1 студзеня — рэвалюцыйна-гістарычнае сьвята Савецкай Беларусі

1 студзеня - рэвалюцыйна-гістарычнае сьвята Савецкай Беларусі Артыкул Аўтар: Цішка Гартны 1922 Крыніца: Полымя, 1922. — №1

Прапануем да спампаваньня!

«Теперь роль государства чрезвычайно

важна как с точки зрения пролетариата, так

и с точки зрения буржуазии".

(З прамовы т. Бухарына на IV конгрэсе

Комінтэрна).

У гістарычным жыцьці кожнае краіны найважнейшую вагу мае стан працоўнікаў. У ва ўсе вякі разьвіцьця дзяржаўнага жыцьця любое нацыі працоўныя гушчы выносілі на сабе ўвесь цяжар аднаўленьня гаспадарчых здабыткаў яе і яе эканамічнага дабрабыту. Яны былі асяродкам поступу ва ўсіх галінах грамадзянскага разьвіцьця. Ня гледзячы на гэта працоўныя станы не маглі карыстацца ня толькі вытворчасьцю сваіх рук, плёнам свае працы, а нават ня мелі роўных з багатшымі станамі грамадзянскіх правоў і правоў асобы. Праз стараньне, натугі і працу перш плебеяў, далей рабоў, потым падмастэр’яў і батракоў, а пасьля фабрычных рабочых і розных дру­гіх катэгорыяў пралетарыяту жылі й крулявалі розныя паны - багацеі, князі, вяльможы, бюрократы. На сьпінах працоўнікаў яны выхайвалі культуру, якую паднявальвалі сабе на службу і пакіроўвалі працоўнікам на шкоду. Дзяку­ючы гэтаму ўсе гістарычнае разьвіцьцё дзяржаўнага жыцьця любой краіны зьвязваецца гісторыкамі— выхаванцамі багатых станаў, з працаю й чыннасьцю гэтых станаў. З надворнага выгляду яно так і было— бо ў палітычным жыць­ці працоўныя гушчы ня прымалі ніякага ўдзелу. Вось таму, дзеля іх міну­лае жыцьцё складае адно гістарычнае апавяданьне—гэта апавяданьне аб бяспраўным, нявольным жыцьці і бесканечных муках і зьдзеках ад кірую­чых абірацельскіх станаў.

Горай, чымся для рабочых і сялян другіх нацыяў, складалася гіста­рычнае жыцьцё для рабочых і сялян Беларусі. Эканамічна й культурна ад­сталая, пры гэтым разложаная між двума магутнымі народамі, Беларусь на працягу многіх вякоў свайго быцьця зьяўлялася месцам змаганьня між яе суседзямі за розныя сваркі й больш за сваркі аб ёй самой. Так што, па­колькі мажліва судзіць аб тэй ці іншай дзяржаўнай форме, то ў Беларусі з пачатку сярэдніх стагодзьдзяў да апошняга часу наскокамі заводзілася драпеж­ная ўлада, няўпэўненых у сябе і ў сваю сілу захопнікаў. Гэта было горай за самы люты фэадалізм , які як-ніяк калі на адным грунце расьвіваецца,— то мае тыя ці іншыя ўвагі да аховы свае формы і ўсяго, што яе паатрымоў­вае надалей. Акупаваная краіна аброчана на поўнае зьнішчэньне. Бела­русь мела долю вечна акупаванай краіны— таму беларускім працоўным гра­мадам жылося неўмагату цяжка й трудна. Тут ужо нельга было падумаць аб тым ці іншым удзеле іх у палітычным жыцьці свайго краю. Бо з-за гэтых прычын свайго краю ў беларускіх працоўнікаў ня было, а другое ня было ў ім і ніякага сталага палітычнага жыцьця. Часовыя гаспадары Беларусі і яе рабочых ды сялян былі к гэтаму з чужою моваю, норавам і ўкладам. Вось чаму замест свае гісторыі беларускі працоўны народ, калі аглядаецца назад, бачыць адну цёмную пляму сваіх мук. Тымчасам гэтымі мукамі, трымаючы дармаедаў розных краін і нацыяў, ён няўхільна, упарта трымаўся на абма­цаным грунце краю й няўбачна пракладаў сьцяжыну да таго месца, з якога-б можна было адчыніць першую страніцу свае гісторыі й гісторыі свае зямлі. Гэта месца наблізіла само жыцьцё. У нясупынным разьвіцьці эканамічных абставінаў радзілася Вялікая Расейская Акцябрская Рэволюцыя. А ідэя узышоўшая на глебе папярэдняй, капіталістычнай квадры разьвіцьця, мела ў сабе найшырэйшыя заданьні вызваленьня ад усіх формаў рабства. Беларус­кія працаўнік і селянін, адначасна са сваімі братамі— расейскімі працаўні­камі й сялянамі, дастае поўную волю, як палітычную, гэтак і эканамічную. Але, болей таго, Акцябрская Рэвалюцыя для беларускіх працоўных гушчаў падаравала яшчэ й іншыя два падарункі— гэта нацыянальнае аслабаненьне і дзяржаўнае жыцьцё.

Тое й другое дасталіся для беларускіх працоўнікаў праз два гады пасьля выбуху Акцябрскай Рэвалюцыі— гэта першага студзеня 1919 году; часовы беларускі ўрад у гэты дзень, воляю беларускага працоўнага народу, воляю рабочых, сялян, ды чырвонаармейцаў створаны для аховы вялікіх заваёваў сацыяльнае рэвалюцыі на Беларусі, абвясьціў Беларусь Савецкай незалежнай Рэспублікай.

І Беларусь упяршыню на працягу доўгавяковае гісторыі стала дзяр жаўнаю адзінкаю, роўнай з усімі сацыялістычнымі краінамі дзяржаваю. Беларускія-ж рабочы й селянін з неаформленага, з нявыясьненага блудзячага парабка стаў гаспадаром свае краіны. З тутэйшага ў панскім прыгоне, і з тутэйшага ў цара ў няволі ён стаў самавітаю асобаю, рэвалюцыйным гра­мадзянінам. І стаўшы гаспадаром свае сацыялістычнае дзяржавы-рэспублікі, беларускі працоўнік на ўвесь сьвет абвясьціў гэта, як сваё заваяваньне. Ён абвясьціў перад працоўнымі ўсіх краін і ўсіх народаў, што знайшоў свае правы, сваё ймя, знайшоў іх праз вялікае паўстаньне. Няхай ведаюць усе заняволеныя ў прыгоне капіталу! Тым жа, хто бачыў у беларускіх працоў­ных грамадах сродак для нажывы, сілу для эксплёатацыі, было дадзена знаць, што гэткім ен быў да 1 студзеня 1919 году, а з першага—ўжо стаў паўнапраўным вольным гаспадаром у адваёванай у ворагаў сваёй краіне.

Гэткім чынам на эўрапейскай карце Акцябрская рэвалюцыя вызначыла месца, дзе зьмясьцілася паўстаўшая з мук, як фэнікс з попелу, новая пра­цоўная дзяржава. Праўда, гэта месца прышлося якраз на рубяжы, за які па розным прычынам не магла сягнуць хваля пралетарскага вызвалень­ня, і дзе пачыналіся пазыцыі старога, прыгоннага ладу. Але яна стала жыць, пішучы свае пэрыяды вогневымі літарамі.

Пагроза старога ладу абрынуцца на Савецкія Рэспублікі першым зама­хам зразу навісла над Беларускай маладой Рэспублікай. Праз яе ляжала дарога да братняй Савецкай Расеі. І не дапусьціць да захапленьня гэтай дарогі стала першым заданьнем беларускіх рабочых і сялян, як грамадзян свае Рэспублікі.

Тады ўстаў к жыцьцю рэвалюцыйны патрыятызм. .Магутнаю хва­ляю выбіўся ён з патаемных заховаў, ахапіў беларускія працоўныя грамады й заліў Беларусь з усходу на заход, і з поўдня па поўнач. Ён стаў зьлеп­ліваючым цэмэнтам між Савецкай краінай і яе сынамі—рабочымі й сялянамі. Пачуцьцё рэвалюцыйнага патрыятызму, так сама было й тым сродкам, які ўмацаваў у іх рэвалюцыйную дзяржаўнасьць, адвагу й гатоўнасьць бара­ніць новую маладую Сацыялістычную Рэспубліку.

Праз кароткі час яе жыцьцё закрапілася яшчэ болей — на гэты раз пралітаю за яе крывёю рабочых і сялян. Вайна Савецкіх Рэспублік у 1920 г. з Польшчаю і гэтымі белагвардзейцамі, якіх яна ахоўвала— то фак­тычна была першая вайна за ахову Беларусі.

Гэта вайна— першы гістарычны эпізод дзяржаўнага жыцьця беларус­кіх рабочых і сялян. Тая рашучасьць і пэнт, з якімі яна вялася, пакрыюц­ца незьвяданаю славаю і на многа вякоў уперад будзе выклікаць да сябе ўвагу й асабіста-натхненную ўмільнасьць. Вайна з Польшчаю выкрыла ў беларускіх працоўных гушчах помеж рэвалюцыйным жахам і доўгімі вя­камі спаўшы інстынкт сацыялістычнай дзяржаўнасьці. Той кліч, які Савец­кая ўлада падала ў часы наступу нямецкага імпэрыялізму па Пскоў, у пер­шыя месяцы 1918 г .— кліч «Сацыялістычная радзіма ў небясьпецы!» дру­гім водгульлем адбіўся ў гушчах беларускага працоўніка ў ліпені 1920 г. Разуменьне радзімы (ацечаства), як фартэцыя пралетарскае думкі, кляса­вым падсазнаньнем беларускіх працаўнікоў, адчулася з бяспрыкладнай у гісторыі людзей яскравасьцю. У бурлівым захапляючым паўстаньні, у выяў­леньні рэвалюцыйнай партызаншчыны, перайшоўшых па ўсім абшары Бела­русі— выглядалі моманты акцябрскіх эпізодаў у Пецярбурзе і ў Маскве, ды у паўстаньні парыжаскіх камунараў у 1871 годзе, ахопленых з усіх бакоў нямецкім імпэрыялізмам і ўласнай францускай буржуазеяй.

На падставе гэтых фактараў зраву-ж пасьля замірэньня Савецкая Бе­ларусь з пэўнасьцю прынялася пісаць другую старонку свае гісторыі— яе рабочыя й сяляне аднаўленьнем гаспадарства й вытворчасьці сталі замацоў­ваць Сацыялістычную дзяржаву. Кіпучым размахам разгарнулася яна на ўсёй краіне, хутка лечачы атрыманыя на сваім нараджэньні глыбокія раны.

— Чатыры гады —то чатыры вялікіх пэрыяды ў беларускай сацыялістыч­най дзяржаўнасьці. На працягу іх беларускія рабочыя й сяляне вытварылі поўны камплекс гістарычных этапаў. Гэтыя этапы ў сытуацыі экана­мічных і сацыяльных парушэньняў варты стагодзьдзяў гісторыі дзяржаўна­га разьвіцьця іншых народаў. Тым болей, што яны новы й нячуваны дагэ­туль. Звычайна, усе краі перажывалі свой поступ доўгімі віхлястымі пуці­намі, пакуль яшчэ нявыпрастанымі— Беларусь жа зрабіла крок— з «панства неабходнасьці— у панства Свабоды»; ды к гэтаму, у панства працоўнай Сва­боды. Разьвіцьцё й замацаваньне беларускай сацыялістычнай дзяржаўнасьці з моманту яе нараджэньня 1 студзеня 1919 г. йшло помеж цесна зьвязаным з разьвіцьцём і замацаваньнем гэтых фактараў у суседніх братніх рэспублі­ках. Зруйнаваньне нацыянальнае няроўнасьці й супольнасьць клясавых заданьняў усіх працоўнікаў Савецкай Фэдэрацыі памагалі гэтаму й служылі кіруючаю роляю ў паглыбленьні беларускай самасьвядомасьці й палітычна-клясавага ды культурнага самавызначэньня беларускіх рабочых і сялян. Шырачэзныя размахі ў вытворчасьці беларускай культуры— то была яшчэ адна грунтоўная падстава для ўмацаваньня беларускай рэвалюцыйнай дзяржаў­насьці. Гэтая падмога надавалася працоўнікамі братніх рэспублік і мела вя­лікі ўплыў на далейшую цягу да болей цеснага зьяднаньня Савецкае Беларусі з Савецкай Расеяй, але захоўваючы свой самотны выгляд, зазначаны пры сваім нараджэньні. Вырысы яго досыць выразны, блізка падышлі да свайго ажыцнўленьня і, пэўна, к чацьвёртай гадавіне гісторыі Савецкай Бе­ларусі стануць фактамі. То будзе новы гістарычны этап. Які пасьледуе да­лей? Гэта залежыць ад ходу й накіраваньня разьвіцьця рэвалюцыі, а таксама і ад вымаганьняў інтарэсаў беларускіх працоўных грамадаў. У кожным разе, адно трэба памятаваць заўсёды, што Беларуская Сацыяліс­тычная дзяржаўснасьць для сусьветнай рэвалюцыі— выдатны стан яе разьвіць­ця, для беларускіх рабочых і сялян— гісторыя іх вызваленьня клясавага, палітычнага, нацыянальнага й культурнага. Яна найцясьней зьвязана з дзяр­жаўнасьцю ўсёй фэдэрацыі, а разам з пралетарскай рэвалюцыяй. І дзень, і час яе адчыненьня ёсьць найвялікшы дзень у іх жыцьці. Гэты дзень 1 сту­дзеня ўжо запісаўся ў летапісу жыцьця і мусіць быць адмечаным штодня, на працягу бесканешнасьці яго наступнага бегу, урачыстым сьвяткаваньнем беларускіх рабочых і сялян. 1 студзеня — Сьвята Рэвалюцыі ў Беларусі.

З. Ж.