Piosnki wieśniacze (1837—1846)/6/Słownik wyrazów Krewickich

← Piosnki znad Dźwiny

Słownik wyrazów Krewickich, mniej zrozumiałych, w tych się piosnkach znajdujących, s tłómaczeniem. Слоўнік Аўтар: Ян Чачот 1846 год

Niektóre Idiotyzmy (własnonazwy) Krewickie →

Прапануем да спампаваньня!

SŁOWNIK WYRAZÓW KREWICKICH,

mniej zrozumiałych, w tych się piosnkach
znajdujących, s tłómaczeniem.

A.

Abahnāć, opędzać, abz̓enī, opędź.

Abutrāć, rozwidnieć.

Adczynīć, odemknąć.

Adducha i. z̓. odpoczynek.

Adhanūć, odgadnąć.

Adhawiēc ce, po poście zacząć jeść z mięsem.

Adtūl, stamtąd.

Ahlanūc ca, obejrzeć się.

Ahōń a. m. ogień.

Akalāć (akolajuć) otaczać.

Aprunūc ca, okryć się, odziać się.

Arabīneczka i. z̓. jarzębinka.

Asietka i. z̓. osieć, suszarnia na zboz̓e w snopie.

Atniāć, adniāć, odebrać, odjąć.

Atruta, y. z̓. trucizna.

Atrusīć, otrząsnąć.

Az̓nō, az̓, alić, ano.

B.

Baczyć, widzieć.

Bałoto a. n. łąka błotna, błoto.

Biazdolla',(e) a. n. biéda, nędza, bezdolie.

Bliniēc, a. m. gatunek naleśników na patelni podpiekanych, mających więcej od nich miąz̓szości (Niemieckie: cine Plinse.)

Błudzīć, błądzić.

Błukāc ce, błąkać się.

Bondaroúna, y. z̓. będnarzówna.

C.

Chachōł, a. m. czub.

Cieramoczek, cierem, a. m. terem, lamus, salka.

Ćwieścī', ćwiścī, kwitnąć.

Ćwiet, ćwietōk, a. m. kwiat.

Cyć, cyt! cicho!

Czarapiēń, nia, n. czerep ze zbitego garnka.

Czubajka, i. z̓. czub.

Czutnō, przysł. daje się słyszeć; nie czutnō, nie słychać.

D.

Damawierka, i. z̓. z niemiecka: ochmistrzyni; a lepszy wyraz: domowierka.

Damōú (w Lepelskiem) do domu!

Daniło, y. m. Daniel.

Dałōú, (w Lepel.) na dół: s kaniā dałōú, ssiadł s konia.

Dōczka, daczkā, i. z̓. córka.

Dziādzieczko, a. m. stryjaszek, dziaćko, stryj.

Dziādzina, y. z̓. stryjenka.

Dzierz̓āć, trzymać.

Dziewier, a. m. dziewierz, brat męz̓a, z niemiecka szwagier, der Schwager.

H.

Hadzīna, y. z̓. godzina.(Hādzina, y. z̓. gadzina.)

Haj, u. m. gaj.

Halinka, i. z̓. gałąska.

Hałasīć, hałasici, głosić.

Hareci, harēć, palić się, goreć.

Harełka, i. ż. wódka, gorzałka.

Harōd, aharōd, u. m. ogród.

Hnać, gonić, gnać.

Hod, u. m. rok. hadōk roczek (hādok, brzydki).

Hōłaczka, i. z̓. igiełeczka.

Hōłas, u. m. głos, hōłosno, głośno.

Hudzīć, ogadywać, ganić.

Hukāć, (w Lepel.) rozmawiać; (w Nowogródzkiem) hukać, wołać kogo głośno.

Husāk, a. m. gęsior, hūseńka, i. z̓. gąska.

Huścī, huczeć; hudziēć 3 osoba licz. pojed. huczy.

I.

Icī, to samo, co i iścī, iść.

Iskrypaczka, skrypeczka, i. z̓. skrzypeczka.

K.

Kab, z̓eby, aby.

Kaczałka, i, z̓. wałek do bielizny.

Kajac ca, z̓ałować czego uczynionego.

Kalī, kiedy.

Kałamāz̓yczka, i. z̓. wozek zwany w Litwie kałamaszka.

Kałapiēń, pnia, m. podobno proso? a moz̓e konopie?

Kopiējeczka, i. z̓. kopiejka, pieniądz miedziany rossyjsk:, 2 grosze.

Karawatka, i. z̓. łóz̓eczko.

Kobiałcy, liczb: mnog: kobierce (?). Mogła tu być omyłka w wymawianiu.

Kolki, kolko. (przysł:) ile.

Komel, a. m. koniec grubszy drzewa od spodu.

Krāsyczka, krāseczka, i. ż. kwiatki, zapewne kraśne.W ogólności kwiatki zowią kraski.

Kruh, a. u. krąg, ú kruzie, kręgiem, w kręgu.

Kruty, a. e. kręty.

Kudā, dokąd?

Kustoczek, czka. m. krzaczek.

Kysz, a kysz! wykrzyk do wypędzenia kur.

L. Ł.

Labiōdeczki, lebiodki, z̓. liczb: mnog: ziele w ogrodach lebioda, mączyniec chenopodium,(Jundził.)

Łachczyneczka i. z̓. dolinka.

Lākac ce, lękać się.

Lebiedźka, a. m. łabędziek, łabędź; labiēdzieczka labiodka, i. ż. łabędzica.

Ledy, oú m. liczb: mnog. lody; lod u. m. lód.

Lehczy, połoz̓yć się.

Łoh, u. m. dół, dolina.

Łuh, u. m. ług, łęg, łąka błotnista, szczególnie po lasach.

M.

Māci, mācia, i. z̓. matka.

Māmeczka, māmka, i. z̓. w Lepels: matka; Nowogródz: i Lidzkiem: mamka dla dziecka najęta.

Mandrawāć, wędrować.

Mieciānnnja, mieciona, (przymiotnik.)

Miez̓ā, y. z̓. miedza.

Miez̓y, miz̓y, między.

Mināć, mijać, mināje, mija.

Mołodziē, 3 przypadek liczb: pojed: młodzicy, pannie młodej. Zdaje się, uz̓ywa się tylko w 3 i 6 przypadku.

Muzyka, i. m. muzyk, skrzypak.

N.

Nada, w Lepels: trzeba.

Nia boś, nie boj się, od nia bojsia.

Niet, nietu, nié ma.

Niewiestka, niawiestka, i. z̓. synowa.

P.

Pacierāć, stracić.

Paczopka, i. z̓. to, na czem się czepiają wiadra wody niesionej na karōmisle: poczepka.

Pachinuc ca, posłonić się, udać się dokąd.

Pachody, oú m. liczb: mnog: sposób miłego iścia, bardzo ceniony u Krewiczan: cīchije pachody, nīskije pakłony, są wielką zaletą dziewicy; słowem: skromność i pokora.

Pahukānika, (o) a. n.(w Lepels:) rozmowa.

Pakrasa, y. z̓. u pakrasie: ślicznie ubrana.

Pakacīc ca, potoczyć się, wykacīć, wytoczyć.

Pałatki, tek, z̓. juz̓ tylko w pieśni pozostałe, znaczą to, co teraz nazywa się poł, t. j. drugi mały pułap między piecem, a ścianą, dla kładzenia rzeczy, a czasem i spania.

Pałōh, u. m. połóg.

Paniłā wolu, (od paniać wolu) stała się niepodległą, odebrała niby swoję wolą spodwoli cudzej.

Papraszczāc ca, poz̓egnać się.

Papukac ca, popękać się.

Parassōrawać hroszy, rostracić pieniądze.

Pasād, u. m. miejsce, na ktorem sadzają pannę młodą podczas wesela.

Pcica, y. z̓. ptak.

Piatūch, a. m. kur, kogut.

Picrakścīć, pierachryścīć, przez̓egnać.

Piereniāć, spotkać, wyjść na spotkanie; dawać pierejmō, t. j. nagrodę za znalezienie czego zgubionego.

Płaskunny, a. e. konopiany, s tak zwanych płōskuni robiony.

Pojes, a. m. pas; pajasōk, pasek.

Pōkałka i. z̓. Teklunia.

Pokul, póki, pokąd.

Połudziēń, a. m. jedzenie o południu i odpoczynek. Podwieczorek; takz̓e czas południowy.

Pōstać, ci, z̓. kilka, lub kilkanaście z̓niei, jedna za drugą zagonami z̓nących, nazywa się postać, z̓ać postaćju. Postacianka, piérwsza na czele ich z̓nieja, z̓niwiarka.

Praczystaja, przeczysta N. P.

Precīú, przed, przeciwko.

Pryhaniāć, przypędzać (od tego w Lepels: pryhōn panszczyzna.) Pryhaniaty ten, który dopatruje robotników, przypędzacz.

Prydanka, i. z̓. ta niewiasta, która odwozi posagowe rzeczy pannie młodej do domu pana młodego.

Pryhroza, y. z̓. pogróz̓ka.

Prykipiēć, przywrzać, przywarzyć się do czego.

Prypleścī sie: horo pryplełō sie, biéda się przywiązała, przyczepiła, przywędrowała.

Prystāć, przystać,leść w oczy, uprzykrzać się komu.

Puszōn, puchowy, chleb s plewami, z ościami, jaki włościanie najpospoliciej jeść muszą.

R.

Rabuszka, i. z̓. pstra, srokata.

Rahoz̓a, y. z̓. rogoz̓a, matta s kory lipowej, z łyk pleciona.

Raskacīc ce, rostoczyć się.(Źle mówimys s krewicka: kocą się koła,kociłem się z góry, zamiast: toczą się koła,toczyłem się z góry; kocą się tylko owce, koty, zające i inne jeszcze zwierzęta, kiedy płód swój wydają.

Raskidan, a. noje. rozrzucony.

Razłūcznica, y. z̓. rozbratnica, ta co kochanków, lub przyjaciół rozłącza, porózni.

Rukadziella (e) a. n. musi znaczyć rękodzieło; uz̓yte jest w znaczeniu: potrzeba, nalez̓y mu, słuszna to zrobić.

Roúniā, i. z̓. równy, równakomu; nie raúniā, nierówny.

S.

Saławiéj, úja, m. słowik.

Ściudziony, ścidziony a. e. chłodny, zimny.

Siadziōłeczko, a. n. siodełko.

Sinica, y. z̓. sikorka.

Skamlica y. z̓. skamlā i. z̓. zédel, (łacinsk: sedile.)

Sliska, ślisko, gładko.

Snihīr, a. m. gil.

Sowiēt, rada (z rossyjsk:)

Spātyczki kładziēc ca, spać się kładzie.

Stać kukawaci, zacząć kukać, stali kukawaci, zaczęli kukować.

Stoúp, pa. m. słup.

Sudzīć, sądzić: sudziú paz̓āć, zdarzył poz̓ąć.

Sudzīnoczka, i. z̓. naczyńko jakie drewniane.

Sustreczāć, spotykać.

Sustreczka, ústreczka, i. z̓. spotkanie nie kogo.

Suz̓ony, sądzony, to jest narzeczony młodzian. Sūz̓eńka.

Swańka, i. z̓. swacha, i. z̓. swachna.

Świetlīczeńka, i. z̓. izdebka, świetlica, izba.

Syćciu, syćcjū, sytością. Musi pochodzić od syć i. z̓. sytosć.

Syry, aja, oje, surowy, wilgotny.

Syskāć, znaleść, dostać: syszczycie, dostańcie.

Szacier, tra, m. namiot, (nie wiem, co pod tym wyrazem teraz rozumieją, jak i pod cieremem; bo ich teraz nie widzą. Toz̓ samo pod nazwiskiem rzeki Dunaju.)

Szczakatāć, szczebiotać, skrzeczeć (o sroce.)

Szery. aja, aje. szary.

Szoúkowy, szałkowy, jedwabny.

T.

Tok, u. m. w gumnie klepisko, bojewisko; w piecu spodowa ściana pieca.

Tolki, tolko, tyle.

Tonki, a, e. cięki.

Toszno, nudno, smutno.

Toústy, a, e. gruby.

Tucza, y. z̓. chmura.

Tudy, tam.

Tuha, i. z̓. tęsknota, smutek.

Tuszyć, gasić.

U.

Uchapīć, uchwycić.

Udōwa, udawā, y. z̓. wdowa.

Uhledziēć, ujrzeć.

Üjēc ce, wije się, od wic-ca.

Ü letku, latem.

Ü-miesta, razem.

Urūbeczki, oú. liczb: mnog: zapewne znaczy ruble.

Üzlić, zlać, wylać.

Uz̓ō, úz̓ō, juz̓.

W.

Wakonca, akonce, a. n. okienko.

Wieńczāć, ślub dawać.

Wiēńczana ślubiona.

Woron, a. m. kruk.

Wot, ot, oto.

Wułka, ułka, i. z̓. uliczka,

Wutka, utka, i. z̓. kaczka; często wspominana w pieśniach s siēlezniem, kaczorem; widać, z̓e upodobana.

Wypalać, wypodsiewać, wypodsiać (podług Lindego to słowo wypodsiać nieuz̓ywane; podług Mączyńskiego odpowiada słowom: wydzielić, wyczyścić zboz̓e. Jest polski wyraz wypalać znaczący opałką wyczyścić: u Krewiczan wypałańje odbywa się przez kobietę rzeszotem, albo przetakiem.)

Z. Ż. Ź.

Zamucīć, zamącić.

Z̓ebrawać. z̓ebrać. (Mówimy błędnie s krewicka z̓ebrować, zamiast z̓ebrać.)

Zhadzic ce, zgodzić się do czego, no co; przydać się.

Zhibāć, zginać. Karawāj zhibāć, robić korowaj, na którym są róz̓ne ozdobki, co się zginają, wyrabiają palcami.

Z̓mienia, i. z̓. garść.

Zoblić, dziobać, kłuć, zzobać słowo nieużywane.

Z̓uryć, łajać, krzyczeć na kogo; z̓uryc ce, smucić się, dąsać się, gniewać się.

Zwielieczāć, uwielbiać.

Zwieńczaci, dać ślub, pożenić.

Zwiwāć, zwijać.

Zwon, dzwon, a. m. dzwon.

Z̓ydāć, żedāć, żądać.

Inne wyrazy znajdą się między następnemi Idiotyzmami; wreszcie tłómaczenie piosnek w uprzednich xiążeczkach za wartych,posłuży do zrozumienia pierwotworu.