Перайсці да зместу

Тарасъ (1889)

З пляцоўкі Вікікрыніцы
Тарасъ
Паэма
Аўтар: Канстанцін Вераніцын
1889 год
Крыніца: Минскій листокъ. — 16 мая 1889. — №37. — бач. 2—3
Іншыя публікацыі гэтага твора: Тарас на Парнасе.

Спампаваць тэкст у фармаце EPUB Спампаваць тэкст у фармаце RTF Спампаваць тэкст у фармаце PDF Прапануем да спампаваньня!




ТАРАСЪ.

Бѣлорусская поэма[1].

Ти знау зъ васъ, браццы, хто Тараса,
Што у палясоущикахъ ёнъ быу?
На путявищи ли Парнаса
Ёнъ тамъ ли лазни близка жиу.
Што-жъ, чалавѣкъ ёнъ быу рахманый,
Гарѣлки у зубы ёнъ ня брау,
За то у ласцы быу у пана:
Панъ яго дужа шановау;
Любила то-жъ Тараса паня,
И войтъ ня разу ня взбряхнуу,
За то Тарасъ балота зрання
До цѣльной ночи пильнавау.
Чуть золакъ — ёнъ стрѣльбу за плечи,
Заткнець сякиру за поясъ,
Заусягды хадзіу ёнъ боръ стеречи,
И птушекъ биу зъ ружжа Тарасъ.
Ти доуга ёнъ хадзіу, ти мала,
Алитки нѣшта адинъ разъ
Бяда у бару яго спыткала,
Вотъ якъ казау намъ самъ Тарасъ:
«На самаго Кузьму Демьяна
Пашоу я у лѣсъ, панижа мхоу.
Устау я нѣшта дужа рана,
Здается съ первыхъ пятухоу.
Иду сабѣ я панямногу,
Али на пень троху присѣу,
Ажъ тутъ: «тялепъ, тялепъ», чиразъ дарогу, —
Здается тятярюкъ злятѣу.
Злажиуся; ажъ-ны: кляпсь!.. — Ня палиць
Карамзель. Зъ другага — ня пякець!
Гляжу — ажъ — ны зъ за ели валиць,
Якъ ёсь харомина, мядзвѣдзь!..
Хоть ня трусливый я дзятина,
Али затресся, якъ асина,
Зубами якъ тютька, ляпячу;
Гляжу, — ажъ зломана лясина;
Уздумау: дай-ка ускачу!
Скакнуу, ня трапиу, паскаузнууся, —
И прама мазгауней лячу…
Лятѣу ти доуга я, ти мала,
Гэта ни якъ ня утямлю,
Аль ужо ладна разсвѣтала,
Якъ я звалиуся на зямлю.
Устау зъ зямли, абкалачнууся, —
Бо быу у балотѣ, якъ свиння, —
И дужа, дужа здиванууся,
Гдзѣ-бъ гэта апынууся я?
Рукой паскробши кала вуха,
Дастау съ табакай рагавень,
И храпы напихау тяртухай, —
Бо ня уживау я цѣльный дзень.
Якъ прасвяцѣли маи вочи,
Мядзвѣдзя ужо ня увидау…
Закинуу я ружжо за плечи.
Гляжу, — ня вѣрю самъ сабѣ:
Авохъ ти мнѣ, якъ тутъ пригожа!
Ну, бытцымъ хто намулювау;
Чарвона — красна, бытцымъ рожа,
Ну, быть въ раю я тамъ стаяу!
И птушки есь тутъ. Дужа стройна
Пяють, палѣпши салауя.
Авохъ ти мнѣ, авойя!
Куды папауся гэга я?!..
Стаяу я доуга да дивиуся,
Разинуу ляпку и глядзѣу,
Авось откулитька зъявиуся,
Ти то пришоу, то прилятѢу.
Хлопчинка нѣкій круглолицый,
Увесь курчавый, быть баранъ,
А запличъ у яго вялизный
Ти то быць лукъ, ти то каучанъ.
«Аткуль? куды дарога гэта?»
Спытау у хлопчинки тотъ часъ.
— «Дарога гэта зъ таго свѣта,
Идзець прамъ на гару Парнасъ».
Сказауши хлопчикъ таго часу
На крылляхъ шпарка палятѣу;
Дарогу паказать къ Парнасу
Ня мѣу енъ часу, ти ня хатѣу.
Памыслиу я тогды нямнога,
Што за шатанъ такій Парнасъ;
Пашоу я прама тый дарогай,
Узяуши у руки добрый кій.
Прашоу дарогай верстъ я зъ десять, —
Ажъ вижу — тамъ гара стаиць;
Надъ тый гарой народу многа,
Якъ быдзь кирмашъ якій кишиць!
Пришоу я ближе — што за лиха? —
Народъ ня прастый, усе паны, —
Хто дужа шибка, хто патиху,
Уси бягуць, якъ бараны.
Быць жиды у школѣ галасуюць,
Гатоу одинъ другога зъѣсць,
Адинъ другога усе штурхаюць,
Штобъ на гару скорѣй узлѣсць.
Уси книги съ сабой таскаюць,
Ажъ потъ руччомъ зъ иныхъ плющиць;
Другъ другу кишки вытискаюць —
Ажъ ны ня можно глядзѣть.
Якъ здавиу мнѣ панъ падвздухи,
Лактемъ уперши мнѣ у животъ;
И закричау я, сабрауши духи,
На весь парнасскій тый народъ:
«Памалу, браццы, ня давитя
Маей хвилятывай пчалы,
Мяне самога вы пуститя
И ня дяржитя за палы.
А то, да душу, я васъ аблаю
У всѣхъ газетахъ на весь свѣтъ.
Якъ Гогаля у прошламъ вѣку, —
Вѣдзь я редактаромъ газетъ!»
Гляжу сабѣ на таго пана,
Ажъ-ны енъ тоустый, якъ чурбанъ,
Плюгавый, дужа ня пригожый,
Кричиць, якъ оглашонный попъ.
Нясець вялизный пакъ панъ гэтый,
Пауный — паунехонькимъ набитъ;
Усе тамъ книги да газеты,
Ну, быць каробачникъ, якъ жидъ.
Товарищъ попличь зъ нимъ идзець,
Нясци книги пасабляець,
А самъ граматику нясець,
Што у свинарьи обучаюць.
Вотъ нѣшта разамъ зашумѣли,
Народъ раздауся на канцы,
И быць якъ птушки праляцѣли
Чатыри бравыхъ маладцы.
Народъ усё тамъ ня такоускій: —
Самъ Пушкинъ, Лермантау, Жукоускій
И Гогаль. Шибка кала насъ
Уси палѣзли на Парнасъ.
Прамежъ людей я усё штурхауся,
Усё лѣзъ, да лѣзъ, — таки прабрауся
И на гару къ багамъ папауся.
Глядзѣу, глядзѣу и дивувауся:
Вонъ хата новая стаиць, —
Кажися, гэта панскій дворъ;
Кругомъ яго тамъ тынъ стаиць, —
Ня бось, ня плоха улѣзить воръ.
А на дварѣ тымъ свинни ходзюць,
Собаки, воуцы, бараны;
Знать и баги хозяйства водзюць,
Кали свинней дяржаць яны.
На гроши тутъ у тронки йграюць
Парнасски хлопцы й дзютюки;
А хто съ сабой грошей ня маиць,
Тотъ прама лупиць у шляки.
Вашоу къ багамъ тагды я у хату, —
Авохъ ти мнѣ! Ня даць, ня узять,
Ну, быць у казармахъ тутъ салдаты,
Багоу ня можно сащитать.
Глядзѣу я доуга да дивиуся,
Чимъ забавляюцца баги:
Хто пипку куриць, хто смяецца,
Хто шіець сабѣ хадаки,
А багини у карытахъ
Багамъ рубашки и партки,
Бялизну мыюць и смяюцца.
Глядзѣу на Марсавы штаны.
Сатурна, лыки размачиуши,
Зявесу лапци тутъ пляцець,
Па свѣту ладнаго хадзіуши,
Лапцей ёнъ многа папарвець.
Няптунъ на лауцы чиниць сѣти
И вости садзиць на шасты;
А зъ имъ папличъ и яго дзѣци
Дыравы лапюць нараты.
Тутъ Марсъ гуляиць зъ Геркулесомъ,
А Геркулесъ, якъ быць мядзвѣдь,
Штобъ утѣшиць самаго Зевеса,
Хахолъ ёнъ Марсу къ лауцы гнець.
А самъ Зявесъ ляжиць на печи,
Падъ галаву армякъ падклау;
Ёнъ грѣу на печи стары плечи,
И нѣшта у барадѣ шукау.
Бальшое люстра тутъ стаиць,
Предъ нимъ мажиць сваи касы
И нѣчимъ морду сваю бѣлиць
Вянера, мусиць для красы.
Амуръ же зъ дзѣуками жартуиць,
Ажъ-ны ня можна и глядзѣць;
То знетяльки енъ поцалуиць,
То хустку съ галавы сарвець,
То у гармонику зайграиць.
То вокомъ ёнъ аднымъ маргнець,
То ёнъ жаласна затяниць,
То шибка пѣсню запяець.
Зявесъ на печи схамянууся,
И затряслась уся гара.
Зяунуу и дужа патянууся
И кажиць: «ѣсь ужо пора!»
Тагды баги саусяго неба
Пачали къ сталу зализаць;
Пригожа Геба тагды хлѣба
Усимъ начала наризаць;
Яна стряпухой узята Зевсомъ,
Штобъ ѣсь вариць и плаття мыць;
Ня бось, ня легкимъ живець хлѣбомъ,
Ти шутка столькихъ накармиць!
Усимъ багамь падъ носъ хлѣба
Яна наклала на сталѣ,
Тагды начала насиць Геба
Патравы смашны на листѣ:
Сперша дала яна капусту,
Тагды са шкварками кулешъ,
На малацѣ крупеню густу,
Даець у волю — толька ѣшь!
И зъ пастаялкой жиръ студеный.
И зъ каши сада ажъ тякець,
Да и гусятины пряженый
Багамъ было — ажъ ня паѣсць.
Якъ узнясла на столъ калбасы,
Блины аусяны въ ряшатѣ,
Ажъ патякло на барадѣ
И забурчало у живатѣ.
Гарэлку пить баги начали;
Зъ бутылекъ чарку, знай, што льюць.
Падпиуши пѣсни закричали,
Ну, быць у радни яны пяюць.
Адинъ богъ запѣу припѣуки,
Што ажь ня можна гавариць:
Ажъ устрашились уси дзѣуки,
Якъ стау ёнъ рѣчи развадзиць.
Али баги таки устали.
Якъ папили усё, пажрали…
И разамъ у дуду зайграли,
Скакаць баги уси начали.
Узяуши хустачку, Вянера
Пашла мятелицу писать;
Пригожа дужа, чиразъ мѣру,
Ня можна перкомъ написаць:
Чарвона, тоуста, круглалица,
А вочи, быць на калясѣ;
Якъ жаръ гариць ея спадница,
Устушка длинна у касѣ.
Няптунъ съ пригожанькай Наядай
Пустиуся, старый хрѣнъ, у плясъ, —
Якъ жанихъ пиредъ нявѣстой,
Закинуу руки за паясъ.
И самъ Зявесъ такъ нахлибауся,
Што зямлю носомъ чуть нѣ рыу;
Ёнъ вокомъ жмуриу да кивауся,
И быть што нѣшта гавариу.
Хлибнуу Амуръ гарэлки чарку,
Яще болѣ павясялѣу:
Играць начау енъ на свирѣлку
И пѣсню стройную запѣу.
И Марсъ у новыхъ сабѣ ботахъ, —
Ёнъ мусиць ботау ня жалѣу,
Бо зъ дзѣуками скакау да поту,
Играу у жмурки и шалѣу.
Усякій богъ такъ разгуляуся.
Што ажъ ня можна удяржаць,
А хто пабольше нахлибауся,
Таго падъ лаукой клали спаць.
Якъ зайграу дударь плясуху —
Тагды и я ня утярпѣу,
И саусяго, што ня есь, духу
Скакаць па хатѣ палятѣу:
То я притопну, то прихлопну.
То найду шибка у круги,
То разамъ языкомъ прищеукну, —
Ажъ рты разинули баги.
Глядзѣу Юпитеръ, дивувауся,
И падъ дуду у ладошки биу,
Али ка мнѣ енъ приштурхауся
И во якъ енъ мяне спрасиу:
«А ты откулитька, пріятель?
Зачимъ пришоу ты на Парнасъ?
Ты хто такей, ти ня писатель?»
— А не, паночикъ, я Тарасъ,
Палясоущикъ съ путявища.
Чуть золакъ — я пашоу зъ двара
И на Парнасъ усе хадзіуши,
Мнѣ й ѣсь ужо дауно пара.
Чи ня была-бъ, паночикъ, ласка,
Мяне дамойки атвясти. —
Мигнуу Зявесъ — и мигомъ Геба
Крупени миску налила
И добраго краюху хлѣба,
Сказауши: «ѣшь», мнѣ падала.
Крупеней я пасилувауся,
Усихъ падзякувау багоу,
Кашель за плечи завизауши,
Сабрауся я ужо дамоу.
Авось… Захвири падхватили,
Хто за руку, хто за паясъ,
И быць, якъ птушки патащили
Яны мяне чиразъ Парнасъ…
Нясли на крылляхъ, быць якъ вѣтеръ,
И пряма принясли у нашъ лѣсъ.
Гляжу на неба — мусиць вечеръ,
И маладзикъ на неба узлѣзъ».
Съ тыхъ поръ Тарасъ ужъ ня хадзіу
Такъ дужа часта па барамъ,
А чиразъ тое ня шкадиу
Бервення красци енъ варамъ.
Такъ во што видзѣу нашъ Тарасъ,
Къ багамъ узлѣзши на Парнасъ.
Енъ мнѣ усе гэта разсказау,
А я у паперку записау.


  1. Эта поэма принадлежитъ перу неизвѣстнаго бѣлорусскаго юмориста. Говоръ Витебской губ.

Гэты твор быў апублікаваны да 1 студзеня 1929 года і знаходзіцца ў грамадскім набытку ўва ўсім свеце, бо аўтар памёр, прынамсі 100 гадоў таму.