Беларускі правапіс (1925)/Часьць першая/14

← § 13. Правапіс прыметнікаў

§ 14. Правапіс лічэбнікаў Падручнік Аўтар: Язэп Лёсік 1925 год

§ 15. Правапіс займеньнікаў →

Прапануем да спампаваньня!

§ 14. Правапіс лічэбнікаў.

Правіла 44. 1) Лічэбнікі складаныя пішуцца так, як кожная часьць, калі яна ўжываецца асобна (семнаццаць, васемнаццаць, шесьцьсот, восемсот, семсот). Толькі шаснаццаць мае а заместа э, што чуваць у слове шэсьць.

Парадкавыя лічэбнікі маюць такі галосны, як і ў лічным: дзевяць—дзевяты, дзесяць—дзесяты, сем—семнаццаты і т. далей. Зборныя падлягаюць аканьню: шасьцёра, сямёра, васьмёра, а таксама шэсьць і сем ва ўсіх склонах: шасьцёх, шасьцём, шасьцьма, шасьцёх, сямі, сямёх, сямём і — шосты дзень.

2) Лічэбнікі, зложаныя з словам дзесяць у яго форме дцаць, маюць падвойнае цц (бач. прв. 17, 3), але побач з такімі формамі ўжываюцца таксама формы без падвойнага цц: адзінанцаць, двананцаць, трынанцаць і т. дал.

3) Лічэбнікі парадкавыя сваёю формай падобны да прыметнікаў, дзеля таго ўсе іх склонавыя канчаткі аднакія з канчаткамі прыметнікаў. Напрыклад: усе яны (і слова адзін) маюць у прыладным і месным склоне канчатак ым-ім (першым, пры першым; другім, пры другім; адным, пры адным, а таксама — тірэці дзень, трэцяя нядзеля, трэцяя месца; няма аднае або аднэй кнігі, трэцяе або трэцяй кнігі, бачу трэцюю кнігу і т. далей).

Практыкаваньне 47. Семсот сарочак, семсот намётак. Маёй сястры шаснаццаты, а бабцы шэсьцьдзесяты год. Выпускалі трыста шэсьцьдзесят пяць лебядзёў. На гару чацьвёра цягнуць, а з гары адзін сапхне. Два ляжаць, два стаяць, пяты ходзіць, шосты водзіць (чалавек, вушакі і дзьверы). У нашай вёсцы ўсяго семнаццаць двароў, а ў суседнім сяле налічаюць восемдзесят сем. Адкіну бервяно, адкіну другое, выведу жывое (конь і аглоблі). Адным махам семсот забіяхам. Кабыла сівая, жарабя рабое — зьеў воўк абое. Пад адным брылем чатыры браты (стол). На адным палазку зіму й лета езьдзіць. Аднаго бацькі, аднае маткі ня роўныя бываюць дзіцяткі. Адзін з сошкай, а сямёра з ложкай. Пятае цераз дзесятае. Аднэю рукою вузла не завяжаш. Выпаў першы сьнег. Ёсьць мясцовасьці, дзе бывае дзьвесьце дажджовых дзён на год. Адно кажа — зіма, другое — лета, а трэцяе — а мне ўсё роўна (сані, калёсы і конь). Маленькія дзеці ўміраюць з голаду ўжо на трэці ці на чацьверты дзень. У тыдні сем дзён. Слонь можа насіць пяцьдзесят, шэсьцьдзесят і нават сто пудоў цяжару. Янка Купала радзіўся ў адным годзе з Якубам Коласам — у тысяча восемсот восемдзесят другім годзе.

ЗАДАЧКА 28-ая. Сьпісаць і цыфры ў сказах напісаць словамі.

Год мае 365 дзён, або 12 месяцаў ці 52 тыдні. Самы большы месяц мае 31 дзень, а самы меншы — 28. У тыдні 7 дзён, а ў гадзіне 60 мінут. На маладой яблыні ня было ніводнага яблычка, а з старой атрэсьлі 456 штук. У нашай вёсцы толькі 17 двароў, а ў суседнім сяле налічаюць 87. Слонь можа насіць на сабе 50, 60 і нават 100 пудоў цяжару. 4-ая часьць зямной галы занята сушаю. Амэрыку людзі старога сьвету пазналі толькі за 400 год да нашага часу. Гор у 2 й З вярсты ёсьць шмат, але сустракаюцца горы і ў 7, у 8, нават 9 вёрст увышкі. Месяц у 50 раз меншы за зямлю. Месяц ходзіць навокала зямлі, і гэтую падарож робіць у 27 дзён і 19 гадзін. Кіт мае да 10 сажняў даўжыні і да 4.000 пудоў вагі. ¾ паверхні ўсяе зямное галы абліта вадою. Ёсьць у моры месцы ў 13 вёрст глыбіні.

ЗАДАЧКА 29-ая. Сьпісаць і дапісаць канчаткі.

Адкіну бервяно, адкіну друг+, выведу жыв+ (конь і аглоблі). У вадн+ мацеры пяць сыноў (пальцы ў чалавека). Хто ходзіць рана на чатыр+х нагах, у полудзень на дзьв+х, а ўвечар — на трох? (дзіця, сталы чалавек і стары). Адн+ поясам тысач+ падпіразана (сноп). У адн+ дзежачц+ два цесьцечкі (яйцо). На адн+ палазку зіму й лета езьдзіць. Дзьв+ сьмярцей ня бывае, а раз чалавек умірае. Дз+сятая вада на кісял+. З аднаго вала дзьв+ скур не дзяруць. Або+ лукі, або+ тугі. Два мядзьведзі ў адн+ бярлозе ня месьцяцца. Адзін няхай будзе з гарачай вадою, а друг+ — з халоднай. Адзін з сошкай, а с+мёра з ложкай. Адн+ махам с+мсот забіяхам.