Kazimier Swajak (1931)/I
| I. Wažnaść narodnaj ideolohii i niastača jaje ŭ biełaruskim piśmienstwie Літаратуразнаўчая праца Аўтар: Адам Станкевіч 1931 год |
II. Ab žyćci i pracy biełaruskaha narodnaha ideoloha K. Swajaka → |
Прапануем да спампаваньня!
„My nikogda nie bu-
diem umny čužim umom
i sławny čužoj sławoj“.
(Karamzin).
Rasiejski historyk i piśmiennik Karamzin (†1826) skazaŭ wyšej źmieščanyja słowy, kab adciahnuć Rasieju, ad tak modnaha ŭ jahony čas, zachopleńnia roznaj čužynščynaj, a zwiarnuć jaje ŭwahu na samuju siabie, na swoj narod, na jahonyja duchowyja bahaćci i kab tam šukać i sławy, i rozumu, i wieličy.
I sapraŭdy, zaraz pa im, jakby pasłušny jahonaj razumnaj radzie, wialiki Puškin (†1837) mahutnaj siłaj hienijalnaha mastaka pakazaŭ świetu ŭsiu krasu rasiejskaj mowy, bahaćcie i wielič dušy rasiejskaha narodu.
Nam, biełarusam, staŭlajučym pieršyja šahi, jak u piśmienstwie pryhožym, tak i ŭ ahulnym, nad kličam Karamzina warta zadumacca. Kali my praśledzim biełaruskuju literaturu, dyk pamiž mnostwa pustasłoŭja mnohich wieršakletaŭ, šmat tam znajdziem časta wialikich dasiahnieńniaŭ u halinie krasy (Kupała, Kołas, Bahdanowič i inš.), ale susim mała, a nadta časta i prosta ničoha nia znajdziem z haliny biełaruskaj filozofičnaj dumki, z haliny biełaruskaj narodnaj ideolohii. Až za šmat spatykajem my ŭ biełaruskaj literatury roznych filozofičnych nawiewaŭ — materjalizmu, panteizmu, komunizmu, prymityŭnaha tannaha ateizmu i im padobnych pa natury swajej čužych biełaruskaj narodnaj dušy, — raspracoŭki-ž ideolohičnych, zhodnych z sucelnaj, materjalnaj i duchowaj pryrodaj biełarusa, šlachoŭ biełaruskaj dumki ŭ minuŭščynie, sučasnaści i dla budučyni znajści ŭ biełaruskaj literatury ciažka. Hetym wialikim u nas niedachopam u swajej tworčaści časta nawat hrašać i našy narodnyja wołaty, jak Kupała i Kołas. Sapraŭdy wychodzić, što my chočam być słaŭny i razumny čužoj sławaj i čužym rozumam. Hetaž, jak słušna skazaŭ Karamzin i jak kaža zwyčajny čaławiečy rozum, reč niemahčymaja. Praŭda, hety adjomny i sumny fakt u biełaruskaj literatury tłumačycca lohka — dahetul nawuka ab biełaruskim narodzie (historyja, etnolohija, archeolohija, mitolohija, narodnaja psychalohija, filolohija i inš.) jašče tolki ŭ zarodku, dyk wielmi trudna, a časta i całkom niemahčyma pry hetkim stanie duchowaha našaha raźwićcia biełaruskamu paetu, ci ahułam piśmienniku, ci na‘t i filozafu wyławić i sabrać u cełaść tyja paasobnyja asabliwaści biełaruskaj dušy, z jakich možna i treba było-b namalawać abraz narodna-filozofičnaha, sapraŭdy biełaruskaha šlachu, wiadučaha narod biełaruski da jahonaha poŭnaha, jak duchowaha, tak i materjalnaha adradžeńnia. Tłumača heny sumny ŭ našaj literatury fakt adsutnaści hłybiejšaha filozofična-ideolohičnaha biełaruskaha źmiestu i toje, što ŭsie našy i paety i ahułam piśmienniki — heta ŭsio haduncy čužackich škoł i pry tym heta ŭsio pierawažna ludzi małoj nabytaj kultury ahułam, a ŭ halinie wiedy biełaruskaj susim samawuki. Zrazumieńnie adnak jakoha ŭ hramadzkim žyćci adjomnaha faktu nie źmianšaje jaho nienarmalnaści i patreby jahonaj paprawy. Zrazumieńnie hetaj sprawy ŭ našym biełaruskim žyćci asabliwa wažnaje, bo ŭ nas adsutnaść biełaruskaha narodna-filozofičnaha tworstwa — heta sapraŭdy najwialikšaja biełaruskaja narodnaja trahiedyja.