Апавяданьні (Бабарэка, 1925)/Каля балота
| Каля балота Апавяданьне Аўтар: Адам Бабарэка 1925 год |
Цёмнаю ночкай → |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: Каля балота. |
Прапануем да спампаваньня!
КАЛЯ БАЛОТА.
На шырокім, бязьмежным прасторы людзкое зямелькі палюбоўна разьлегліся вузкія й шырокія палосы ніў, увабраныя ў зялёную рунь і апавітыя чорнымі й сінімі стужкамі частага й рэдкага лесу.
Сям-там і на палосах былі раскіданы кучкі крывога хвойніку, ельніку: часамі сям-там пракідалася й бярэзінка-сірацінка. І выглядалі гэтыя хваінкі, ялінкі й бярэзінкі выгнаньнікамі; іх узрок імкнуўся да гушчы і, здаецца, хістаючыся, яны прасіліся прыняць іх у сваю сям’ю. Нялюбы былі ім гэтыя прасторы яшчэ й затым, што пасярэдзіне іх было вялікае гнілое балота. Затхласьць ад яго далёка разносілася навокал, але не далятала да чорных і сініх стужак.
А балота даўно, даўно стаяла тут і ўсё ў ваднэй меры. Ні вецер, ні сонца не маглі сваім цалаваньнем паменшыць яго тут панаваньня. Ні чыя-ж другая рука ня кратала гэтае багны, і яно, як мярцьвяк, з нарастамі дзікімі ляжала пакойнае, зацягнутае тоўстым пластам рыжае бросьні.
— Гніем мы дарма тут, — часта шапталі бярэзінкі сваім суседкам хваінкам.
— А гэты яшчэ злосны вецер, — адбівалася ялінка ад подыху з балота. Яна цешылася толькі тады, калі вецер прыносіў радасны шум ад далёкай пушчы, што стужкай хвалявалася на ўзьмежку неба і зямлі.
Кожнаму рупіла сваё. Адно цешылася з таго, з чаго другое нудзіла, з чаго другое нашчэнт усыхала. Адно — ялінка, другое — бярэзінка. Ялінка ўпівалася сягоньнешнім, бярэзінка на яго страціла надзею.
— Мне лепш падабаецца балотны вецер, — адхіляючыся матала яна тонкімі галінамі.
— Я-ж вытрываць не магу, — казала на тое ялінка.
А хваінкі?..
Яны былі ні туды, ні сюды. Страцілі ўжо ўсякія надзеі, і над купчастымі шапкамі — часта відаць было — каціліся з воч кропелькі сьлёз. Яны здалёк толькі любаваліся на сваіх сёстраў у бары — стройных і высокіх — і думалі пра сябе:
— Нам ня быць такімі.
І плакалі.
Ня тое думала старэнькая бярэзінка, калі гаварыла: „мне падабаецца балотны вецер“.
Яна шмат год пражыла на вузкай палосцы, якая ўпіраецца ў самае балота. Яна шмат бачыла на сваім вяку, яна шмат нацярпелася ад балота. Шмат асыпалася насеньня з яе, і шмат яго праглынула гэтая багна. Да гэтага-ж яшчэ адна хвароба далучылася. Балелі карэньні бярэзінкі.
— Нехта іх сасе, — жалілася яна бывала. Але цяпер ніхто больш ня чуў гэтага. Яна трывала, бо прачувала скорую сьмерць. Ад каранёў хвароба падымалася усё вышай і вышай.
— Мне ўжо нямнога засталося, — схілялася яна на жарты ветра.
— Дык я цябе ўцешу весткамі з лёсу, — заварочваўся вятрыска з другога боку.
— Ня трэба, ня трэба, — трымацела бярэзінка.
— Дзьмі з пахучага балота, — і хоць нос свой адварочвала, але й радасьцю нейкай шурчэла бярэзінка.
— Досыць я нагаравалася, патрываю йшчэ, абы яны ўспалі на лепшы грунт, абы яны выбралі лепшае месца, абы яны ня чулі смуроду, абы з іх карэньняў ня высмоктвала.
Яны й яны толькі былі на вуме старэнькае. Толькі аб іх, сваіх маленькіх зярнятках, клапацілася яна.
І ёй падабаўся балотны вецер.
— Тут смактун, а бліжэй да балота… там горшы, як тут, — сакаталі лісьцікі бярэзінкі, якая хацела праканаць сваіх суседак, што з ветрам з балота прыямней дурэць, як з ветрам з прастору — ад лесу.
Ялінка-ж была маладая. Жыцьця зусім ня знала, і ей жадалася толькі весяліцца. Ёй хацелася дыхаць сьвежым, здаровым паветрам. Яна ня чула шчэ, як смактун і к ёй падкрадваўся, і часта злавала на бярэзінку.
— Сама згніла — сьмярдзіць, дык смурод ёй і падабаецца, — з нейкім зухвальствам казала ялінка.
Што будзе далей, ніколі аб гэтым яна шчэ ня думала.
Праўда, часамі зайздросьціла яна толькі тым, што здалёк шапацелі, што ля стужкі сіняй гайдалі сваімі лапамі.
Але…
— „Карэньням маім і тут вольна“.
Здавалялася яна такою думкаю. Ня любіла толькі ветра з балота.
Але ніхто гэтулькі ня ведаў пакуты, ніхто гэтак не цярпеў ад балота, як тыя палоскі, што ўпіраліся ў яго.
Яны многа, многа вякоў пражылі, а шчэ больш бачылі жыцьця тых расьлінак, якія садзіліся на іх, якія жылі тут. Ня лічылі яны, колькі ўсякіх было тут насельнікаў, колькі было тут такіх, што хацелі закрыць сабою ўсе палосы. Але ўсе патугі, увесь імпэт іх быў дарэмны.
Палоскі былі хворыя. Хварэлі тэй хваробай і іх насельнікі, іх госьці прошаныя й няпрошаныя.
— Яшчэ ўгары… там вышай, сяк-так, а тут нельга жыць, — шапацелі дзікія расьлінкі.
— Смактун, смактун…
Уцякаў адгэтуль, нават, крот.
І зайздросьцілі гэтыя палоскі, гэтыя прагалкі пустыя, няўзораныя, усімі пакінутыя, усімі забытыя… Зайздросьцілі тым палоскам, што ў далі зелянелі зялёнаю руньню.
— Чаму к нам ніхто ня прыдзе, чаму нас ніхто ня вылечыць? — з сярэдзіны чуўся голас да тых капытоў, што тут часамі тапталіся.
— Пражанеце ад нас смактуна, адапхнеце ад нас балота! Нашто яно дарэмна з нас высмоктвае ўсе сокі, якімі-б мы ўзгадавалі буйнае жыта? — крычала з пад плуга баразёнка.
— Дарэмна будзе.
І плуг заварочваў назад.
— Тут смурод.
І палез вышай і далей ад балота.
Ня раз бачылі палосы плуга. Ня раз за весь век бярэзінкі сюды заблуджаў ён і ўзорваў кускі. Ня раз яны засяваліся і рукою людзкою, ня раз прыносіў і вецер пылу — насеньня, але нічога тут ня ўзростала. Калі-ж і ўсходзіла, дык зараз-жа і гінула. Усё высмоктаў смактун і цягнуў у балота. Яно разбухала, падходзіла, як цеста ў дзяжы, але ніколі нічога не гаварыла.
— Трэба рыдлёўка, трэба, — затрашчала бярэзіна пад моцны шум ветра з балота.
А малюсенькія, дробненькія зярняткі?
Яны з тым шухам паляцелі вышай.
На лепшы грунт тых самых палос…
1923 г.