкіх, сьветлых берагоў,

Гудзеў завод, рамні сьпявалі,
І пад машынны
дзікі шум
Жывыя словы заміралі,
Віхурай ранілі душу…

Кіпела серца бурна,
Ўпарта,
І вось дырэктар увайшоў…
І пад агонь насьмешак-жартаў
Ён гаварыў
Як кат,
Як воўк…

— Чаго сышліся, чэрці-гады?!
Пайшлі адсюль!
А ты, а ты…
Ты зноў бунтарыць?!
Ух, пракляты!
Ты што-ж — іх бацька
Іх сьвяты?

Не сьцярпеў Антось мой…
Размахнуўся горда,
Размахнуўся горда і, што стала сіл,
Садануў дырэктару у сьвіную
Морду
Ўсю агіду й крыўду, што ў грудзёх
Насіў…

V

Прышлі душакрывы… забралі яго…
Забралі яго і з сабой павялі.
Кляліся навек пазнаёміць з Тайгой,
З студзённым прасторам
Сібірскай зямлі…

… І білі
І строілі кпіны над ім…
І горка так сэрцу рабілася, горка.
Хацелася
Зьдзекі пусьціць іх на дым,
Парваць
і парушыць іх злую гаворку…

І вось пасадзілі…
За белай сьцяной,
Дзе крыўду з маной называлі братамі,
Ён віў
Беларусі любімай вянок,
Ён цьвёрды быў сэрцам, як камень.

Ня доўга яму давялося сядзець…
Зямля аблілася
Крывёю навалаў…
Ў агні захапленьня
І творчых надзей
Народная сіла паўстала.

Ён вышаў на волю…
Эх, воля…
Эх, сьвет, —
Жаданая мара стагодзьдзяў.
Ўжо тысячы год табе верыў сусьвет.
Была ты і чыстай і сьветлай
Ў народзе.

Здабытую волю мячом і крывёй,
Ня панскую-ж волю…
Ня панскую ласку
Мы славім сягоньня усёй грамадой.
Мы сёньня зрываем
Буржуйскую маску!..

Таварышы, ўперад!..
Даволі цярпець.
Ударым-жа дружна… Ударым-жа ў раз.
Цяпер Беларусі прыдушанай
Пець…
Таварышы, сьмела і горда…
— Ура!..

VI

Неба пажарам фарбована.
Панству, нядолі —
Капут.
Усё, што струхнела, — зруйнована,
Усё, што душыла, —
Ня тут.

Час навальніц і пажараў.
Ггэх!
Разыдзіся, душа!
Чорная ноч і варожыя мары,
Нейчы прыдушаны шаг.

Мерзнуць пад плотам
Мінулага цені.
Плот пахіліўся,
Прылёг…
Неба адзета ў пажараў адзеньне,
Новы пярэйдзен парог.

— Пана павесіць! — крычалі сяляне, —
Панскі маёнтак —
Спаліць…
Сьмерць і праклён
На жыцьцёвым экране,
Вечная крыўда зямлі…

Вогненай лявай кранулася вёска.
— Зрушым маёнтак! —
Буяніў Тамаш…
— Стойце!
Хвіліну…
Вы п‘яныя ў дошку!
Пана павесіць, маёнтак-жа наш!..

Гэта здабыта рукамі працоўных.
Гэта сваё, —
Гаварыў так Антось…
— Што-ж, за маёнтак ты?..
— Так, бязумоўна!
Нам ён патрэбен…
— Досыць іржавых атос!..

Вогневай лявай кранулі сяляне,
Выбухнуў крыўды вулькан,
Сьмерць і праклён на жыцьцёвым
Экране…
— Ўсе, хто пакрыўджан, — ўзьніміся!
Паўстань!..

VII

Ляцелі дні… Прышлі чужыя людзі…
Ўчыніць апошні суд,
Суд не на сьмех.
— Хто бальшавік у вас тут будзе,
Хто супраць нас, скажы,
Паўстаць пасьмеў?

— Адкуль мне ведаць, любы мой паночку,
Ўжо-ж мабыць той,
Ну, як яго… Антось…
— Дзе ён жыве?
— За мною.
— Точка!
Вядзі, скажы, што сябра,
Госьць…

Прышлі і вось — абшарылі ўсю хату…
— Скажы, стары, дзе сын твой?
— Тут няма.
— Ах, вось як!
Ўзяць яго!
Ах, чорт пракляты!..
Спаліць усё, ў сівы пусьціць туман!.

І занялася хата дзіка й палахліва…
Упала жонка ў ногі к падляцом.
— Даруй, панок.
— Ўставай, халера!..
Жыва!
Ня то цябе услаўлю бізуном.

З журбой вачэй —
З глухой пустэльнай,
Дзе ня было ні кветак,
Ні травы…
Яна пайшла, як з горкага пахмельля,
Схіліўшы сумна ружу галавы.

Я быў ў экстазе помсты
І адплаты…
Ў душы магіла…
Сэрца, як арган…
Ў руках крывавага і дзікага закату
Сачыўся лёс рабочых і сялян!

VIII

Быў вечар дзікі, расстраляны…
А лес шумеў,
А лес шумеў.
Здушыўшы сьмерць ў душы нагана,
Стаяў паўстанец —
Сам, як сьмерць.

… Сюды прышлі шукаць ратунку
Сыны лясоў,
Сыны балот…
І вецер ўзяў іх пацалункі
Аддаць зары ў чырвоны рот.

І раптам —
Крыкі,
Плач,
І стогны…
У небе дым, агонь і кроў.
Хвіліна —
И лее адзет трывогай…
— Браты, нас паляць! Марш ўпярод!..

І вось сышліся… Рвалі… білі…
На момант месяц вышаў з хмар…
І я пабачыў —
Сын мой мілы
Ад панскай кулі паміраў.

Рвануўся я душой з-за кратаў,
Душы няма ніякіх крат!
І я адчуў
У той дзень пракляты,
Аб чым шаптаў і пеў закат.

Мінулі дні…
Прышло другое…
Краіна вольнай стала жыць…
Жывым,
Бунтуючым прыбоем
Мы вышлі край свой старажыць!..

Зямля ня скрыўдзіць,
Не пакіне,
Зямля наш дом — з нас кожан госьць
У новай
Сонечнай краіне, —
Шкада — ня можа жыць Антось.

IX

Схіліўся дзед, і срэбра кудраў.
Упала хваляй
На плячо.
Ў яго вачох сталецьцяў мудрасьць…
Агонь і сум
Ў яго вачох.

— Табе шкада, дзядок, памершых?
— Як не шкада?
Шкада, сынок.
Бывае,
Сэрца ў шчасьце верыць
І веры тухне аганёк!

Ну, мне пара…
Мяне чакаюць…
Пагас за лесам водблеск дня…
І ён пайшоў…
Ўдалі змаўкалі
Яго шагі.
Ён патанаў
У змроку ночы.

Ў даль за гаем
Узрастала песьня — рос уздым…
І ўсё тут
Мэту абуджала
Быць вечна чыстым, маладым!

І я пайшоў…
Дрыжалі нені…
Ўставаў над возерам туман…
Ў агні
Бунтоўнага натхненьня,
Душа сьпявала, як арган…

І я пайшоў — палёў бяскрайніх…
Вясны бяскрайняй
Узяць агонь…
Вітаньне-ж, родны край, вітаньне
З жывых і сьветлых берагоў.

Менск, 1928.