Босыя на вогнішчы (1925, Клімавічы)/На шляху да беларускай пралетарскай паэзіі

На шляху да беларускай пралетарскай паэзіі Крытыка Аўтар: Вільгельм Кнорын 1925 год Арыгінальная назва: На пути к белорусской пролетарской поэзии Пераклад: Gleb Leo

Босыя на вогнішчы →

Прапануем да спампаваньня!

На шляху да беларускай пралетарска паэзіі.

Ці ёсьць у нас беларуская пралетарская паэзія?

Ці ёсьць у нас беларуская паэзія, якая зразумела Вялікі Кастрычнік, нашыя клясавыя бітвы, якая адчувае і адлюстроўвае ў сабе велічную хаду пераможнай пралетарскай рэвалюцыі?

На ўсе гэтыя пытаньні нам прыходзіцца адказаць: — не!

У нас пралетарскай паэзіі яшчэ няма, але яна нараджаецца. Мы знаходзімся на шляху да яе. Неабходна толькі падтрымаць яе першыя парасткі, паставіцца да яе першых праяваў з належнай увагай.

Дагэтуль у беларускай паэзіі, нават у той, якая друкуецца ў нашых камуністычных газэтах, пераважаюць народніцкія матывы. Але яны даўно ўжо не зьяўляюцца выказьнікамі сёньняшняга дня. Яны — водгук мінуўшчыны, учорашняга дня. Яны сыгралі сваю ролю разам з тым, як беларускі народ перастаў быць выключна сялянскім народам, разам з тым, як беларускі пралетарыят пайшоў па шляху адкрытага клясавага змаганьня, і вёска прызнала над сабою вярхоўнасьць камуністычнага места. Народніцтва ў паэзіі аказалася цесна зьвязаным з народніцтвам у палітыцы і разам зь ім здрадзіла беларускаму сялянству і пралетарыяту.

А помніце, як вы кляліся
Братом сялянам і рабочым
Што вы ня здрадзіце — ніколі!!
Пявун не прапяяў тры краты,
Вы адракліся…
Супастаты!..

Так характарызуе іх М. Чарот.

Толькі вельмі рэдка хто-ніхто зь іх мог знайсьці словы, каб выказаць нашу рэвалюцыю. Але іх вобразы бледныя, іх рытмы ня ў стане адлюстраваць рэвалюцыю. А да новых рытмаў, да рэвалюцыйных формаў яны няздольныя. Яны не ўспрынялі і не адчулі ў сабе таго новага жыцьця, якое нясе пралетарыят, не засвоілі ўсеагульнае мэсіянскае ролі пралетарыяту і пралетарскага прамысловага места, як яго арганізоўнай сілы. Таму яны засталіся пры сваіх старых напевах, таму яны не маглі зрабіць кроку наперад да новае пралетарскае паэзіі, да паэзіі, якая адлюстроўвае жыцьцё, у якой пануе гарадзкі камуністычны пралетарыят.

У гэтым заключаецца крыза ўсялякае народніцкае паэзіі ў дадзены час і беларускай у прыватнасьці.

Пагатоў нам каштоўны першы паэт, які адыйшоў аж народніцкіх матываў, які першым у беларусскай паэзіі ўзяўся апяваць басанож-пралетарыт, які знайшоў усваіхнайлепшых творахвыяўленьне ля нашай пралетарскай рэвалюцыі ў яе поўным разьвіцьці зь яе шматвобраўным рытмам

Такім паэтам зьяўляецца тав. М. Чарот

Калі ў яго папрэдніх вершах яшчэ аддаецца даніна народніцтву, адчуваецца зьвязанасьць старой формай і старымі прынцыпамі паэзіі, то «Босыя на вогнішчы» зьяўляецца ўжо зусім цэльным і вытрыманым творам пралетарскае літаратуры, глыбокім зьместам і багатым формай, што адлюструе новы размах жыцьця, новыя гарадзкія шумы і рухі.

«Босыя на вогнішчы» — гэта паэма рэвалюцыі ў Беларусі… Вайна і пажары… На папялішчы жывуць босымі, працуюць на пана і нясуць свой крыж… Паўстаньне… Пажар на ўсходзе. Неба ня слухае малітваў і паднтых угару рук. Адна толькі надзея — на пажар і рэвалюцыю. Змаганьне працы з багацьцем, паразы і перамогі, нямецкая акупацыя, новая перамога босых, зноў акупацыяі пасьля яе — зноў перамога босых — Гэтакая канва паэмы, яе сюжэт.

М. Чарот змог гэты просты сюжэт, гэты ўсім нам вядомы бег рэвалюцыйнае гісторыі Беларусі ўкласьці ў яркія карціны і рытмы, якія зусім адлюстроўваюць сёньняшняе жыцьцё

«Босыя на вогнішчы» — гэта не паэма арганізаванага гарадзкога пралетарыяту буйных прадпрыемстваў, гэта паэма басанжы, — нашае сялянскае беднаты, нашага паўпралетарыяту і нязначнага пралетарыяту. Але ў Беларусі гэта і ёсьць самаяперадавая і самая рэвалюцыйная сіла. Тыя, якія жадалі пісаць пра гэтую беднату, застаючыся ў народніцкай ідэалёгіі, маглі толькі плакаць — іх паэзія ў цяперашні час рэакцыйная ў існасьці

М. Чарот адчуў і выявіў, як гэтая басанож падпарадкуецца сусьветнаму рэвалюцынаму руху, дыктатуры гарадзкога пралетарыяту, як і яе жыцьцё пачынае цячы ў новых гарадзкіх рытмах

Гэта цяжкая задача для беларускае паэзіі, і М. Чарот яе разьвязаў.

І разам з тым ён змог перасыпаць сваю паэму цудоўнымі лірычнымі строфамі, поўнымі веры й сілы.

Вядома, паэма „Босыя на вогнішчы“ павінная быць толькі першым этапам у разьвіцьці беларускай пралетарускай паэзіі і самога паэта, але як гэтакую яе трэба ацаніць належным парадкам. Мы не сумняваемся, што беларуская пралетарская літаратура з гэтай паэмы пойдзе далей хуткімі крокамі

Няхай будзе так:

«Іграйце песьню трубачы!
Тру-ру-ру, тра-та-та!
Гэй, за намі, бедната,
На дарозе макрата…
Тру-ру-ру, тра-та-та!
Тухне вогнішча ў крыві,
Песьню йграйце: адзінь-дзі-ві!
Каго зловіш — разарві,
Хто ня наш — таго даві!
Босы хто — за намі ўсьлед,
Хто убогі, хто разьдзет…
Гэй, за намі — ў новы сьвет…»

В. Кнорын.